Κάτι που όλοι αναμένουμε ...

Κατερίνα Α. Σχισμένου - Χρήστος Α. Τούμπουρος 

Τραγουδώντας την ξενιτιά 

Αθήνα 2019

(Από την εισαγωγή του βιβλίου)

Η ξενιτιά συνθέτει το ηπειρώτικο πολιτιστικό
δεδομένο!

(Φώτο: Αρχείο Κώστα Βήχα)

 Και βέβαια μπορεί ο πολιτισμός να μην ορίζεται εύκολα ούτε να οριοθετείται, μιας και είναι πολύ μεγάλος και βαθύς, για να μπορέσει να τον περιορίσει σε μια και μόνο γενιά, να τον διαχειριστεί ένας και μόνο άνθρωπος, να τον ορίσει, ακόμη περισσότερο κάποιος, με κριτήριο  το «έχειν» και το «φαίνεσθαι». 

Πολλές φορές έχουμε αναρωτηθεί τι είναι πολιτισμός. Το συμπέρασμα; Είναι πιο εύκολο να ορίσεις τι δεν είναι πολιτισμός και μετά να επανατοποθετήσεις, μέσα σε επίσης μεγάλα πλαίσια,  τον πολιτισμό. 

Τι δεν είναι πολιτισμός; Πολιτισμός δεν είναι να μην μπορείς να διακρίνεις το όμορφο από το άσχημο.  Το χειρότερο βέβαια είναι  να θες να επιβάλεις την ασχήμια σου. Πώς; Μα με κάθε τρόπο. 

Γνωρίζουμε πολύ καλά πως οι ωραίες μορφές, όπως έλεγε ο μεγάλος μας ζωγράφος Γιάννης Μόραλης, δεν είναι και πάντοτε ωραίες ψυχές ούτε οι ωραίες όψεις μπορούν να παράξουν και ωραία ή κοινωφελή αγαθά, γιατί οι εργάτες του πνεύματος είναι συνήθως αφανείς, σκυμμένοι πάνω σε βιβλία και όχι φωταγωγημένοι από τα φλας της ναρκισσιστικής εγωπάθειας, που δεν είναι πολιτισμός, τουλάχιστον κοινός και  ωφέλιμος, παρά μόνο για τους ίδιους. 

(Φώτο: Αρχείο Κώστας Βήχας)

(Κοινή η δράση… συλλογική και η ψυχαγωγία)

Ο πολιτισμός δεν θέλει αρχηγούς ή νομοθέτες μιας και ο ίδιος νομοθετεί και στηρίζεται ακριβώς σε αυτούς που τον γνωρίζουν βαθιά, που κάθε φορά που καλούνται να τον υπηρετήσουν σκύβουν στη δουλειά τους και την σκιά τους και με συνέπεια σ’ αυτό που κάνουν, χωρίς ευχαριστώ και φιέστες μιας και αυτές ανήκουν σε άλλους. Με χρέος δικό τους και με σιωπή. Με μεγαλείο καρδιάς και καθάριο βλέμμα και γι’ αυτό μένουν αλώβητοι από κάθε φαινομενολογία και  πνευματικό αυτισμό και εγωκεντρισμό. 

1. Τραγούδι για το Αλώνισμα του σταριού

«Eλάτε νιοί , ελάτε νιές/στο κάτω το χωράφι, /που 'ναι τα στάρια φουντωτά /καθαροδιαλεγμένα./Ελάτε νιοι, ελάτε νιές /ο θέρος για ν' αρχίσει,/ το στάρι να θερίσετε /δεμάτια να το κάντε/να 'ρθουν και οι γριές /να το καλολυχνίσουν»

Ειδικά ο πολιτισμός της Ηπείρου˙ και όποιος έχει την τιμή να  ασχοληθεί με αυτόν θεωρεί τον εαυτό του μικρό και ασήμαντο, υπηρέτη και όχι φορέα. Ούτε εφαλτήριο πολιτικής και διαφήμισης, αυτοπροβολής και κέρδους. Ο πολιτισμός είναι ένα ταξίδι κι όχι ένα λιμάνι αλλιώς λιμνάζει. Κατακτάται, αλλά και ξεπουλιέται.

Οι δικοί μας πνευματικοί άνθρωποι μαρτύρησαν τη φτώχεια τους και τα νιάτα τους, έμειναν κρυμμένοι και σιωπηλοί, σεμνοί και γι’ αυτό μεγάλοι. Το καθάριο βλέμμα και η αλήθεια της γραφής δεν είναι γι πολλούς, αλλά πλέον για τις εξαιρέσεις και όχι για τον κανόνα. Βέβαια, την κατάληξη πάντοτε τη γνωρίζουμε γιατί  αυτή μάλλον είναι ο κανόνας σε μια χώρα του ήλιου που δεν μπορεί να αντικρίσει τον ήλιο, του Συκουτρή και του Σωκράτη, του Κρυστάλλη και του Κοτζιούλα... Ας τιμούμε τις κορυφές της Πίνδου κι ας αναγνωρίζουμε το έργο όσο κι αν αυτό πονά.... Ο πολιτισμός είναι ένα συλλογικό αγαθό και δημιούργημα. 

