Πωγώνι: Οδοιπορικό στην ελληνοαλβανική μεθόριο

Πανοραμική άποψη του μεθοριακού χωριού Δολό, που έχει χαρακτηριστεί διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός. Στο βάθος ξεχωρίζει ο εντυπωσιακός και χιονισμένος -ακόμη και τον Απρίλη- ορεινός όγκος της Νεμέρτσικας.

Θαρρείς και ταξιδεύεις σε άλλη εποχή... Εδώ δεν υπάρχουν πολυτελή θέρετρα ή τουριστικά χωριά που ζωντανεύουν από τους εκδρομείς, αλλά υπέροχοι άνθρωποι, αμόλυντα φυσικά τοπία και παραδοσιακοί οικισμοί.

Είτε κοιτάς προς την Ελλάδα είτε προς την Αλβανία, η φύση αδιάσπαστη απλώνεται μέχρι εκεί που φθάνει το μάτι, σβήνοντας τις διαχωριστικές γραμμές που χωρίζουν τα κράτη και τους λαούς.

Εδώ στο Πωγώνι, στο βόρειο άκρο του νομού Ιωαννίνων, στα σύνορα με την Αλβανία, όπου και να γυρίσεις το βλέμμα θα αντικρίσεις βουνά, ακρώρειες και χαμηλούς κυματισμούς λόφων, να τελειώνουν και να χάνονται προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.

Απέραντα θαλερά δρυοδάση, γοργόνερα ποτάμια και μικρές γαλαζωπές λίμνες υπάρχουν παντού. Ταυτόχρονα, όμως, το βλέμμα θα σκοντάψει σε πέτρινα χωριά που μοιάζουν χωμένα στην αγκαλιά μιας κατάφυτης τοπιογραφίας.

Μέχρι πριν από εκατό χρόνια, στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η πολιτιστική ενότητα του Πωγωνίου ήταν ενιαία και αδιάσπαστη, έτσι ακριβώς όπως καθορίστηκε στον χρόνο από τις γεωπολιτικές ζυμώσεις της Βαλκανικής. Μετά ήρθαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, η συρρίκνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η χάραξη των νέων συνόρων, που μπορεί να καθόρισαν τη μορφή της σύγχρονης Ελλάδας, διαίρεσαν όμως την Ηπειρο, διαχωρίζοντας αδελφά χωριά και ανθρώπους που είχαν μάθει να ζουν μέσα σε μια συνεκτική κοινότητα και να συμπορεύονται στις ατραπούς της ζωής. Διατρέχοντας σήμερα τη μεθοριακή γραμμή έως το Μπουραζάνι, όπου αναπτύσσονται τα περισσότερα χωριά του Πωγωνίου, θα μαγευτείτε -ειδικά αυτήν την εποχή- από το πανέμορφο γεωφυσικό τοπίο. Θα μιλήσετε και θα γνωρίσετε ιδιαίτερους ανθρώπους που θ' ανοίξουν το σπίτι τους, θα σας καλωσορίσουν με μια βαθιά καλημέρα, θα σας μιλήσουν για τους συγγενείς στην αντίπερα πλευρά των συνόρων, τις δυσκολίες που πέρασαν, αλλά και για την ερήμωση που γνωρίζει τα τελευταία χρόνια ο τόπος τους.

Ατενίζοντας το φαράγγι του Κουβαρά που χωρίζει το Δολό από την Πωγωνιανή.

Αν και η γεωγραφική συγγένεια του Πωγωνίου με το κοντινό Ζαγόρι είναι αρκετά εμφανής, στο Πωγώνι δεν θα βρείτε τις ανέσεις και τις υποδομές που υπάρχουν στα πανέμορφα Ζαγοροχώρια. Λειτουργούν, βέβαια, κάποιοι καλοί ξενώνες και ενοικιαζόμενα δωμάτια, όμως μέχρις εκεί... Αν προτιμάτε τις ευχάριστες εκδρομές με αυτοκίνητο σε ήσυχους επαρχιακούς δρόμους που διασχίζουν ολάνθιστα τοπία, αν σας αρέσει να περπατάτε σε παραδοσιακές γειτονιές που ο χρόνος έχει αφήσει το δικό του στίγμα, να χάνεστε ανάμεσα σε γκρεμούς, χαράδρες και βουνοκορφές και ν' ανακαλύπτετε ξεχασμένα μοναστήρια, απόμερα χωριά και μοναχικά ξωκλήσια, τότε εδώ, στα σύνορα Ελλάδας και Αλβανίας, θα βρείτε τον παράδεισό σας.

