Η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα: Ένα διαχρονικό ζήτημα

Αναμφισβήτητα, η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος είναι ένα από τα θέματα που βρίσκονται στη πολιτική ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και όλων των χωρών του πλανήτη οι οποίες διαθέτουν σημαντικά οργανωμένα συστήματα κοινωνικής προστασίας, ήδη από τη δεκαετία του 1980. Ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης, που αποτελεί έναν από τους βασικούς τομείς δράσης του κοινωνικού Κράτους Πρόνοιας, επηρεάζεται σε όλες τις χώρες από οικονομικές, δημογραφικές, κοινωνικές και άλλου είδους παραμέτρους που καθιστούν προβληματική τη λειτουργία του και άρα δημιουργούν μια ανησυχία για το μέλλον των παροχών του εκάστοτε συστήματος προκειμένου αυτό να καλύπτει τις βασικές κοινωνικές ανάγκες. 

Η οικονομική κρίση που επικρατεί στη χώρα μας και η ύφεση της ελληνικής οικονομίας, συνοδεύεται, μεταξύ των άλλων, από την ένταση της πολιτικής και επιστημονικής συζήτησης για το περιεχόμενο και το χαρακτήρα της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής. Ιδιαίτερα την περίοδο αυτή έχει αναζωπυρωθεί με το νέο σχέδιο νόμου για το ασφαλιστικό από την κυβέρνηση και τις διαπραγματεύσεις με τους δανειστές που βρίσκονται σε εξέλιξη.

Ο αρχικός στόχος της κοινωνικής προστασίας ήταν η κάλυψη των ατόμων από κινδύνους που αφορούσαν την ασθένεια, το ατύχημα και το γήρας. Με τη μορφή λοιπόν του Κράτους πρόνοιας δημιουργήθηκε η κοινωνική προστασία ως θεσμός για την κάλυψη των ατόμων από τους προαναφερόμενους κινδύνους. Για την

 επίτευξη του στόχου της κοινωνικής προστασίας η κάθε πολιτεία λαμβάνει μέτρα για την κοινωνική ασφάλεια των μελών της. Η έννοια της κοινωνικής ασφάλειας υποδιαιρείται σε 3 επιμέρους έννοιες-χώρους κοινωνικής προστασίας: την κοινωνική ασφάλιση, την υγεία και την κοινωνική πρόνοια. Η κοινωνική ασφάλεια, συγκεκριμένα, αφορά στα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα κοινωνικής προστασίας, τα οποία παίρνει μια κοινωνία για την άρση ή τη μείωση των δυσμενών συνεπειών από ορισμένους κινδύνους, όπως προαναφέρθηκε. 

Είναι μία πραγματικότητα πως η κακή κατάσταση του ασφαλιστικού στην Ελλάδα είναι γνωστή εδώ και πολλά χρόνια. Το πόσο κακή είναι η κατάσταση είναι επίσης γνωστό αλλά όχι στο ευρύ κοινό και η τωρινή «μεταρρύθμιση» οδηγεί στην επιδείνωση του προβλήματος. Στην Ελλάδα, ισχύει μεικτό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, με στοιχεία και από τα δύο κλασικά συστήματα προστασίας Beveridge (προτεραιότητα στην εξασφάλιση της εργασίας και του δικαιώματος σε αυτή, υλοποίηση από το κράτος ή τους εργαζομένους, χρηματοδότηση μέσω προοδευτικής φορολογίας και εισφορών) και Bismark (η κοινωνική ασφάλιση ως αυτόνομη αρχή, υλοποίηση από εργαζόμενους και εργοδότες, χρηματοδότηση μέσω των εισφορών των εργαζομένων και των εργοδοτών). Μέσα από μελέτες έχει παρατηρηθεί ότι οι βασικές αδυναμίες του ελληνικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης εστιάζονται α) στην ύπαρξη ελλειμμάτων, λόγω κακής διαχείρισης β) στον πολυκερματισμό του που εκφράζεται μέσω του εύρους των συντάξεων και του πολυεπίπεδου των παροχών γ) στην ελαστικότητα απόκτησης σύνταξης και δ) στην αδυναμία ελέγχου του ακριβούς αριθμού συνταξιούχων. 

Στο σημερινό ανασφαλές πεδίο της κοινωνικής ασφάλισης τίθενται εν αμφιβόλω τα θεμέλια της ίδιας της προστασίας που παρέχεται με το θεσμό αυτό. Το ζήτημα των συνταξιοδοτικών συστημάτων και επιλογών στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να επανεξετασθεί στις νέες συνθήκες της κρίσης και μετά την κρίση συνθετικά και ολιστικά, διαφορετικά θα υπάρξει μία κοινωνικο-ασφαλιστική πολιτική διεύρυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων και του κοινωνικού ελλείμματος.

Το μεγάλο ερώτημα είναι αν πραγματικά μπορεί να εφαρμοστεί μια λύση έτσι ώστε να εξασφαλίσουν οι μελλοντικές γενιές αλλά και οι σημερινοί δικαιούχοι την σύνταξη τους όποια και αν είναι αυτή, φυσικά χωρίς να οδηγηθούν στο κοινωνικό αποκλεισμό.

Συγκεκριμένες κατευθύνσεις θα πρέπει να δοθούν προς: α) ανεύρεση νέων πόρων, εκτός του κρατικού προϋπολογισμού (αύξηση αντικειμενικών αξιών δημόσιας και εκκλησιαστικής περιουσίας, τυχερά παιχνίδια, κερδοφορία τραπεζών και δημοσίων επιχειρήσεων, καζίνο, κλπ.) παράλληλα με την αντιμετώπιση της εισφοροδιαφυγής, την αδήλωτη και ανασφάλιστη εργασία, τον εξορθολογισμό της διαχειριστικής σπατάλης και την σταδιακή καταβολή των οφειλών του Κράτους, για την ενίσχυση της χρηματοδότησης και τη δημιουργία κεφαλαιακού αποθέματος του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και β) λήψη οργανωτικών και διοικητικών μέτρων εξορθολογισμού των ενοποιημένων ταμείων κοινωνικής ασφάλισης, προκειμένου να αποκατασταθούν οι συνθήκες βιωσιμότητας των ταμείων και εξυπηρέτησης των ασφαλισμένων και των συνταξιούχων.

Το πρώτιστο πρόβλημα με το ασφαλιστικό σύστημα λοιπόν είναι τα αποθεματικά ώστε αυτό να μπορεί να επιτελεί το ρόλο του. Η οποιαδήποτε αλλαγή που μετακυλίει το βάρος σε εργαζομένους, εργοδότες και ελεύθερους επαγγελματίες για να καλυφθούν οι πόροι δε δίνει λύση στο ζήτημα καθώς στην εποχή κρίσης που ζούμε δημιουργείται οικονομική ασφυξία σε αυτούς που οφείλει να προστατεύει η κοινωνική πολιτική. Χωρίς μόνιμη πολιτική λύση η κοινωνική ασφάλιση θα συνεχίζει να είναι έρμαιο αλλεπάλληλων νομικών ρυθμίσεων που θα ανακυκλώνουν τις παθογένειες του παρελθόντος και θα επιβαρύνουν κοινωνικές ομάδες ωφελώντας άλλες. Η επιταγή του Συντάγματος θα συνεχίσει δηλαδή να μην πληρούται ή να διαστρεβλώνεται από την εκάστοτε ισχυρή πλευρά.

Γιώργος Αργυρόπουλος  Δικηγόρος, Υπ. Διδάκτωρ Νομικής Σχολής Αθηνών

www.huffingstonpost.gr