Γράφει ο Αθανάσιος Δημ. Στράτης
Ήταν 8 Ιουλίου του 1944, όταν ο φωτορεπόρτερ Γιουτζίν Σμιθ απαθανατίζει με την φωτογραφική του μηχανή τη στιγμή που ένας αμερικανός στρατιώτης, ο οποίος κάνει διάλειμμα από τη μάχη για να πιει νερό. Λίγη ώρα αργότερα ο πεζοναύτης γυρνά και κοιτάζει τον φωτογράφο, ενώ έχει στα χείλη του ένα αναμμένο τσιγάρο.
Και όλα αυτά την στιγμή που οι ριπές των πυροβόλων καθηλώνουν τους στρατιώτες. Οι φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στο Σαϊπάν, κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, δημοσιεύθηκαν στο «LIFE», στο πιο διάσημο περιοδικό της εποχής.
Ο Αμερικανός στρατιώτης, στις φωτογραφίες γίνεται σύμβολο της εποχής, συμβολίζοντας την ανδρεία και την γενναιότητα την ώρα της μάχης. Μόνο που όπως αποδείχθηκε αργότερα, ο στρατιώτης δεν ήταν Αμερικανός αλλά... Έλληνας. Πρόκειται για τον Ευάγγελο Κλωνή, από την Κεφαλονιά και η αποκάλυψη έγινε από τον γιο του το 1991, όταν τυχαία είδε το περιοδικό. Κρατώντας το στα χέρια έτρεξε στην μητέρα του, η οποία αναγνώρισε στην φωτογραφία τον σύζυγο της.
Ο Κλωνής δεν μιλούσε ποτέ για τα χρόνια του στο στρατό και το μόνο που γνώριζε η οικογένεια του για εκείνη την εποχή ήταν ότι απολύθηκε το 1945, με πολλά μετάλλια αφού είχε πολεμήσει στην Αφρική και στην Ευρώπη. Σικελία, Αγγλία, Αυστρία, Πολωνία, Γερμανία και Νορμανδία. Η αποκάλυψη της φωτογραφίας όμως έφερε στο φως άγνωστες πτυχές από την στρατιωτική του δράση. Όπως πιστεύει η οικογένεια του, ο λόγος που δεν μιλούσε, ήταν γιατί είχε πάρει μέρος σε πολλές μυστικές αποστολές, συνολικά απαριθμούνται δεκατρείς. Ιδιαίτερη αξία έχει η ιστορία που αποκάλυψε ο γιος του Κλωνή, στον δημοσιογράφο Θεόδωρο Γεωργακόπουλο, που αφορά στον διάλογο που είχε με τον στρατηγό Άιζενχάουερ.
Το 1944, δύο ημέρες πριν από την απόβαση στη Νορμανδία, ο Κλωνής ήταν στο Σαουθάμπτο, εκεί όπου βρέθηκε μπροστά στον Στρατηγό Άιζενχάουερ. Με θάρρος και τόλμη έσπευσε να δώσει τα διαπιστευτήρια του, λέγοντας: «Εγώ δεν είμαι Αμερικάνος, έρχομαι από την Ελλάδα. Οι Γερμανοί σκότωσαν όλη μου την οικογένεια. Θα πάω στη μάχη, και δεν με νοιάζει αν πεθάνω».
«Είσαι Αμερικάνος γιατί φοράς τη στολή μας», ήταν η απάντηση του Άιζενχάουερ. «Θα πολεμήσεις για την καινούρια σου πατρίδα, αλλά μετά θα γυρίσεις, για να γευτείς τους καρπούς της νίκης».
Η φωτογραφία του Γιουτζίν Σμίθ με τον Εύαγγελο Κλωνή ως στρατιώτη να πίνει νερό έγινε γραμματόσημο, σε μια πράξη απόδοσης τιμής για τις θυσίες και τη γενναιότητα των Αμερικανών στρατιωτών. Στο περίφημο γραμματόσημο αναγράφεται μόνο το όνομα του φωτογράφου καθώς η αληθινή ταυτότητα του εικονιζόμενου άνδρα αποκαλύφθηκε χρόνια αργότερα. Ο Ευάγγελος Κλωνής πέθανε στις 18 Φεβρουαρίου του 1989 χωρίς να δει ποτέ τις φωτογραφίες που του τράβηξε ο Γιουτζίν Σμιθ.
