Περάτη Ζίτσας Ιωαννίνων. Δείτε τα video

Δείτε τα video

Περάτη

Ο Περάτης (Τοπική Κοινότητα Περάτη - Δημοτική Ενότητα ΠΑΣΣΑΡΩΝΟΣ), ανήκει στον δήμο ΖΙΤΣΑΣ της Περιφερειακής Ενότητας ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ που βρίσκεται στην Περιφέρεια Ηπείρου, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε με το πρόγραμμα “Καλλικράτης”.

Η επίσημη ονομασία είναι “ο Περάτης”. Έδρα του δήμου είναι η Ελεούσα και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Ηπείρου.

Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο “Καποδίστριας”, μέχρι το 2010, ο Περάτης ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Περάτη, του πρώην Δήμου ΠΑΣΣΑΡΩΝΟΣ του Νομού ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ.

Ο Περάτης έχει υψόμετρο 679 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, σε γεωγραφικό πλάτος 39,6423451085 και γεωγραφικό μήκος 20,725866725. Οδηγίες για το πώς θα φτάσετε στον Περάτη θα βρείτε εδώ.

Μικρό χωριό σε απόσταση 20 χλμ. από τα Ιωάννινα είναι το Περάτι ή Περάτης. Οφείλει την ονομασία του στον πρώτο κάτοικο που πριν 300 χρόνια ήρθε από το Πέραμα Ιωαννίνων. Ανάμεσα στον Περάτη και το Λοφίσκο υπάρχει το ερειπωμένο χωριό Παλιουρή. Λέγεται ότι ερημώθηκε ύστερα από κάποια φοβερή αρρώστια που έπεσε στο χωριό. Υπάρχουν σήμερα εκεί πηγάδια, αλώνια, πεσμένα σπίτια καθώς και η παλιά εκκλησία του Αγ. Νικολάου.    - See more at: http://www.zitsaculture.gr/articles/%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%B9%CE%B1#sthash.CC4sH40f.dpuf

Γραμμενοχώρια

Σε σχέση με το πολιτιστικό και ιστορικό περιβάλλον μπορούμε να αναφερθούμε ιδιαίτερα για την ενότητα των κοινοτήτων γύρω από το χωριό Γραμμένο, δέκα περίπου τον αριθμό, που έχουν κοινά πολιτιστικά στοιχεία και ονομάζονται Γραμμενοχώρια.

Σε αυτά εκτός των οικισμών Ζωοδόχου, Αναργύρων, Λοφίσκου, Πετραλώνων, Περάτη, Βαγενιτίου, Πολυλόφου, Λύγγου και Λυκοστάνης περιλαμβάνονται και το Ασβεστοχώρι, η Κόντσικα και τα Μάρμαρα.

Ο κ. Κρυστάλλης ανεβάζει σε 20 τα Γραμμενοχώρια, μεταξύ αυτών την Κωστάνιανη, τη Ψήνα, τη Δραγοψά και την Αραχωβίτσα.

Για το όνομα του οικισμού του Γραμμένου υπάρχουν τρεις εκδοχές. Μία λέει ότι ο πρώτος που κατοίκησε εκεί λεγόταν Γραμμένος και έδωσε το όνομά του στο χωριό. Η άλλη λέει ότι ονομάστηκε έτσι επειδή είναι όμορφο (ο λαός ονομάζει πολλές φορές κάτι το όμορφο γραμμένο, όπως «γραμμένα μάτια, «φρύδια μ’ γραμμένα»). Η τρίτη ερμηνεία ότι ονομάστηκε Γραμμένο και τα υπόλοιπα Γραμμενοχώρια, γιατί πρώτα αυτά τα κατέλαβαν οι Τούρκοι και τα έγραψαν να πληρώσουν φόρους, σε αντίθεση με όσα δεν γράφτηκαν και τα ονόμασαν Άγραφα.

Το Γραμμένο πρωτοκατοικήθηκε στα μέσα του 15^ου αιώνα. Σαν κοινότητα αναγνωρίστηκε το 1919. Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η εκκλησία των Ταξιαρχών με το ψηλό καμπαναριό και τις εξαιρετικές τοιχογραφίες, που κτίστηκε το 1818 και λένε ότι σε αυτό βοήθησε με χρήματα ο Αλή Πασάς, ύστερα από μεσολάβηση του Βασιλείου Γούδα από το Γραμμένο (1779-1845). Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στο κάτω μέρος του χωριού, ήταν παλαιότερα μοναστήρι, ενώ στην εκκλησία της Λαμπροβίτριας υπάρχουν τοιχογραφίες του 1716. Τέσσερα χιλιόμετρα μακριά από το Γραμμένο υπάρχουν ερείπια της αρχαίας πόλης «Γεράκη».