Αν πάλι σκοπεύετε να έρθετε σε αυτόν τον ιδιαίτερο τόπο μόνο για ένα γρήγορο πέρασμα με σκοπό σύντομα να επιστρέψετε στις ανέσεις και τη ζωηράδα της πόλης, αξίζει να έχετε κατά νου ότι το Δελβινάκι -το πιο μεγάλο από τα χωριά του Πωγωνίου- ή η παραδοσιακή Βήσαννη απέχουν από τα Γιάννενα μόλις 55 και 50 χλμ. αντίστοιχα.

Στο Δολό δεσπόζει ο ναός του Αγίου Νικολάου, που κτίσθηκε το 1812. Το καμπαναριό κτίσθηκε το 1833, από τον Πωγωνιανίτη αρχιμάστορα Πασχάλη Ζούνη.

Το ίδιο εύκολα προσεγγίζεται η περιοχή και από τα χωριά του Κεντρικού Ζαγορίου. Ετσι, εάν έχετε επισκεφθεί το διάσημο Πάπιγκο, η Πωγωνιανή ή το Δολό -που χωρίς υπερβολή βρίσκονται πάνω στην ελληνοαλβανική μεθόριο- απέχουν από εκεί μόλις 50 χλμ. Εφορμώντας από τα Γιάννενα, ο βασικός οδικός άξονας που θα πρέπει να ακολουθήσετε είναι αυτός που οδηγεί στο κομβικό χωριό του Καλπακίου (65 χλμ.). Σε αυτό το σημείο θα αφήσετε τον κεντρικό δρόμο Ιωαννίνων-Κόνιτσας και θα στρίψετε προς Κακαβιά. Στην πορεία σας θα έχετε την ευκαιρία, με σύντομες παρακάμψεις, να επισκεφθείτε αρκετά χωριά της μεθορίου, αλλά και να δείτε την πανέμορφη λίμνη Ζαραβίνα.

Η κατάφυτη κοιλάδα του ποταμού Γορμού, κοντά στο χωριό Ωραιόκαστρο.

Οχθες γαλήνης

Βιαστικά τρέχουν οι νταλίκες και τα φορτωμένα με επιβάτες πούλμαν για το τελωνείο της Κακαβιάς -τυπική εικόνα ενός πολυσύχναστου περάσματος που δεν ησυχάζει σχεδόν ποτέ, αφού οδηγεί σ' ένα από τα τελωνεία της χώρας με τη μεγαλύτερη κίνηση. Σπάνια ο ταξιδιώτης θα κοντοσταθεί για να απολαύσει το υπέροχο τοπίο που απλώνεται γύρω από τη λίμνη Ζαραβίνα (45 χλμ. από τα Γιάννενα). Η μικροσκοπική αυτή γαλάζια κηλίδα σχεδόν ακουμπά στην εθνική οδό Καλπακίου-Κακαβιάς και σε μαγνητίζει με την ήπια τοπιογραφία της, καθώς βρίσκεται σε ύψος περίπου 500 μ. από τη στάθμη της θάλασσας. Ακόμη και σήμερα οι ντόπιοι την ξέρουν και σαν λίμνη Νιζερός ή Νεζερός, ονομασία που έχει σλαβική ρίζα. Η λίμνη μέχρι πριν από κάποιο διάστημα βρισκόταν κάτω από ιδιόκτητο καθεστώς, εδώ και λίγα χρόνια, όμως, με απόφαση του Πολιτικού Εφετείου Ιωαννίνων, έχει χαρακτηριστεί δημόσια. Η λίμνη Ζαραβίνα, αν και έχει μικρή έκταση (μόλις μερικές δεκάδες στρέμματα), είναι αρκετά βαθιά (31 μ.) και θεωρείται από τις πιο βαθιές φυσικές λίμνες της Ελλάδας. Εχει καταταχθεί από τους ειδικούς στην ομάδα των καρστικών λιμνών, που απαντώνται σε όλο τον κορμό των νοτίων Αλπεων, των δυτικών πρανών της Πίνδου και της Πελοποννήσου. Η ανανέωση των νερών της γίνεται από επιφανειακές και υπολίμνιες πηγές. Τα πλεονάζοντα νερά κυλούν προς τον ποταμό Καλαμά μέσω του Νεζεραύλακα. Στα νερά της ζουν και αναπαράγονται έντεκα είδη ψαριών γλυκού νερού, ενώ έχει αναφερθεί και η ύπαρξη της βίδρας. Η λίμνη υπάγεται στο δίκτυο προστασίας NATURA 2000.Περιμετρικά της λίμνης, αν και υπάρχουν αρκετά βαλτώδη σημεία, μπορούν να πραγματοποιηθούν υπέροχοι περίπατοι.