Ένα αντίστοιχο παράδειγμα, που ο φωτογραφικός φακός απαθανατίζει και οι ιστορικοί αγνοούν τα ονόματα των ηρώων της φωτογραφίας, παρατίθεται ευθύς αμέσως.
28 Οκτωβρίου 1940. Η Ιταλία κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον της Ελλάδας. Στα Ελληνοαλβανικά σύνορα έχει ανάψει ο πόλεμος. Ο Ελληνικός Στρατός προωθείται από τα νότια προς τα σύνορα. Από τη Θεσσαλία προς την Ήπειρο και τα σύνορα με την Αλβανία.
Αυτοκίνητα, ζώα και στρατιώτες ανεβαίνουν τον δρόμο Καλαμπάκα – Μέτσοβο, να φτάσουν στο Μέτωπο. Το χιόνι δεν αφήνει πολλά περιθώρια για την προώθηση του στρατού. Σ’ αυτή τη δύσκολη στιγμή, οι γυναίκες της Κουτσούφλιανης (σημερινή Παναγία Τρικάλων) αναλαμβάνουν το δύσκολο έργο. Να παραμείνει ο δρόμος ανοιχτός. Οι ηρωίδες της Κουτσούφλιανης, αντάξιες των πατέρων τους, οι οποίοι στον πόλεμο του 1897 είχαν πάρει την μεγάλη απόφαση να κάψουν το χωριό τους και να εκπατριστούν σε Ελληνικό έδαφος παρά να μείνουν στο τούρκικο, ανέλαβαν να εκχιονίσουν τον δρόμο της Κατάρας. Νύχτα και μέρα πάλευαν με το χιόνι. Κατάφεραν να μη κλείσει ο δρόμος, όλο τον χειμώνα και να συμβάλλουν έτσι στη Νίκη του Ελληνικού Στρατού.
Η Ελλάδα τις τίμησε με τις φωτογραφίες τους στο πολεμικό μουσείο των Αθηνών. Οι φωτογραφίες αυτές αναδημοσιεύονται τακτικά από τότε σε εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία. Όμως δεν υπάρχουν οι λεζάντες. Δεν αναφέρονται τα ονόματα των γυναικών ηρωίδων της Κουτσούφλιανης. Ας τις θυμηθούμε:
Στην πρώτη φωτογραφία:
Από αριστερά: Ζιώγα Μαρία του Συμεών (το γένος Κωνσταντίνου Αλεξίου, Κώτσιου αλ Αλέξη), Μαρέσα Κωνσταντινιά του Λάμπρου (το γένος Δημητρίου Λιάττη, Τσόρβας), Μουχίκα Ζωή του Δημητρίου, Πάκου Γιαννούλα του Ιωάννου, Ζαμπούρα Δήμητρα του Στέργιου (το γένος Ιωάννου Παπανίκα – Πλούμης), Παπανίκα Ευαγγελία του Γεωργίου (το γένος Δημητρίου Κόττα), Μουχίκα Ελένη του Αδάμ (το γένος Ιωάννου Αλεξίου – Γιάννη αλ Βασίλη Αλέξη), Γιάννα Αλεξίου του Γεωργίου (σύζυγος Κωνσταντίνου Στεργίου Λάππα), Μισιάκα Θεοδώρα του Γεωργίου (το γένος Γεωργίου Μαντζαβέλα – Αγάς) και ο Τζίμας Νικόλαος του Ιωάννου. Κατ’ άλλους, η προτελευταία δεν είναι η Γιάννα Αλεξίου αλλά η Ελένη Δημοτσαλή του Γεωργίου.
Στη δεύτερη φωτογραφία:
Ζωή, σύζυγος Δημητρίου Μουχίκα και πίσω ο Δημ. Αν. Μουχίκας (Τούσιος)
Στις άλλες δύο φωτογραφίες δεν αναγνωρίζονται τα πρόσωπα.
.