Το Γραμμένο είναι γνωστό από τους μεγάλους άνδρες που γέννησε, «λες και ο τόπος αυτός έχει συνηθίσει να γεννάει ανθρώπους σπουδαίους, ήρωες, ευεργέτες, σοφούς πολιτικούς, ιστορικούς», όπως:

• Οι Αδελφοί Ζωσιμάδες (Αναστάσιος, Ζώης, Θεοδόσιος, Ιωάννης, Νικόλαος, Μιχαήλ), εθνικοί ευεργέτες που ίδρυσαν νοσοκομεία, πτωχοκομεία, σχολεία κλπ.
• Ο Ζώης Καπλάνης (1736-1806), που ίδρυσε την Καπλάνειο Σχολή και άλλα Ιδρύματα.
• Ο Σταύρος Γούδας, αγωνιστής του 1821.
• Ο Χριστόφορος Φιλήτας (1785-1868), καθηγητής Ιονίου Ακαδημίας, συγγραφέας, Δάσκαλος του Γένους.
• Ο Γεώργιος Κρανάς ή Αίσωπος (1795-1835), πρώτος διευθυντής της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων, γλωσσομαθής, φιλόσοφος.
• Ο Σάπφειρος Χριστοδουλίδης ή Ζαφείρης Γραμμενιάτης (1765-1856), Δάσκαλος του Γένους και βιογράφος του Κοσμά του Αιτωλού.
• Ο Βασίλειος Μπίτσας (1802-1857), αγωνιστής του 1821, ιερολοχίτης και εθνικός ευεργέτης.
• Ο Βασίλειος Γούδας (1779-1845), αγωνιστής του 1821, Γραμματέας του Μάρκου Μπότσαρη. Ξεσήκωσε τα Γραμμενοχώρια κατά των Τούρκων στις 27-7-1821.
• Ο Κων/νος Ασώπιος (1790-1872), καθηγητής της Ιονίου Ακαδημίας και Δάσκαλος του Γένους.
• Ο Αναστάσιος Γούδας (1816-1882), ιατρός, καθηγητής, κριτικός, συγγραφέας (συνέγραψε τους «Παράλληλους Βίους») και πολιτικός.
• Ο Στέφανος Ράδος, καθηγητής και συγγραφέας.
• Ο Κων/νος Ζωΐλος, ηγούμενος της Μονής των Φιλανθρωπινών της Νήσου Ιωαννίνων λίγο μετά το 1850.
• Ο Λάμπρος Μάλαμας, λογοτέχνης και συγγραφέας.

Αρκετά πιο μπροστά από το Γραμμένο στον ίδιο δρόμο το χωριό Ζωοδόχος. Το όνομά του οφείλεται στην ομώνυμη εκκλησία, ενώ παλαιότερα λεγόταν Ζοντήλα. Η λέξη σλαβική και σημαίνει «θαυμάσιος τόπος». Η μετονομασία έγινε το 1955. Το χωριό κάηκε στον εμφύλιο και δεκαπέντε (15) περίπου οικογένειες το εγκατέλειψαν και εγκαταστάθηκαν στο τωρινό Δίκορφο του Ζαγορίου. Η Ζωοδόχος είναι γενέτειρα της μητέρας του Ζώη Καπλάνη, των αδελφών Στεφάνου (με δωρεές το σχολείο), του Καραΐσκου (χρήματα για το σχολείο) και του Ιωάννη Καμπέρη (βοήθησε στην κατασκευή δρόμων και της εκκλησίας).  