Το εσωτερικό της μονής Αβελ στη Βήσσανη κοσμείται από θαυμάσιες αγιογραφίες.

Σύμφωνα με μαρτυρίες των παλαιότερων κατοίκων, στον βυθό της βρίσκονται ιταλικά άρματα που απέμειναν εδώ μετά την αποτυχημένη εισβολή των Ιταλών, τον Οκτώβρη του 1940. Αν θέλετε να έχετε μια πανοραμική άποψη της τοπιογραφίας, θα ανηφορίσετε προς το Κρυονέρι που απέχει μόλις 6 χλμ. από τον κεντρικό δρόμο. Το ορεινό χωριό, κτισμένο καθώς είναι στη ράχη του βουνού Τούρλα, προσφέρει υπέροχη θέα στην υγρή λεκάνη και τα γύρω βουνά, που μοιάζουν να αγκαλιάζουν από παντού τον τόπο.

Από το Κρυονέρι μπορείτε να κατευθυνθείτε νότια, ακολουθώντας τον επαρχιακό δρόμο που οδηγεί προς τα χωριά Παρακάλαμος, Σιταριά, Μαυρονόρος και Ανω Παρακάλαμος, μέσα από μια θαυμάσια ορεινή διαδρομή που διασχίζει πανάρχαια δρυοδάση. Κοντά στο χωριό Σιταριά αξίζει ν' αναζητήσετε τις πηγές της Λιμπούσδας (αν ακολουθήσετε με προσοχή τις πινακίδες θα φτάσετε έως εκεί με το αυτοκίνητο, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα). Σε μικρή απόσταση θα συναντήσετε και τον αναπαλαιωμένο μύλο της Σιταριάς.

Ιδιαίτερα αγαπητό για τα όμορφα, ήπια και κατάφυτα τοπία του ήταν το Δελβινάκι στους ξένους περιηγητές, αλλά και στον Λόρδο Βύρωνα, που το επισκέφθηκε το 1809.

Αν έχετε χρόνο, από το χωριό Ανω Παρακάλαμος αξίζει ν' αναζητήσετε τη μονή Σωσίνου (2 χλμ. ανάβαση σε χωματόδρομο) που βρίσκεται σε απίστευτη ερημική φυσική τοποθεσία. Το μοναστήρι χρονολογείται από τον 16ο αιώνα, είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, ενώ το όνομά του οφείλεται στο βουνό, στην κορφή του οποίου είναι κτισμένο.

Η θέα του προς την κοιλάδα του Καλαμά και τα βουνά της Ηπείρου είναι επιβλητική. Από εδώ μπορείτε να επιστρέψετε στο Καλπάκι μέσω του χωριού Παρακάλαμος (10 χλμ.). Γενικά, όμως, πρέπει να γνωρίζετε ότι όλη η περιοχή του Παρακάλαμου έχει ενδιαφέροντα χωριά και αξίζει να της αφιερώσετε αρκετό από τον χρόνο σας.