Τα ονόματα δημοσιεύθηκαν μόνο σε τοπικά περιοδικά και βιβλία όπως:
Αθανασίου Δ. Στράτη: «Λαογραφία της Κουτσούφλιανης, εκδ. Αδελφότητας Παναγίας, Αθήνα 2001, σελ. 269,
Περιοδικό «Κουτσούφλιανη», έκδ. Αδελφότητας Παναγίας, τχ. 16, Σεπτέμβριος 2005.
Γεωργίου Ν. Σάρρου: «Ιστορικό Λεύκωμα Κουτσούφλιανης», εκδ. Δρόμων, Αθήνα 2008, σελ. 491: «Οι Ηρωίδες της Κουτσούφλιανης του 1940! Οι Κουτσουφλιανιώτισσες που με όπλα τους τα φτυάρια και τη πίστη στην Πατρίδα και την Ελευθερία, κράτησαν με νύχια και με δόντια ανοιχτό το δρόμο που οδηγούσε τα παλικάρια στο Μέτωπο………
Ο Άγγελος Τερζάκης γράφει για τις γυναίκες αυτές: «Κοιτάς το τοπίο γύρω, με τα θεόρατα βουνά, την Πίνδο και καταλαβαίνεις πως η ψυχή του τόπου έχει δέσει το μαυροντυμένο τούτο πλάσμα με το σκοτεινό κόρφο. Μάνα, γυναίκα αδερφή, θυγατέρα, παραστάθηκε σ’ όλο το μάκρος του Αγώνα τον άντρα, τον πολεμιστή, αφοσιωμένη, αλύγιστη, αποφασισμένη, ολόρθη εικόνα του χρέους και της τιμής!».
Η 17χρονη τότε Ευαγγελία Γκαραβούνη του Κωνσταντίνου, θυμάται: «Όταν έγινε ο πόλεμος του ’40 εγώ ήμουν 17 χρονών και πήγαινα και καθάριζα το δρόμο από το χιόνι. Ήμασταν πολλές γυναίκες τότε. Απ’ του Φίτσα μέχρι τον Αυχένα. Δεν καθόμασταν στις παράγκες……».
Εθνικός Κήρυξ Νέας Υόρκης (από τον Γεώργιο Αλεξίου), 2016.
«Γυναίκες που με αντρίκια θέληση, πείσμα και αυτοθυσία, πίστη στην πατρίδα και την ελευθερία, κράτησαν με δόντια και με νύχια τον δρόμο καθαρό από τα χιόνια που οδηγούσε τα παλικάρια του «ΟΧΙ» στο μέτωπο. Ανάμεσα στις γυναίκες αυτές που δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από την Τζαβέλαινα και την Μπουμπουλίνα, θείες, συγγενείς και συγχωριανές μου. μικρό παιδί μεγάλωσα με τις διηγήσεις της μάνας μου για τη συμμετοχή των κατοίκων του χωριού μου στο έπος του ’40. Έμαθα για τους στρατιώτες που έβρισκαν φαΐ, στέγη και φιλοξενία στο γρήγορο πέρασμά τους για το μέτωπο. Να γιατί νοιώθω επιτακτική την ανάγκη να κρατήσω τη μνήμη τους ζωντανή μνημονεύοντας τα ονόματά τους σαν δείγμα τιμής…. Δεν είναι βέβαια οι μόνες (των φωτογραφιών) που έλαβαν μέρος στην αποστολή του εκχιονισμού. Μερικές μάλιστα αρρώστησαν βαριά και χρόνια μετά έχασαν τη ζωή τους (Γιάννα Αλεξίου) και άλλες….».
Χρέος μας είναι να μείνουν στη μνήμη μας τα ονόματα αυτών των ηρωίδων γυναικών που συνέβαλλαν στο Έπος του 1940.
«Γυναίκες της Κουτσούφλιανης, της Πίνδου ηρωίδες
πόλεμο στήσαν στον καιρό και στα στοιχειά της φύσης.
Μάνες, γυναίκες κι αδελφές με όπλα τους τα φτυάρια,
άνοιξαν δρόμους να διαβούν της νίκης παλληκάρια!».
Κουτσούφλιανη (σημερινή Παναγία Τρικάλων)