Δεκαεννέα χιλιόμετρα από τα Ιωάννινα είναι το χωριό Ανάργυροι ή Βράβορη, χτισμένο σε ύψωμα. Αναγνωρίστηκε σαν κοινότητα Βράβορης (όνομα σλαβικό που σημαίνει κλειδί, στρατηγική θέση και κέντρο διερχομένων) το 1919 και περιελάμβανε και το Λοφίσκο (Τσέργιανη), μέχρι το 1927, οπότε έγιναν δύο κοινότητες. Μετονομάστηκε σε Αναργύρους από την ομώνυμη εκκλησία του χωριού το 1927. Στο κάτω μέρος του χωριού, τυλιγμένη σε όμορφα κυπαρίσσια και πεύκα, βρίσκεται από το 1813 η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Κτίστηκε με βοήθεια του Αλή Πασά πάνω στα χαλάσματα παλαιού μοναστηριού. Η ιστόρηση έγινε αργότερα, το 1826, ενώ το τέμπλο είναι ακόμα πιο παλιό. Εκεί υπάρχει Ευαγγέλιο του 1776, αργυρά Δισκοπότηρα, αργυρός Σταυρός και αντιμήνσιο του 1837 και του 1868. Υπάρχουν ακόμη βιβλία του 1775 και του 1781.

Οι Ανάργυροι είναι πατρίδα του Κων/νου Μέρτζιου, ακαδημαϊκού, προξένου και συγγραφέα.

Ανατολικότερα σε απόσταση 19 χλμ. από τα Ιωάννινα είναι το χωριό Λοφίσκος ή Τσέργιανη. Το όνομά του οφείλεται στο γεγονός ότι είναι κτισμένο σε λόφο, ενώ παλιά λεγόταν Τσέργιανη. Το όνομα αυτό το πήρε από ομώνυμα δένδρα που φυτρώνουν εκεί ή κατά άλλους από τον πρώτο κάτοικο που λεγόταν Σέργιανης ή Τσέργιανης. Η μετονομασία έγινε το 1953. Όταν στην περιοχή κατοικούσαν Σλάβοι, γύρω στα 700 μ.Χ., το χωριό ήταν ακατοίκητο και λέγεται ότι το έδωσαν προίκα σε κάποιον πρίγκιπά τους. Κατοικήθηκε επί τουρκοκρατίας. Ανάμεσα από το Λοφίσκο και το Γραμμένο υπάρχει μία παλιά εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, η Παναγιά της Κύκου όπως λέγεται. Ανήκει στο Λοφίσκο και πιστεύεται ότι έχει ηλικία 1000 ετών. Η εικονογράφηση σύμφωνα με επιγραφή πάνω από την πόρτα έγινε το 1762. Το χωριό έχει αρκετά μάρμαρα και ζουν από αυτά πολλοί κάτοικοί του.

Το χωριό Πετράλωνα ή Παλαιά Αλώνια ή Ντόμπρου απέχει 18χλμ. από τα Ιωάννινα και είναι χτισμένο σε ύψωμα. Παλαιότερα λεγόταν Ντόμπρου ή Δόβρον, λέξη σλαβική που σημαίνει καλό, αγαθό, ειλικρίνεια (ντόμπρος άνθρωπος). Μετονομάστηκε σε Παλαιά Αλώνια από ομώνυμη τοποθεσία το 1927 και τελευταία το είπαν Πετράλωνα, εξαιτίας των μαρμάρων. Στο παρελθόν υπήρχε ένα μόνο μοναστήρι στο μέρος που υπάρχει σήμερα το χωριό. Στο Μεσοχώρι βρίσκονται τα ερείπια παλαιού κάστρου, αγνώστου εποχής.

Μικρό χωριό σε απόσταση 20 χλμ. από τα Ιωάννινα είναι το Περάτι ή Περάτης. Οφείλει την ονομασία του στον πρώτο κάτοικο που πριν 300 χρόνια ήρθε από το Πέραμα Ιωαννίνων. Ανάμεσα στον Περάτη και το Λοφίσκο υπάρχει το ερειπωμένο χωριό Παλιουρή. Λέγεται ότι ερημώθηκε ύστερα από κάποια φοβερή αρρώστια που έπεσε στο χωριό. Υπάρχουν σήμερα εκεί πηγάδια, αλώνια, πεσμένα σπίτια καθώς και η παλιά εκκλησία του Αγ. Νικολάου.         

