Η Γερμανία των υπεκφυγών...

Μια ηγεμονική δύναμη, η οποία όμως, σε σχέση με το παρελθόν της, φοβάται την ιδέα της κυριαρχίας της. Πρόθυμη, αλλά προσεκτική σε σημείο νευρασθένειας. Παραμονές εκλογών στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία, οι δυσκολίες στην κατανόηση της Γερμανίας συνέβαλαν σε άφθονες κοινοτοπίες και ασαφείς ορισμούς της χώρας από τους γείτονές της, γράφει η

Barbara Spinelli στην Repubblica.

Υπάρχουν προσπάθειες να προβούμε σε μια ψυχολογική ανάλυση μιας προφανούς και εκτεινόμενης δύναμης, μιας που το Βερολίνο προσέχει για να κρατήσει κρυφή, που άλλες πρωτεύουσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν. Όλη η Ευρώπη, η οποία έχει τραφεί με αυτά τα στερεότυπα από το ξέσπασμα της κρίσης, αναμένει παθητικά το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας αυτού του μήνα. Η ανανέωση του γερμανικού κοινοβουλίου στις 22 Σεπτεμβρίου θα λάβει χώρα μόλις λίγους μήνες πριν από τις ευρωπαϊκές εκλογές στο τέλος του Μαΐου. Και στο εσωτερικό της Ένωσης, θεωρείται ως η πρώτη πράξη ενός δράματος που αφορά την ήπειρο και το οποίο έχει ως πρωταγωνιστή του μία άρρωστη δημοκρατία στην Ευρώπη.

Μέσα σε μια πληθώρα κλισέ, η προοπτική αυτού του δράματος οδήγησε στην εφεύρεση μιας άλλης αφήγησης στη Γερμανία. Η ιστορία μιλάει για μια Γερμανία - που εξακολουθεί να είναι η «χλωμή μητέρα» του ποιήματος του Μπρεχτ - η οποία έχει κουραστεί να είναι το αντικείμενο «περιφρόνησης και φόβος» μεταξύ των εθνών. Σαφής στις κρίσεις της και αφοσιωμένη στην υπόθεση της Ευρώπης, αυτή η Γερμανία παρεμποδίζεται από τον εθνικισμό των γειτόνων της, με επικεφαλής τη Γαλλία. Στις σελίδες του Guardian, ο υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε επιβεβαίωσε αυτή την φανταστική ιστορία: «Δεν θέλουμε μια γερμανική Ευρώπη. Δεν ζητάμε οι άλλοι να είναι σαν και εμάς». Ωστόσο, οι Γερμανοί είναι πολύ ισχυρογνώμονες, πολύ περισσότερο από ό,τι θα θέλαμε να παραδεχτούμε. Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε καλεί τους εταίρους του να αποφύγουν την προσφυγή σε εθνικά στερεότυπα, αλλά ο συλλογισμός του, η υποβάθμισή του [σχετικά με το ρόλο της Γερμανίας], έχουν γίνει επίσης στερεότυπα. Η παθητική αναμονή για την ψηφοφορία στη Γερμανία είναι η επιβεβαίωση μιας ηγεμονικής δύναμης που θεωρείται ότι είναι αμετάβλητη και αναπόφευκτη: όπως ακριβώς οι πολιτικές λιτότητας, που η μοναδική φωνή του Βερολίνου έχει επιβάλει σε όλα τα έθνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η πιο σαφής ανάλυση αυτής της κατάστασης έχει προωθηθεί από τους γερμανούς διανοούμενους - τους φιλόσοφους Γιούργκεν Χάμπερμας και Ούλριχ Μπεκ, τον συγγραφέα Ρόμπερτ Μενάσε και τον πρώην υπουργό Εξωτερικών Γιόσκα Φίσερ. Από την έναρξη της κρίσης, έχουν αποδοκιμάσει την εθνικιστική παλινδρόμηση της χώρας τους. Από τα πολιτικά κόμματα, μόνο οι Πράσινοι έχουν παρουσιάσει τη δική τους διάγνωση. Ένας από τους ηγέτες τους, ο Γιόσκα Φίσερ, κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι προκαλεί ανησυχία για το «γερμανικό ζήτημα», 60 χρόνια και πλέον αφότου έπαψε να υπάρχει. Για την Άνγκελα Μέρκελ υπάρχει η υποψία ότι θέλει να επιστρέψει σε μια Ευρώπη κυρίαρχων κρατών: την ίδια Ευρώπη που βασιζόταν σε μια ισορροπία των δυνάμεων που συγκλονίστηκε από τους πολέμους των περασμένων αιώνων και οι οποίοι οδήγησαν στην έναρξη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με στόχο να αποτραπεί η επανάληψή τους.