Στο Δελβινάκι ξεχωρίζει ο ναός της Παναγίας. Το αρχικό κτίσμα δημιουργήθηκε το 1619, ενώ το 1830 κτίσθηκε ο ναός που βλέπουμε σήμερα.

Αγορές 

Από το βιολογικό τυροκομείο του Βασίλη Πορίκη (26570 31002) στην Κάτω Μερόπη μπορείτε να αγοράσετε φημισμένα ηπειρώτικα τυριά ΠΟΠ, όπως φέτα, κεφαλογραβιέρα, ανθότυρο. Ντόπιο ποιοτικό κρέας θα προμηθευτείτε από το κρεοπωλείο του Σούτα στον Παρακάλαμο.

Αρχοντιά στη Βήσσανη και στο Δελβινάκι

Από τις όχθες της λίμνης Ζαραβίνας το Δελβινάκι απέχει μόλις 10 χλμ., όμως θα προτείναμε να φτάσετε ως εκεί ακολουθώντας έναν κάπως ανορθόδοξο δρόμο που θα σας φέρει πρώτα στο χωριό Λίμνη, στη συνέχεια στις αρχοντογειτονιές της Βήσσανης και από εκεί κατηφορίζοντας, εύκολα θα καταλήξετε στο Δελβινάκι.

Στην παλιά αγορά της Πωγωνιανής συναντάμε μερικά από τα ομορφότερα κτίρια του Πωγωνίου.

Στο χωριό Λίμνη, πλάι στον ναό του Αγίου Γεωργίου, θα δείτε το παραδοσιακό πέτρινο πηγάδι καμωμένο από πελεκητή πέτρα, απ' όπου οι κάτοικοι έπαιρναν νερό για τα σπίτια τους. Επόμενη στάση η αρχοντική Βήσσανη (υψόμ. 750 μ.), ένα από τα πιο παλιά χωριά του Πωγωνίου, με τη -γνωστή σε όλη την Ηπειρο- Ελληνική Σχολή και το φημισμένο παρθεναγωγείο. Στον πυρήνα του οικισμού δεσπόζει ο επιβλητικός ναός του Αγίου Νικολάου (1791). Ολόγυρα αναπτύσσονται τα πετρόχτιστα σπίτια που θυμίζουν με την αρχιτεκτονική τους τα σπίτια του Ζαγορίου ή εκείνα των μαστοροχωρίων της Κόνιτσας. Στην είσοδο του χωριού ξεχωρίζει ο ναός της Ευαγγελίστριας, κτίσμα του 1630. Ονομαστή είναι η μονή Αβελ, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, που χρονολογείται από το 1770 και βρίσκεται σε σημείο που αγκαλιάζουν θεόρατες βελανιδιές. Θαυμάσιας τεχνικής είναι οι αγιογραφίες του καθολικού που φιλοτέχνησαν το 1779 Χιονιαδίτες ζωγράφοι, αλλά και το επιχρυσωμένο τέμπλο του 19ου αιώνα.

Στην Πωγωνιανή αξίζει να επισκεφθείτε το Λαογραφικό Μουσείο.