Ένα μικρό χωριό 1000μ. από το Γραμμένο είναι το Βαγενίτι. Εκεί λέγεται ότι υπήρχε παλιά η πόλη Βαγενητία, μία από τις 70 αρχαίες πόλεις που κατέστρεψε ο Αιμίλιος Παύλος. Ίσως όμως να καταστράφηκε και από τη μεγάλη πανούκλα που ήρθε από την Ιταλία επί Κων/νου Πωγωνάτου (741-775), τότε που ερημώθηκαν πόλεις και χωριά. Πάντως το 1754 το Βαγενίτι ήταν ανθούσα κωμόπολη, που λεηλάτησε και κατέστρεψε εκκλησίες και σπίτια μία συμμορία ληστών. Τον 15^ο αιώνα πολλοί κάτοικοι του Γραμμένου, μεταξύ αυτών και της Βαγενήτης, εμπορεύονταν, από όπου και η ακμή της πόλης που φαίνεται από την λιθόστρωση των δρόμων του χωριού και το άνοιγμα των πηγαδιών. Ανατολικά του χωριού υπάρχουν σήμερα ερείπια, μεταξύ των οποίων ένα κεραμοποιείο και ένα βυρσοδεψείο, μάρτυρες μίας καλής εποχής. Σαν κοινότητα το χωριό αναγνωρίστηκε το 1920 και προήλθε από τις κοινότητες Γραμμένου και Δελβινακόπουλου (τότε περιελάμβανε και το σπήλαιο). Στη θέση του χωριού, χωμένη μέσα στα δένδρα και με πολλή υγρασία υπάρχει η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, που κτίστηκε το 1612. Αυτή η εκκλησία κάηκε κατά τους πολέμους του Αλή Πασά εναντίον των Σουλιωτών.

Έξι χιλιόμετρα πέρα από το Γραμμένο βρίσκεται ο Πολύλοφος. Πήρε το όνομα από τους πολλούς λόφους. Παλιά λεγόταν Κοβύλιανη (μετονομασία το 1928), όνομα σλαβικό από τη λέξη Κουβυλιάνσκα, πόλη της Β. Γιουγκοσλαβίας. Στα νότια του χωριού υπάρχει η τοποθεσία Βούρτιο ή Βουρτιά ή Βουρτί. Εκεί, υπήρχε άλλοτε ο συνοικισμός Βρούτιο που έκτισε ο Ρωμαίος Στρατηγός Μάρκος Ιούνιος Βρούτος (85-42 π.Χ.). Μετά τη δολοφονία του Καίσαρα, από φόβο μην τον σκοτώσουν, ο Βρούτος γύρισε στην Ελλάδα και ανασύνταξε το στρατό του Πομπηίου. Για τους γέρους και ανίκανους στρατιώτες έκτισε τότε στη σημερινή θέση Βουρτί το συνοικισμό Βρούτο, που πήρε το όνομά του. Ο συνοικισμός αυτός έζησε λίγα χρόνια. Πολύ αργότερα, κατά τον 7^ο αιώνα, ήρθαν οι Σλάβοι και έκτισαν την Κοβύλιανη. Ο Πολύλοφος αναγνωρίστηκε το 1919 σαν κοινότητα μαζί με την Πογδορά και το συνοικισμό της Ι. Μονής Κοιμήσεως Θεοτόκου Λυκοστάνης. Στα νότια του Πολύλοφου βρίσκεται ο συνοικισμός Λυκοστάνη, που οφείλει το όνομα στους πολλούς λύκους που φωλιάζουν στο Μεγαλόγγο. Πριν το 1940 λεγόταν Πογδορά, ενώ εκεί υπάρχει και ένας συνοικισμός της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου «Λυκοστάνη». Οι συνοικισμοί αυτοί απέχουν 4 χιλιόμετρα από τον Πολύλοφο. Στην Πογδορά σώζεται παλιό μοναστήρι της Παναγίας που άλλοτε είχε μοναχούς με κοπάδια και μεγάλη περιουσία. Ερείπια ενός χωριού που λεγόταν Τοβόλιανη σώζονται κοντά στο μοναστήρι Τοβόλιανης, που λέγεται και μοναστήρι Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή Λυκόστανη. Από την κατάληξη –λιανη (Τοβόλιανη) συμπεραίνουμε ότι πρόκειται περί χωριού που ιδρύθηκε από Σλάβους, τέλη του 6^ου και αρχές του 7^ου αιώνα, όπως και με την Κοβύλιανη (Πολύλοφο). Το χωριό αυτό υπήρχε και κατά τα χρόνια του Δεσποτάτου της Ηπείρου αλλά δε ξέρουμε πότε ερημώθηκε.