Οι υποψίες δεν είναι αβάσιμες. Η καγκελάριος έχει εγκαταλείψει σταδιακά την φιλο- ευρωπαϊκή θέση που είχε προφανώς το 2012 και θέλει να κλείσει τις θύρες που είχε αφήσει στο παρελθόν μισάνοιχτες. Στο πλαίσιο αυτό, έχει προσαρμοστεί γρήγορα στην άνοδο του νεο - εθνικισμού (που πρόσφατα παρουσίασε το κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AFD), το οποίο έχει οπαδούς τόσο στη Δεξιά όσο και στην Αριστερά). Οι ομιλίες και τα έργα της «στερούνται από κάθε κανονιστικό πυρήνα», καταγγέλλει ο Χάμπερμας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υποστήριξε τον βρετανό πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον, όταν επέβαλε βέτο σε οποιαδήποτε αύξηση στον προϋπολογισμό της ΕΕ: μαζί απέκλεισαν την εισαγωγή ευρωπαϊκής πολιτικής για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της λιτότητας. Μιλώντας στη γερμανική τηλεόραση στις 13 Αυγούστου, η καγκελάριος εκφράστηκε ακόμα περισσότερο: «Η Ευρώπη πρέπει να συντονιστεί καλύτερα, αλλά δεν πιστεύω ότι τα πάντα θα πρέπει να γίνονται στις Βρυξέλλες. Ο επαναπατρισμός των αρμοδιοτήτων στα κράτη μέλη θα πρέπει να εξεταστεί. Θα μιλήσουμε γι 'αυτό μετά τις εκλογές».

Για τον Αυστριακό συγγραφέα Ρόμπερτ Μενάσε, τα προβλήματα που επηρεάζουν το ευρώ συνδέονται στενά με το ρόλο της δημοκρατίας και, συνεπώς, έχουν περισσότερο πολιτικό και όχι οικονομικό χαρακτήρα: είναι συνυφασμένα με τις εξουσίες που τα κράτη θέλουν να επαναπατρίσουν - μια εκστρατεία ανακατάληψης που άρχισε το 2007, όταν εισήχθη η Συνθήκη της Λισαβόνας, αντί ενός ομοσπονδιακού συντάγματος που συζητούταν. Από την ημερομηνία αυτή, τα κράτη μέλη - τα συμβούλια των υπουργών και οι σύνοδοι κορυφής των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων - έχουν αρχίσει να ανακτούν τον έλεγχο, ανακτώντας μια φανταστική, αλλά όχι λιγότερο πομπώδη κυριαρχία, η οποία έχει υπονομεύσει τα υπερεθνικά ιδρύματα. Τα ελαττώματα στο σχεδιασμό του ευρώ, που προκλήθηκαν από την πολιτική και οικονομική ένωση, είναι γνωστά. Αλλά έχουμε απαντήσει σε αυτά τα ελαττώματα ενισχύοντάς τα, και όχι μειώνοντάς τα.