Φυσικό κεφαλοχώρι

Από τη Βήσσανη, ακολουθώντας τον καινούργιο δρόμο, εύκολα θα βγούμε στο φημισμένο Δελβινάκι (11 χλμ.), που είναι το φυσικό και ιστορικό κεφαλοχώρι του Πωγωνίου. Το χωριό βρίσκεται σε ύψος 700 μ., σε τόπο ορεινό αλλά ήπιο, που αγκαλιάζουν από παντού βουνά μέτριου υψομέτρου. Το Δελβινάκι φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη συνένωση όμορων οικισμών (κατά κάποιους τον 11ο αιώνα). Καθώς βρισκόταν πάνω στους εμπορικούς δρόμους που συνέδεαν τα λιμάνια της Αδριατικής με τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη (όλα τότε βρίσκονταν μέσα στην ενιαία οθωμανική επικράτεια), γνώρισε ακμή και έντονη εμπορική και πνευματική ανάπτυξη. Για τον λόγο αυτόν, βέβαια, ταλαιπωρήθηκε πολύ από τους σπαχήδες (Τούρκους εισπράκτορες φόρων). Βαρύ ήταν το τίμημα που πλήρωσε το Δελβινάκι, καθώς αντιστάθηκε στον Αλή Πασά των Ιωαννίνων, που το έκαψε δύο φορές, μία το 1765 και μία το 1788. Χαρακτηριστική είναι η ρήση που αποδίδεται στον Αλή: «Το Δελβινάκι με τα γρόσια και το Σούλι με το ντουφέκι, μου άσπρισαν τα γένια...». Ιδιαίτερα αγαπημένο ήταν το Δελβινάκι στον ξένο περιηγητή Pouqueville και στον συγγραφέα Leak, αλλά και στον λόρδο Βύρωνα, που το επισκέφθηκε το 1809. Στις φημισμένες σχολές του, στο παρθεναγωγείο και στο αρρεναγωγείο, δίδαξαν περίφημοι δάσκαλοι, ανάμεσά τους ο ιερομόναχος Κωνστάντιος και ο ποιητής Γεώργιος Γαζής. Στην είσοδο του χωριού δεσπόζει ο επιβλητικός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που κτίστηκε το 1619 και ανακαινίστηκε πλήρως το 1830. Σε παρακείμενο ύψωμα, στις 5 Δεκεμβρίου 1940, σκοτώθηκε ο ηρωικός συνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής, που κατάφερε με απίστευτα εύστοχες αλλά και παράτολμες κινήσεις να ανακόψει την προέλαση των Ιταλών, επιτυγχάνοντας την αναστροφή του μετώπου.

Το πανέμορφο χωριό Σταυροσκιάδι, που μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ένα ζωντανό κεφαλοχώρι, πυρπολήθηκε από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής στις 9 Ιουνίου 1944. Οι κάτοικοι τελευταία στιγμή γλίτωσαν τη μαζική εκτέλεση, ενώ, σήμερα, αρκετά ερειπωμένα σπίτια μαρτυρούν την καταστροφή εκείνης της ημέρας. 

Το Δελβινάκι αλλά και τα γύρω χωριά, τόσο σε ελληνικό όσο και σε αλβανικό έδαφος (Πωγώνι, Δερόπολη, Δέλβινο, Χειμάρρα, Λεσκοβίκι κ.ά.), θεωρούνται ο τόπος γέννησης του ελληνικού πολυφωνικού τραγουδιού με τους περίτεχνους λαρυγγισμούς, που αποτελούν χαρακτηριστικότατο ιδίωμα αυτού του είδους του τραγουδιού.

Πολεμικό μουσείο Β' Παγκοσμίου Πολέμου

Το Καλπάκι είναι συνδεδεμένο με το έπος του '40. Εδώ υπάρχει η σπηλιά που χρησιμοποιήθηκε ως στρατηγείο από τον διοικητή της 8ης Μεραρχίας, Χαράλαμπο Κατσιμήτρο, κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στην είσοδο του Καλπακίου ξεχωρίζει το νεόκτιστο κτίριο του Πολεμικού Μουσείου, όπου εκπαιδευμένοι στρατιώτες-ξεναγοί θα σας ξεναγήσουν στους χώρους με τα άφθονα εκθέματα, αλλά και θα απαντήσουν σε ερωτήσεις σας σχετικά με τις μάχες και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διεξήχθησαν.

Στις γειτονιές της Πωγωνιανής και του Δολού

Aπό το Δελβινάκι ένας ήσυχος επαρχιακός δρόμος που ακολουθεί τις όχθες του ποταμού Κουβαρά μάς οδηγεί, ύστερα από 15 χλμ., στο χωριό Πωγωνιανή, που βρίσκεται σε ύψος 750 μ. στη ράχη του βουνού Μπόζοβο. Σήμερα η Πωγωνιανή (παλιότερα ήταν γνωστή ως Βόστιανη) μπορεί να μοιάζει με ένα ακόμη ξεχασμένο χωριό των συνόρων, όμως δεν ήταν πάντα έτσι.