Και σ’ αυτό το δημιούργημα στέκονται χαρές και λύπες, αγάπη και  υπομονή, πίστη και προσμονή, έρωτας και φυγή, ξενιτιά και απαντοχή˙ για κάτι καλύτερο και ανθρωπινότερο. 

…

Ηπειρώτες και Ηπειρώτισσες είμαστε. Μεγαλωμένοι με την μπομπότα και «ποτισμένοι» με το ξινόγαλο. Στουμπισμένα στα στρουμπλίθια τα ποδάρια, φουλτακιασμένα από τις τσιοπόρες και τα ελάτια. Πικροπορέψαμε, λίγοι ή πολλοί δεν έχει σημασία, με το «μεγάλο βάσανο» της ξενιτιάς. Ξένοι στον τόπο μας, αφού «υπό ατμόν ήμασταν» πάντοτε και ξένοι στο σημερινό «κατ’κιό» μας, αφού το μυαλό μας κατά κει σελαγάει˙ στην πατρίδα, στην Ήπειρο.  Πόνος, καημός και ανάθεμα!

(Φώτο Νίκος Καλύβας. Η αναμνηστική φωτογραφία πριν τον χωρισμό. Όλο το χωριό) 

Αυτή ήταν και είναι η Ήπειρος. Τόπος άβατος, άπιαστος … Άπιαστα γκρεμοτόπια!

«Φτενά χωράφια κρατημένα σε πεζούλια

κι άπιαστες γίδες που κρεμιούνται σε γκρεμνούς,

ετούτ’ είν’ η πατρίδα μας· μα η πούλια

δε λάμπει πιο καθάρια σ’ άλλους ουρανούς».

 Γιώργος Κοτζιούλας

Να κοιτάξουμε και λίγο πίσω. Στον τόπο μας… Πωγώνι, Ραδοβίζια, Τζουμέρκα, Κόνιτσα, Σούλι, Παραμυθιά. Στην Ήπειρο όπου δεν δακρύζουν οι πέτρες «όσο κι αν τις κοπανάς με τις βαριά ή και τις βαριοπούλες» και δεν ποτίζει το χώμα, έστω κι αν «απολύσεις» όλο τον Άραχθο για πότισμα. Νοτισμένη είναι μόνο η ποδιά της Ηπειρώτισσας από τον πόνο της ξενιτιάς. 

(Φώτο: Από το αρχείο του Κώστα Γαλάνη .Παλιά φωτογραφία διάνοιξη δρόμου. 1965-1967, στην τοποθεσία Κάτω Γραικικό, Κεντρικά Τζουμέρκα)

Όταν έφτανε ο πολιτισμός…

…

Στην Ήπειρο, όπου καημός και αγώνας, ξενιτιά και δεσμός, χωρισμός και προκοπή συμφύρονται και συνθέτουν ένα μοναδικό αμάλγαμα   δημιουργίας και προκοπής. Γιατί είναι αλήθεια πως «τη γλέντησε» ο Ηπειρώτης την ξενιτιά. Τον πόνο και την παράκληση «λίγο ακόμη», την έκανε τραγούδι: «Αλησμονώ και χαίρομαι». Στην ξενιτιά πάντοτε δημιούργησε. Πέτυχε και πρόκοψε. Με καημό και με τραγούδι, με κατάρες και στεναγμούς. 

(Αγωγιάτες –μεταφορείς) 

«Ανάθεμά σε ξενιτιά με τα φαρμάκια πόχεις»

Οι πόλεμοι, το άγονο έδαφος, η οικονομική αδυναμία ορισμένων περιοχών, η Τουρκοκρατία, ο εμφύλιος σπαραγμός, η στυγνή και απάνθρωπη εκμετάλλευση  ανάγκασαν πολλούς να φύγουν από τη χώρα μας. Άλλοι στο εξωτερικό κι άλλοι στο εσωτερικό. Εξωτερική και εσωτερική μετανάστευση. Έμειναν μόνα τα χωριά. «Ερμιά παντού». Αποχαιρετισμοί, καημοί και πλανταγμοί, αγκαλιές και προσμονή, δάκρυα κρυφά και δάκρυα της χαράς, χαμόγελα και  καλωσορίσματα, απαντοχή και προσμονή όλα σε τραγούδι μεταμφιέζονταν.

Συμφορές και θανατικά, φτώχεια και δυστυχία, βάσανα και καημοί, ξενιτιά και αναστεναγμοί  ο Ηπειρώτης όλα τα έβαζε στο τραγούδι, μελωδούσε ακόμα και τα παθήματα, τις περιπέτειες και απάλυνε τον πόνο ζεσταίνοντας με το τραγούδι  την ψυχή του. 
.............................................................................................................................................

(Η συντακτική ομάδα του ROMIANEWS ευχαριστεί τους δύο φίλους και συνεργάτες του , γιατί μας εμπιστεύτηκαν ένα μικρό δείγμα της νέας τους δουλειάς. Η επιτυχία είναι σίγουρη αλλά μία ευχή ακόμη δεν κάνει κακό!!!)