Ο Λύγγος ή παλιά Μοσπίνα, είναι το τελευταίο χωριό των Γραμμενοχωρίων και σύνορο με τα Δωδωνοχώρια. Απέχει 20 χλμ. από τα Ιωάννινα, είναι χτισμένο σε μία πλαγιά, πήρε το όνομά του από την αρχαία πόλη της Λύγγου, που απλωνόταν στα χωριά Δραγοψά, Ψήνα, Μπέρκο και έφτανε ως το κάτω μέρος της Μοσπίνας. Η ακρόπολη της Λύγγου βρισκόταν κάτω από τη Δραγοψά, στη σημερινή θέση Καστρί. Παλιότερα το χωριό λεγόταν Μοσπίνα από τον πρώτο κάτοικο Μοσπινιώτη, που ήρθε το 1729 από την Επισκοπή του Αργυροκάστρου. Σε ανάμνηση της αρχαίας Λύγγου μετονομάστηκε σε Λύγγο το 1955. Στην έξοδο του χωριού υπάρχει η παλιά εκκλησία της Παναγίας που έχει πολλά εκκλησιαστικά βιβλία με θυμίσεις. Νοτιοδυτικά της Μοσπίνας, σε ωραία τοποθεσία γεμάτη κυπαρίσσια και αιωνόβια δένδρα, υψώνεται η εκκλησία της Αγίας Τριάδας που εικονογραφήθηκε το 1794, σύμφωνα με επιγραφή. Παλιές τοιχογραφίες δεν υπάρχουν. Αυτές που σώζονται είναι του 1937.      

- See more at: http://www.zitsaculture.gr/articles/%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%B9%CE%B1#sthash.6xJcgWtZ.dpuf

To χωριό Περάτη, ένα μικρό αλλά όμορφο χωριό με αρκετά πλούσια εκκλησιαστική παράδοση, αφού υπάρχουν εδώ τέσσερις εκκλησίες.Η πρώτη απ’ αυτή είναι αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία, λειτουργρεί ως ενοριακή και εορτάζει στις 20 Ιουλίου μαζί με όλο το χωριό. Οι άλλες δύο είναι αφιερωμένες στην Αγία Τριάδα και στην Κοίμηση της Θεοτόκου χωρίς να παρουσιάζουν κάποιο ξεχωριστό ενδοιαφέρον.

Η τέταρτη όμως, που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο, παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον,  αφού είναι και η παλαιότερη απ’ όλες καθώς χτίστηκε στα τέλη του 16ου αιώνα.

Σε σχέση με το πολιτιστικό και ιστορικό περιβάλλον μπορούμε να αναφερθούμε ιδιαίτερα για την ενότητα των κοινοτήτων γύρω από το χωριό Γραμμένο, δέκα περίπου τον αριθμό, που έχουν κοινά πολιτιστικά στοιχεία και ονομάζονται Γραμμενοχώρια.

Σε αυτά εκτός των οικισμών Ζωοδόχου, Αναργύρων, Λοφίσκου, Πετραλώνων, Περάτη, Βαγενιτίου, Πολυλόφου, Λύγγου και Λυκοστάνης περιλαμβάνονται και το Ασβεστοχώρι, η Κόντσικα και τα Μάρμαρα.

Ο κ. Κρυστάλλης ανεβάζει σε 20 τα Γραμμενοχώρια, μεταξύ αυτών την Κωστάνιανη, τη Ψήνα, τη Δραγοψά και την Αραχωβίτσα.

Για το όνομα του οικισμού του Γραμμένου υπάρχουν τρεις εκδοχές. Μία λέει ότι ο πρώτος που κατοίκησε εκεί λεγόταν Γραμμένος και έδωσε το όνομά του στο χωριό. Η άλλη λέει ότι ονομάστηκε έτσι επειδή είναι όμορφο (ο λαός ονομάζει πολλές φορές κάτι το όμορφο γραμμένο, όπως «γραμμένα μάτια, «φρύδια μ’ γραμμένα»). Η τρίτη ερμηνεία ότι ονομάστηκε Γραμμένο και τα υπόλοιπα Γραμμενοχώρια, γιατί πρώτα αυτά τα κατέλαβαν οι Τούρκοι και τα έγραψαν να πληρώσουν φόρους, σε αντίθεση με όσα δεν γράφτηκαν και τα ονόμασαν Άγραφα.

