Ευρωπαϊκός προσανατολισμός και σύμφωνο συμβίωσης

Πριν από μερικά χρόνια, η ελληνική Πολιτεία θέσπισε το σύμφωνο συμβίωσης αναγνωρίζοντας μια κοινωνική πραγματικότητα, δηλαδή την συμβίωση εκτός γάμου, και επιτρέποντας έτσι στους ενδιαφερομένους να εντάξουν την σχέση τους σε ένα νομικό πλαίσιο πιο ευλύγιστο απ' ότι αυτό του θεσμού του γάμου (νόμος 3719/2008). Σύμφωνα με όσα προβλέπονται στο νόμο, το σύμφωνο συμβίωσης καταρτίζεται μεταξύ δύο ενήλικων ετερόφυλων προσώπων με συμβολαιογραφικό έγγραφο και ρυθμίζει τις περιουσιακές σχέσεις των συμβληθέντων, θέματα διατροφής, γονικής μέριμνας κλπ.

Όμως, το σύμφωνο συμβίωσης, όπως θεσπίστηκε τότε, περιείχε μια μεγάλη -εσκεμμένη- παράλειψη: αφορούσε αποκλειστικά ετερόφυλα ζευγάρια. Η Ελλάδα ήταν μάλιστα η μία από τις δύο μόνο χώρες σε όλη την Ευρώπη (η άλλη ήταν η Λιθουανία) που θέσπισε κάποια μορφής ένωση που απευθυνόταν αποκλειστικά σε ετερόφυλα ζευγάρια, δηλαδή σε αυτούς που, έτσι και αλλιώς, είχαν το δικαίωμα να συνάψουν γάμο.

Οι νομοθεσίες στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες είτε αναφέρονται αποκλειστικά σε ομόφυλα ζευγάρια (π.χ. Κροατία, Τσεχία, Δανία, Γερμανία, Πορτογαλία, Σουηδία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο, κλπ.) είτε επεκτείνουν το πεδίο εφαρμογής των σχετικών νόμων τόσο στα ομόφυλα όσο και στα ετερόφυλα ζευγάρια (π.χ. Βέλγιο, Γαλλία, Ουγγαρία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία).

Συνολικά, 23 ευρωπαϊκά κράτη έχουν ήδη θεσμοθετήσει το σύμφωνο συμβίωσης μεταξύ των ομόφυλων ζευγαριών, ενώ πολλές χώρες έχουν αναγνωρίσει τον γάμο μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου (πχ Βέλγιο,  Δανία,  Ισπανία, η Γαλλία, Ολλανδία, Πορτογαλία, Σουηδία). Ελάχιστες είναι οι χώρες της Ε.Ε. των οποίων η νομοθεσία δεν προβλέπει την αναγνωρισμένη συμβίωση ατόμων του ίδιου φύλου.

Η θέσπιση του συμφώνου συμβίωσης μόνο για τα ετερόφυλα ζευγάρια προκάλεσε την καταδίκη της χώρας μας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ζευγάρια προσώπων του ιδίου φύλου προσέφυγαν στο Δικαστήριο παραπονούμενοι ότι η εν λόγω ρύθμιση προέβαινε σε δυσμενή διάκριση παραβιάζοντας το δικαίωμα τους στην οικογενειακή ζωή.

Το Δικαστήριο με απόφαση της Ολομέλειάς του (Βαλλιανάτος και λοιποί κατά Ελλάδας, 7.11.2003) δικαίωσε τους ισχυρισμούς των ομόφυλων ζευγαριών για παραβίαση της οικογενειακής τους ζωής και καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση των άρθρων 8 και 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το Δικαστήριο έκανε ιδιαίτερη μνεία στη μεγάλη σημασία του συμφώνου συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια, αφού αυτό θα τους προσέφερε, σε αντίθεση προς τα ετερόφυλα ζευγάρια, τη μοναδική νομική βάση στο ελληνικό δίκαιο για να περιβάλουν την σχέση τους με μία μορφή που αναγνωρίζεται από το νόμο.

Σε συνέχεια της καταδικαστικής σε βάρος μας απόφασης, η κυβέρνηση έφερε την περασμένη εβδομάδα στη Βουλή προς ψήφιση ένα νομοσχέδιο που βελτίωνε κάποιες πτυχές του συμφώνου συμβίωσης (πχ ρυθμίζοντας πιο εκτενώς τα περιουσιακά δικαιώματα), αλλά ταυτόχρονα επέκτεινε τις διατάξεις του -πλην όσων αφορούν στην τεκνοθεσία- και στα ομόφυλα ζευγάρια. Το νομοσχέδιο προκάλεσε έντονες αντιδράσεις εντός και εκτός του Κοινοβουλίου, αποδεικνύονταςότι κάποιοι επιλέγουν να κλείνουν τα μάτια τους σε μια κοινωνική πραγματικότητα και να στερούν από τα ομόφυλα ζευγάρια θεμελιώδη δικαιώματα που θα τους επιτρέψουν να ζουν χωρίς να υπόκεινται σε δυσμενείς διακρίσεις.

Το ζήτημα της εξάλειψης των διακρίσεων σε βάρος των ομόφυλων ζευγαριών και η κατοχύρωση των θεμελιωδών τους δικαιωμάτων βάσει των αρχών του ευρωπαϊκού δικαίου δικαιωμάτων του ανθρώπου που αφορούν στο σεξουαλικό προσανατολισμό και απαγορεύουν τις διακρίσεις ως προς την απόλαυση των δικαιωμάτων τους είναι κομβικό για την ευρωπαϊκή έννομη τάξη. Η Ελλάδα όφειλε να θεσμοθετήσει κάποιας μορφής νομική αναγνώριση για τους δεσμούς των ομόφυλων ζευγαριών για να συμμορφωθεί προς τις απαιτήσεις αυτής της έννομης τάξης.

Γι' αυτό και είναι υποκριτικό κάποια κόμματα στην Ελλάδα να διακηρύσσουν τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό ως σημαία τους και ταυτόχρονα να καταψηφίζουν τη μεταρρύθμιση του συμφώνου συμβίωσης, προκειμένου να μη δυσαρεστήσουν ένα μέρος των ψηφοφόρων τους.

Του Κώστα Χ. Χρυσόγονου

Ο κ. Κώστας Χρυσόγονος είναι Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ

www.liberal.gr