Πριν από 100 χρόνια θεωρούνταν ένα από τα πλέον ακμάζοντα κεφαλοχώρια της Ηπείρου, με δραστήρια εμπορική κίνηση, σπουδαία σχολεία και υψηλό βιοτικό επίπεδο. Μάλιστα, υπήρξε έδρα Επισκοπής το 1863 και διοικητικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από τα σημαντικότερα ιστορικά κτίρια αυτής της εποχής είναι το λεγόμενο Σαράι του Μπέη, που κατασκευάστηκε το 1880.

Στην παλιά αγορά το ενδιαφέρον μονοπωλούν τα παρακμασμένα εμπορικά κτίρια των αρχών του 20ού αιώνα και τα νοικοκυρεμένα πλακόστρωτα σοκάκια που χάνονται στις ήσυχες γειτονιές. Αξιόλογος είναι ο ναός του Αγίου Νικολάου (1873) και το φροντισμένο Λαογραφικό Μουσείο Πωγωνίου-Δερόπολης. Η Πωγωνιανή απέχει πολύ λίγο από το γειτονικό χωριό Δολό (στην ευθεία ούτε 2 χλμ.), καθώς, όμως, ανάμεσα στους όμορους οικισμούς παρεμβάλλεται το φαράγγι του Κουβαρά, θα χρειαστεί να καλύψετε 8 χλμ. με το αυτοκίνητο για να φτάσετε ως την είσοδο του χωριού.

Το Δολό, που έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέος, παραδοσιακός οικισμός, διαθέτει αξιόλογη αγροτουριστική μονάδα από τις παλιότερες της Ελλάδας.Στο κέντρο του οικισμού δεσπόζει ο επιβλητικός ναός του Αγίου Νικολάου (τρίκλιτη βασιλική) που κτίσθηκε το 1812. Το καμπαναριό κτίσθηκε λίγο αργότερα, το 1833, από τον Πωγωνιανίτη αρχιμάστορα Πασχάλη Ζούνη. Το εσωτερικό του κοσμούν οι αγιογραφίες του ντόπιου ζωγράφου Κούρου.

Ολο το χωριό είναι ένα πραγματικό αξιοθέατο, καθώς διαθέτει υπέροχα πετρόκτιστα σπίτια, παραδοσιακά γεφύρια όπως της Νονούλως και του Κουβαρά και όμορφα ξωκλήσια όπως είναι ο Αγιος Χριστόφορος, ο Αγιος Δημήτριος, η Αγία Τριάδα. Πανέμορφη είναι η πεζοπορική διαδρομή που διασχίζει το φαράγγι του Κουβαρά και οδηγεί στην Πωγωνιανή (2,5 χλμ). Αν έχετε όχημα με κίνηση στους τέσσερις τροχούς, ενδιαφέρουσα είναι η χωμάτινη διαδρομή που συνδέει, μέσα από το βουνό, το Δολό με το Δελβινάκι (9 χλμ.).

Οικισμοί με ιστορία

Βόρεια και ανατολικά από το Δολό συναντάμε πλήθος από ενδιαφέροντα χωριά, όπως το Σταυροσκιάδι, οι Δρυμάδες, ο Κακόλακκος, η Μερόπη, ο Παλαιόπυργος, η Κάτω Μερόπη, το Ωραιόκαστρο. Ολα, διοικητικά και πολιτιστικά, υπάγονται στην ευρύτερη περιοχή που είναι γνωστή με την ονομασία Πωγώνι και είτε είναι σκαρφαλωμένα στη ράχη του μεθοριακού και άγνωστου βουνού Νεμέρτσικα (ψηλότερη κορφή 2.209 μ.), είτε ακουμπούν στην άκρη της κατάφυτης κοιλάδας του ποταμού Γορμού, που είναι ένας από τους σημαντικότερους παραπόταμους του ποταμού Καλαμά.