Το Γραμμένο πρωτοκατοικήθηκε στα μέσα του 15^ου αιώνα. Σαν κοινότητα αναγνωρίστηκε το 1919. Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η εκκλησία των Ταξιαρχών με το ψηλό καμπαναριό και τις εξαιρετικές τοιχογραφίες, που κτίστηκε το 1818 και λένε ότι σε αυτό βοήθησε με χρήματα ο Αλή Πασάς, ύστερα από μεσολάβηση του Βασιλείου Γούδα από το Γραμμένο (1779-1845). Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στο κάτω μέρος του χωριού, ήταν παλαιότερα μοναστήρι, ενώ στην εκκλησία της Λαμπροβίτριας υπάρχουν τοιχογραφίες του 1716. Τέσσερα χιλιόμετρα μακριά από το Γραμμένο υπάρχουν ερείπια της αρχαίας πόλης «Γεράκη».

Το Γραμμένο είναι γνωστό από τους μεγάλους άνδρες που γέννησε, «λες και ο τόπος αυτός έχει συνηθίσει να γεννάει ανθρώπους σπουδαίους, ήρωες, ευεργέτες, σοφούς πολιτικούς, ιστορικούς», όπως:

• Οι Αδελφοί Ζωσιμάδες (Αναστάσιος, Ζώης, Θεοδόσιος, Ιωάννης, Νικόλαος, Μιχαήλ), εθνικοί ευεργέτες που ίδρυσαν νοσοκομεία, πτωχοκομεία, σχολεία κλπ.
• Ο Ζώης Καπλάνης (1736-1806), που ίδρυσε την Καπλάνειο Σχολή και άλλα Ιδρύματα.
• Ο Σταύρος Γούδας, αγωνιστής του 1821.
• Ο Χριστόφορος Φιλήτας (1785-1868), καθηγητής Ιονίου Ακαδημίας, συγγραφέας, Δάσκαλος του Γένους.
• Ο Γεώργιος Κρανάς ή Αίσωπος (1795-1835), πρώτος διευθυντής της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων, γλωσσομαθής, φιλόσοφος.
• Ο Σάπφειρος Χριστοδουλίδης ή Ζαφείρης Γραμμενιάτης (1765-1856), Δάσκαλος του Γένους και βιογράφος του Κοσμά του Αιτωλού.
• Ο Βασίλειος Μπίτσας (1802-1857), αγωνιστής του 1821, ιερολοχίτης και εθνικός ευεργέτης.
• Ο Βασίλειος Γούδας (1779-1845), αγωνιστής του 1821, Γραμματέας του Μάρκου Μπότσαρη. Ξεσήκωσε τα Γραμμενοχώρια κατά των Τούρκων στις 27-7-1821.
• Ο Κων/νος Ασώπιος (1790-1872), καθηγητής της Ιονίου Ακαδημίας και Δάσκαλος του Γένους.
• Ο Αναστάσιος Γούδας (1816-1882), ιατρός, καθηγητής, κριτικός, συγγραφέας (συνέγραψε τους «Παράλληλους Βίους») και πολιτικός.
• Ο Στέφανος Ράδος, καθηγητής και συγγραφέας.
• Ο Κων/νος Ζωΐλος, ηγούμενος της Μονής των Φιλανθρωπινών της Νήσου Ιωαννίνων λίγο μετά το 1850.
• Ο Λάμπρος Μάλαμας, λογοτέχνης και συγγραφέας.

Αρκετά πιο μπροστά από το Γραμμένο στον ίδιο δρόμο το χωριό Ζωοδόχος. Το όνομά του οφείλεται στην ομώνυμη εκκλησία, ενώ παλαιότερα λεγόταν Ζοντήλα. Η λέξη σλαβική και σημαίνει «θαυμάσιος τόπος». Η μετονομασία έγινε το 1955. Το χωριό κάηκε στον εμφύλιο και δεκαπέντε (15) περίπου οικογένειες το εγκατέλειψαν και εγκαταστάθηκαν στο τωρινό Δίκορφο του Ζαγορίου. Η Ζωοδόχος είναι γενέτειρα της μητέρας του Ζώη Καπλάνη, των αδελφών Στεφάνου (με δωρεές το σχολείο), του Καραΐσκου (χρήματα για το σχολείο) και του Ιωάννη Καμπέρη (βοήθησε στην κατασκευή δρόμων και της εκκλησίας).  