Σε μια Ευρώπη όπου τα εθνικά κράτη έχουν τον έλεγχο, είναι αναπόφευκτο ότι η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη θα κάνει κουμάντο. Και αυτό κάνει, και όχι χωρίς δόλο, σε σημείο που ο Ούλριχ Μπεκ να αναφέρεται στον Μακιαβέλι όταν περιγράφει την αυτοκρατορία που δημιουργήθηκε τυχαία από το Βερολίνο: «Ακριβώς όπως ο Μακιαβέλι, η Άνγκελα Μέρκελ άδραξε την ευκαιρία που της δόθηκε - την κρίση - για να ταρακουνήσει τις  δομές εξουσίας στην Ευρώπη». Η Ένωση δεν είναι πλέον μια κοινότητα, όταν οι αμαρτωλοί με το χρέος (στα γερμανικά «χρέος» και «αμαρτία» είναι η ίδια λέξη) χαρακτηρίζονται από την ταπεινωτική περίληψη «νότια περιφέρεια της Ευρώπης». Αυτός είναι ο λόγος για την εξάτμιση κάθε «κανονιστικού πυρήνα» και την αστάθεια των γερμανικών θέσεων: στις αρμοδιότητες που πρέπει να αποκατασταθούν στις εθνικές κυβερνήσεις, σε μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία και σε μια τραπεζική ένωση, η οποία αρχικά είχε θεωρηθεί ότι είναι επιθυμητή, αλλά στη συνέχεια απορρίφθηκε για να προστατεύσει τα συμφέροντα των γερμανικών τραπεζών.

Με λίγα λόγια, όπως εξηγεί ο Μπεκ: «Ο πρίγκιπας, λέει ο Μακιαβέλι, δεν χρειάζεται να τιμά μια πολιτική δέσμευση που έκανε χθες, αν δεν έχει κανένα πλεονέκτημα σήμερα». Οι τάσεις απομονωτισμού του AFD επιτάχυναν την παλινδρόμηση. Αν το κόμμα κερδίσει έδρες στο κοινοβούλιο, το πρόσωπο της χώρας θα αλλάξει, αν και δεν θα παραμείνει στο περιθώριο της Ευρώπης, όπως συνέβη με το Ηνωμένο Βασίλειο: η αρχή της συμμετοχής της χώρας στην Ευρώπη είναι εγγεγραμμένη στο άρθρο 23 του βασικού γερμανικού δικαίου (το  οποίο αναδιατυπώθηκε το 1992), αλλά η προδιαγραφόμενη συμμετοχή δεν είναι ομοσπονδιακή.

Η τελική κοινοτοπία αφορά τη μνήμη. Στη Γερμανία, η πολιτική μνήμη είναι γεμάτη με τυφλά σημεία. Οι άνθρωποι θυμούνται τον πληθωρισμό υπό τη Βαϊμάρη, αλλά όχι τον αποπληθωρισμό και τα μέτρα λιτότητας στο πλαίσιο του καγκελάριου Μπρούνινγκ ( 1930-1932 ), που άνοιξε το δρόμο για την εκλογική επιτυχία του Αδόλφου Χίτλερ. Οι άνθρωποι θυμούνται τον εθνικοσοσιαλισμό, αλλά ξεχνάνε τι ακολούθησε μετά από αυτό: η μείωση του γερμανικού χρέους, που παρείχαν απλόχερα 65 κράτη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, τον Μάιο του 1953. Ακόμη και ο μύθος ότι η Γερμανία έχει μάθει τα μαθήματα της ιστορίας θα πρέπει εν μέρει να διαλυθεί, αν δεν θέλουμε μια Ευρώπη χωρισμένη σε «φαβέλες»: ανάμεσα σε αγίους και αμαρτωλούς, που στην καλύτερη περίπτωση «συντονίζονται» και, με τον τρόπο αυτό, αναιρούν αμελώς την έννοια της «κοινότητας» που κάποτε ήταν ο στόχος τους.

www.presseurop.eu