Το πιο απόμερο και ψηλό χωριό είναι οι Δρυμάδες, που κυριολεκτικά βρίσκονται επάνω στη γραμμή των συνόρων (υψόμ. 1.050 μ.). Το χωριό Σταυροσκιάδι ήταν μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ένα όμορφο και ζωντανό κεφαλοχώρι. Στις 9 Ιουνίου 1944, όμως, γνώρισε την απόλυτη καταστροφή, καθώς τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής το πυρπόλησαν, ενώ μόλις την τελευταία στιγμή οι κάτοικοι γλίτωσαν τη μαζική εκτέλεση. Αρκετά ερειπωμένα σπίτια που παραμένουν ακόμη στο χωριό μαρτυρούν την καταστροφή εκείνης της ημέρας. Από το χωριό Κάτω Μερόπη αναζητήστε το μοναστήρι του Ιωάννη του Βαπτιστή (1614) που βρίσκεται κρυμμένο μέσα σε δάσος βελανιδιών (1,8 χλμ. χωματόδρομος). Από το χωριό Παλαιόπυργος κατηφορίστε για το πετρογέφυρο Γκρέτσι (1830).

Το Ωραιόκαστρο είναι κτισμένο κοντά στις πηγές του ποταμού Γορμού. Εδώ έχουν έρθει στο φως υπολείμματα της αρχαίας ακρόπολης Ωραιοκάστρου, ενώ έχουν εντοπιστεί οικιστικά ίχνη που χρονολογούνται από την Υστερη εποχή του Χαλκού μέχρι και την Ελληνιστική εποχή. Η επιστροφή από το Ωραιόκαστρο εύκολα θα γίνει προς το Καλπάκι (22 χλμ.), όμως μπορείτε, μέσω Κεφαλόβρυσου, να συνεχίσετε προς το Μπουραζάνι και την κοιλάδα Αώου για να καταλήξετε στην Κόνιτσα (30 χλμ.).

Διαμονή

Δελβινάκι

Ποιοτικός παραδοσιακός ξενώνας «Παιώνια» (26570 22007 http://www.paionia.gr/), Ξενώνας Μούτσιου (26570 22070).

Δολό

Aγροτουριστικοί ξενώνες του Χριστόφορου και της Μαριάννας Κωσταρά. Οπωσδήποτε να έρθετε σε επαφή πριν ξεκινήσετε (6974990080).

Βήσσανη

Ξενοδοχείο «Αρετή» (26570 71208).

Ωραιόκαστρο

Ξενώνας «Το Πανόραμα» (26570 41591, 6945851131, κ. Δημήτρης Σχίζας, ww.pogonipanorama.com).

Καλπάκι

Διαμερίσματα «Ελαία» (26530 42118, 6970376995, http://www.elaiakalpaki.gr/).

Πανοραμική άποψη του μεθοριακού χωριού Δολό, που έχει χαρακτηριστεί διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός. Στο βάθος ξεχωρίζει ο εντυπωσιακός και χιονισμένος -ακόμη και τον Απρίλη- ορεινός όγκος της Νεμέρτσικας.

Φαγητό

Στο Δελβινάκι, στην πλατεία, υπάρχει η ταβέρνα-μαγειρείο του Γιώργου.

Εστιατόριο λειτουργεί (όταν υπάρχει πληρότητα) και στον ξενώνα «Παιώνια».

Στην Πωγωνιανή υπάρχουν οι ταβέρνες-ψησταριές «Το στέκι του Καρδάση» και του «Γκριμότση».

Στη Βήσσανη στην πλατεία θα βρείτε το καφενείο-ψησταριά του

«Πότση», όπου θα σας ετοιμάσουν κρεατικά της ώρας και κατόπιν συνεννόησης και μαγειρευτά. Το εστιατόριο «Πέτρινο» ανοίγει τριήμερα-αργίες και το καλοκαίρι.

Στο Καλπάκι θα φάτε στο ομώνυμο εστιατόριο, όπου θα βρείτε και τις καθημερινές μαγειρευτά. Επίσης, υπάρχει και η ταβέρνα «Χάσκος», λίγο πριν από το Πολεμικό Μουσείο.

Στον Παρακάλαμο, για σπέσιαλ χειροποίητη πίτσα περάστε από του Μιχάλη.

www.viewsofgreece.gr