Δεκαεννέα χιλιόμετρα από τα Ιωάννινα είναι το χωριό Ανάργυροι ή Βράβορη, χτισμένο σε ύψωμα. Αναγνωρίστηκε σαν κοινότητα Βράβορης (όνομα σλαβικό που σημαίνει κλειδί, στρατηγική θέση και κέντρο διερχομένων) το 1919 και περιελάμβανε και το Λοφίσκο (Τσέργιανη), μέχρι το 1927, οπότε έγιναν δύο κοινότητες. Μετονομάστηκε σε Αναργύρους από την ομώνυμη εκκλησία του χωριού το 1927. Στο κάτω μέρος του χωριού, τυλιγμένη σε όμορφα κυπαρίσσια και πεύκα, βρίσκεται από το 1813 η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Κτίστηκε με βοήθεια του Αλή Πασά πάνω στα χαλάσματα παλαιού μοναστηριού. Η ιστόρηση έγινε αργότερα, το 1826, ενώ το τέμπλο είναι ακόμα πιο παλιό. Εκεί υπάρχει Ευαγγέλιο του 1776, αργυρά Δισκοπότηρα, αργυρός Σταυρός και αντιμήνσιο του 1837 και του 1868. Υπάρχουν ακόμη βιβλία του 1775 και του 1781.

Οι Ανάργυροι είναι πατρίδα του Κων/νου Μέρτζιου, ακαδημαϊκού, προξένου και συγγραφέα.

Ανατολικότερα σε απόσταση 19 χλμ. από τα Ιωάννινα είναι το χωριό Λοφίσκος ή Τσέργιανη. Το όνομά του οφείλεται στο γεγονός ότι είναι κτισμένο σε λόφο, ενώ παλιά λεγόταν Τσέργιανη. Το όνομα αυτό το πήρε από ομώνυμα δένδρα που φυτρώνουν εκεί ή κατά άλλους από τον πρώτο κάτοικο που λεγόταν Σέργιανης ή Τσέργιανης. Η μετονομασία έγινε το 1953. Όταν στην περιοχή κατοικούσαν Σλάβοι, γύρω στα 700 μ.Χ., το χωριό ήταν ακατοίκητο και λέγεται ότι το έδωσαν προίκα σε κάποιον πρίγκιπά τους. Κατοικήθηκε επί τουρκοκρατίας. Ανάμεσα από το Λοφίσκο και το Γραμμένο υπάρχει μία παλιά εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, η Παναγιά της Κύκου όπως λέγεται. Ανήκει στο Λοφίσκο και πιστεύεται ότι έχει ηλικία 1000 ετών. Η εικονογράφηση σύμφωνα με επιγραφή πάνω από την πόρτα έγινε το 1762. Το χωριό έχει αρκετά μάρμαρα και ζουν από αυτά πολλοί κάτοικοί του.

Το χωριό Πετράλωνα ή Παλαιά Αλώνια ή Ντόμπρου απέχει 18χλμ. από τα Ιωάννινα και είναι χτισμένο σε ύψωμα. Παλαιότερα λεγόταν Ντόμπρου ή Δόβρον, λέξη σλαβική που σημαίνει καλό, αγαθό, ειλικρίνεια (ντόμπρος άνθρωπος). Μετονομάστηκε σε Παλαιά Αλώνια από ομώνυμη τοποθεσία το 1927 και τελευταία το είπαν Πετράλωνα, εξαιτίας των μαρμάρων. Στο παρελθόν υπήρχε ένα μόνο μοναστήρι στο μέρος που υπάρχει σήμερα το χωριό. Στο Μεσοχώρι βρίσκονται τα ερείπια παλαιού κάστρου, αγνώστου εποχής.

Μικρό χωριό σε απόσταση 20 χλμ. από τα Ιωάννινα είναι το Περάτι ή Περάτης. Οφείλει την ονομασία του στον πρώτο κάτοικο που πριν 300 χρόνια ήρθε από το Πέραμα Ιωαννίνων. Ανάμεσα στον Περάτη και το Λοφίσκο υπάρχει το ερειπωμένο χωριό Παλιουρή. Λέγεται ότι ερημώθηκε ύστερα από κάποια φοβερή αρρώστια που έπεσε στο χωριό. Υπάρχουν σήμερα εκεί πηγάδια, αλώνια, πεσμένα σπίτια καθώς και η παλιά εκκλησία του Αγ. Νικολάου.         

