Ο Ιερομάρτυς και Ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός στην υμνολογία της Εκκλησίας

Την μνήμη του Αγίου Εθνοϊερομάρτυρος και Ισαποστόλου, Κοσμά του Αιτωλού εορτάζει η Εκκλησία μας το Σάββατο 24 Αυγούστου 2024.

Τιμώντας και η Εταιρεία Βυζαντινών Μελετών Ν. Πρεβέζης την μνήμη του Αγίου, δημοσιεύει το κείμενο του συνεργάτη της Εταιρείας, Ομότιμου Καθηγητή και Πρώην Κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Μιχαήλ Τρίτου.

Κοσμᾶς, ὁ κόσμου κόσμος, ἡ δ’ὡραιότης,

κόσμον λιπών πρόσκαιρον, ἀγήρω ἔχει.

Θάνεν διά βρόχου Κοσμᾶς εἰκάδι Τετάρτη.

(Στίχοι ἀπό τό συναξάρι τῆς γιορτῆς)

Η Ορθόδοξη Εκκλησία και το Γένος των Ελλήνων γιορτάζουν την 24^η Αυγούστου τη μνήμη του Μεγάλου Διδάχου του Γένους Κοσμά του Αιτωλου, ο οποίος υπήρξε για τους συγχρόνους του και παραμένει πάντοτε στη συνείδηση της Εκκλησίας ένα εξαίρετο υπόδειγμα αποστολικού ζήλου, ασκητικής πνευματικότητας και αγιότητας βίου σε μια κρίσιμη περίοδο για τα πεπρωμένα του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας. Σε όλη του τη ζωή συνδύασε αρμονικά την ορθοδοξία και τον ελληνισμό, την Εκκλησία με το Σχολείο, τη διδαχή με τα έργα, τον θεωρητικό με τον πρακτικό βίο, το κήρυγμα με τη μυστηριακή εμπειρία της θείας λατρείας.

Προς τιμήν του αγίου Κοσμά, ύστερα από προτροπή του Μητροπολίτου Βελεγράδων Μελετίου, συνέθεσε ασματική ακολουθία ο διδάσκαλος του Γένους Σάπφειρος Χριστοδουλίδης. Η ακολουθία εκδόθηκε στη Βενετία το 1814.

Πρόκειται για ένα θαυμάσιο υμνολογικό κείμενο, που διακρίνεται για το θεολογικό του βάθος, τη λυρικότητα και την φιλολογική του αρτιότητα. Ο υμνογράφος χρησιμοποιεί τις ωραιότερες ποιητικές εκφράσεις για να εγκωμιάσει «Κοσμᾶν τόν θεῖον, τόν μέγαν καθηγεμόνα καί διδάσκαλον, τόν πράξει και θεωρίᾳ διαλάμψαντα».

Στην ασματική του ακολουθία ο Σάπφειρος Χριστοδουλίδης αποκαλεί τον Κοσμά «Χριστολάτρην», «ὑπογραμμόν τῶν ἀσκητῶν», «τῆς εὐσεβείας ὑπόδειγμα», «τοῖς Ἀποστόλοις ἐφάμιλλον», «τά ἴσα φέροντα τοῖς Ἀποστόλοις», «Μαρτύρων ἐγκαλώπισμα», «Ἱερομύστην», «ὁμότροπον τῶν Ἀποστόλων», «Παύλου τόν ζηλωτήν».

Σε ηλικία 45 ετών ο άγιος, ενώ ήταν αφιερωμένος στην άσκηση και την προσευχή της αγιορείτικης ζωής, δέχεται την κλήση του Θεού για τον ευαγγελισμό των ανθρώπων. Εγκαταλείπει την ηρεμία της Μονής Φιλοθέου και ρίχνεται με αποφασιστικότητα και αυταπάρνηση στη διακονία του «ἐν αἰχμαλωσίᾳ»ευρισκομένου Γένους. Στο δοξαστικό του εσπερινού της γιορτής ο υμνογράφος περιγράφει αυτά τα περιστατικά ως εξής: «Τῶν ὄντων ἐκμελετήσας τό ἄστατον, καί τόν Σταυρόν τοῦ Χριστοῦ εὐαγγελικῶς ἐπ’ ὤμων ἀράμενος, ἀποστολικῶς τόν λόγον τῆς εὐσεβείας πᾶσι διέσπειρας, ἀναργύρως τήν χάριν τῶν ἰαμάτων δαψιλευόμενος».

