Σώζονται 67 από τα 400 πηγάδια-μνημεία του ιστορικού Σουλίου

Ο χρόνος σίγουρα προκαλεί φθορά και αφανισμό και σίγουρα είναι αδυσώπητος στα υλικά κατασκευάσματα.

Έτσι συμβαίνει και με τα πηγάδια του ιστορικού Σουλίου, που από 400 περίπου, που ήταν, καθώς κάθε φαμίλια είχε και το δικό της, τα περισσότερα κατέρρευσαν και χάθηκαν μέσα στο διάβα των ετών.

Από τα 67, που έχουν διασωθεί, τα 40 στέκουν όρθια, ενώ τα 27 έχουν γκρεμιστεί. Και όλα είναι συγκεντρωμένα στην περιοχή "Πηγάδια", που εκτείνεται από τα σπίτια των αγωνιστών έως το "Βουλευτήριο". 

Τα πηγάδια του Σουλίου είναι μνημεία, καθώς, όχι μόνο αποτελούν στοιχεία  οικιστικά και αρχιτεκτονικά και πολιτιστικά δύο και πλέον αιώνων της περιοχής, αλλά και ήταν αποφασιστικός παράγοντας να μπορούν να αντιστέκονται οι Σουλιώτες  στις βίαιες πολιορκίες του Αλή πασά.

Η παράδοση αναφέρει ότι  οι Σουλιώτες, κατά τις επιχειρήσεις του 1792, όταν οι Τουρκαλβανοί ήταν έτοιμοι να μπουν στο Σούλι,  για να τους στερήσουν το πολύτιμο αγαθό του νερού, ως πράξη άμυνας, έριξαν ασβέστη στα πηγάδια, για να μη μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν oι εχθροί.

Έχουν  όμοια τεχνοτροπία, γεγονός, που σημαίνει ότι δημιουργήθηκαν την ίδια περίπου περίοδο.

Είναι κυκλικές κατασκευές με λιθάρι , όπως λιθόστρωτος είναι και ο μικρός χώρος, που τα περιβάλλει.

Κατά καιρούς έχουν ακπονηθεί μελέτες από τις αρχαιολογικές υπηρεσίες για τη συντήρηση και διάσωσή τους. 

Τα πηγάδια του Σουλίου είναι και αυτά αποδείξεις ότι ψηλά εκεί στο Σούλι άστραψε κάποτε και φώτισε την ανθρωπότητα η λευτεριά, που πλανιέται και θα πλανιέται σ' αυτά τα βράχια ανίκητη και άπαρτη και σεβαστή. 

π. Ηλίας Μάκος