Ο άγιος Κοσμάς διέτρεξε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα, πιθανόν καί το βόρειο τμήμα της Πελοποννήσου, καθώς και αρκετά νησιά στο Αιγαίο και το Ιόνιο. Ιδιαίτερη φροντίδα έδειξε στην ενιαία Ήπειρο, όπου τα προβλήματα ήταν πολλά λόγω των συχνών εξισλαμισμών. Στους κόπους, τους μόχθους και τους αγώνες του πατρο-Κοσμά για τη διάδοση του ευαγγελίου της ειρήνης κάνει συχνά λόγο στην ακολουθία του ο υμνογράφος: «Τούς λαμπρούς ἀγῶνες σου, οὕς ὑπέρ τῆς πίστεως ἠγώνισαι, τίς διηγήσεται, ἱερομάρτυς πανένδοξε; τούς ἱδρῶτας, τούς πόνους, τούς ἀνα πᾶσαν πόλιν προσγινομένους σοι διά το κήρυγμα». Καί ἀλλοῦ : «Τήν ὑφήλιον ἅπασαν, εὐσεβῶς κατήρδευσας, Ἱερώτατε, σπείρων τόν λόγον τῆς πίστεως ταῖς τῶν πάντων ἀκοαῖς». Ήταν τόσο μεγάλο το πάθος του αγίου Κοσμά για τον ευαγγελισμό του λαού του Θεού, ώστε, όπως γράφει ο ιερός υμνογράφος στο δοξαστικό των αίνων, «οὐ γάρ ἔδωκεν ὕπνον αὐτοῦ τοῖς ὀφθαλμοῖς οὐδέ τῶν πόνων ἀνάπαυσιν, ἕως οὗ τόν λόγον τοῦ εὐαγγελίου τοῖς πιστοῖς διετράνωσε· καί τάς καρδίας τῶν πιστῶν ἐκ βυθοῦ τῆς πλάνης πρός ἐπίγνωσιν θείαν μετήγαγε».

Ένα από τα χαρίσματα του αγίου Κοσμά του Αιτωλού είναι και το χάρισμα «τοῦ θαυματουργεῖν».Σύμφωνα με το απολυτίκιο της γιορτής ο άγιος «νέμει τάς ἰάσεις τοῖς πιστῶς προσιοῦσιν». Η αγία Κάρα του, την οποία ιδιαιτέρως ευλαβείτο και αυτός ακόμη ο αλλόθρησκος Αλή Πασάς, είναι πηγή θαυμάτων. Ο ιερός υμνογράφος αφιερώνει μεγάλο μέρος της ασματικής ακολουθίας στα θαύματα του αγίου. Ενδεικτικά αναφέρουμε την προτροπή του : «Τῶν εὐσεβῶν ἅπαν σύνταγμα, ἐγκωμίων ἄνθεσιν ἐπιλέκτοις, τοῦ Χριστοῦ θεράποντος στέψωμεν Κάραν τήν Ἁγίαν χρεωστικῶς», «ἐξ ἧς ἄφθονα προχεῖται τά ἰάματα καί δαψιλῆ τοῖς πόθῳ προσιοῦσιν ἐνεργεῖται τά θαυμάσια». Στον ιερομάρτυρα Κοσμά ο Κύριος χάρισε «τῶν θαυμάτων τήν ἐνέργειαν» «ἀντάξιον τῶν πόνων» στους οποίους αυτός υπεβλήθη για τη διάδοση του ευαγγελίου της ειρήνης..

Ο Σάπφειρος Χριστοδουλίδης δεν ξεχνάει να απονείμει την τιμήν και στην πατρίδα του αγίου, την Αιτωλία, λέγοντας χαρακτηριστικά : «Αὐχεῖ λαμπρῶς ἡ Αἰτωλία, τόν κοσμήτορα κόσμου παντός τόν Μέγαν, Ἱερέα Θεοῦ, βλαστήσασα ὡς ρόδον, οὗ τῆς ὀσμῆς ἐπλήσθησαν οἱ ἐν πίστει προσιόντες».

Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, «ὁ κόσμου κόσμος, ἠδ’ ὡραιότης», ὑπῆρξε μιά μεγάλη και πολυδιάστατη πνευματική προσωπικότης. Μάρτυς, Κήρυξ, Απόστολος, Μοναστής, Ιερεύς. Αυτός ο σπάνιος συνδυασμός των χαρισμάτων του αγίου Πνεύματος στο πρόσωπο του αγίου κάνει τον υμνογράφο να αναφωνεί : «Τί σε προσκαλέσωμεν, τρισμάκαρ; Μάρτυρα, ὅτι ὑπέρ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ τό σόν αἷμα ἐξέχεας· Μοναστήν τε, ὅτι τόν σόν βίον ὥσπερ κάτοπτρον καθαρόν τῆς ἀσκήσεως ἐγκατέλιπες· Ἱερέα, ὅτι ἱερουργῶν, σεαυτόν ὥσπερ θυσίαν καθαράν προσήγαγες τῷ Κυρίῳ σου».

Ο Ιερομάρτυς και Ισαπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός, αφού στην επίγεια ζωή του «διῆλθεν διά πυρός καί ὕδατος», βρίσκεται ήδη δοξασμένος και δικαιωμένος στην ατέρμονη αιωνιότητα «ὅπου ἦχος καθαρός ἑορταζόντων». Η στρατευομένη Ἐκκλησία, δια του εκ Γραμμένου Ηπείρου υμνογράφου Σαπφείρου Χριστοδουλίδου, τον παρακαλεί «ὡς παρρησίαν ἔχων πολλήν πρός τόν Σωτήρα Κύριον» «μή διαλίπῃ πρεσβεύων, ὑπέρ τῶν πίστει καί πόθῳ προσιόντων τῇ Σορῷ τῇ ἁγίᾳ, καί πιστῶς ἐκτελούντων τήν σεβάσμιον μνήμην αὐτοῦ».