Ένα μικρό χωριό 1000μ. από το Γραμμένο είναι το Βαγενίτι. Εκεί λέγεται ότι υπήρχε παλιά η πόλη Βαγενητία, μία από τις 70 αρχαίες πόλεις που κατέστρεψε ο Αιμίλιος Παύλος. Ίσως όμως να καταστράφηκε και από τη μεγάλη πανούκλα που ήρθε από την Ιταλία επί Κων/νου Πωγωνάτου (741-775), τότε που ερημώθηκαν πόλεις και χωριά. Πάντως το 1754 το Βαγενίτι ήταν ανθούσα κωμόπολη, που λεηλάτησε και κατέστρεψε εκκλησίες και σπίτια μία συμμορία ληστών. Τον 15^ο αιώνα πολλοί κάτοικοι του Γραμμένου, μεταξύ αυτών και της Βαγενήτης, εμπορεύονταν, από όπου και η ακμή της πόλης που φαίνεται από την λιθόστρωση των δρόμων του χωριού και το άνοιγμα των πηγαδιών. Ανατολικά του χωριού υπάρχουν σήμερα ερείπια, μεταξύ των οποίων ένα κεραμοποιείο και ένα βυρσοδεψείο, μάρτυρες μίας καλής εποχής. Σαν κοινότητα το χωριό αναγνωρίστηκε το 1920 και προήλθε από τις κοινότητες Γραμμένου και Δελβινακόπουλου (τότε περιελάμβανε και το σπήλαιο). Στη θέση του χωριού, χωμένη μέσα στα δένδρα και με πολλή υγρασία υπάρχει η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, που κτίστηκε το 1612. Αυτή η εκκλησία κάηκε κατά τους πολέμους του Αλή Πασά εναντίον των Σουλιωτών.

Έξι χιλιόμετρα πέρα από το Γραμμένο βρίσκεται ο Πολύλοφος. Πήρε το όνομα από τους πολλούς λόφους. Παλιά λεγόταν Κοβύλιανη (μετονομασία το 1928), όνομα σλαβικό από τη λέξη Κουβυλιάνσκα, πόλη της Β. Γιουγκοσλαβίας. Στα νότια του χωριού υπάρχει η τοποθεσία Βούρτιο ή Βουρτιά ή Βουρτί. Εκεί, υπήρχε άλλοτε ο συνοικισμός Βρούτιο που έκτισε ο Ρωμαίος Στρατηγός Μάρκος Ιούνιος Βρούτος (85-42 π.Χ.). Μετά τη δολοφονία του Καίσαρα, από φόβο μην τον σκοτώσουν, ο Βρούτος γύρισε στην Ελλάδα και ανασύνταξε το στρατό του Πομπηίου. Για τους γέρους και ανίκανους στρατιώτες έκτισε τότε στη σημερινή θέση Βουρτί το συνοικισμό Βρούτο, που πήρε το όνομά του. Ο συνοικισμός αυτός έζησε λίγα χρόνια. Πολύ αργότερα, κατά τον 7^ο αιώνα, ήρθαν οι Σλάβοι και έκτισαν την Κοβύλιανη. Ο Πολύλοφος αναγνωρίστηκε το 1919 σαν κοινότητα μαζί με την Πογδορά και το συνοικισμό της Ι. Μονής Κοιμήσεως Θεοτόκου Λυκοστάνης. Στα νότια του Πολύλοφου βρίσκεται ο συνοικισμός Λυκοστάνη, που οφείλει το όνομα στους πολλούς λύκους που φωλιάζουν στο Μεγαλόγγο. Πριν το 1940 λεγόταν Πογδορά, ενώ εκεί υπάρχει και ένας συνοικισμός της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου «Λυκοστάνη». Οι συνοικισμοί αυτοί απέχουν 4 χιλιόμετρα από τον Πολύλοφο. Στην Πογδορά σώζεται παλιό μοναστήρι της Παναγίας που άλλοτε είχε μοναχούς με κοπάδια και μεγάλη περιουσία. Ερείπια ενός χωριού που λεγόταν Τοβόλιανη σώζονται κοντά στο μοναστήρι Τοβόλιανης, που λέγεται και μοναστήρι Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή Λυκόστανη. Από την κατάληξη –λιανη (Τοβόλιανη) συμπεραίνουμε ότι πρόκειται περί χωριού που ιδρύθηκε από Σλάβους, τέλη του 6^ου και αρχές του 7^ου αιώνα, όπως και με την Κοβύλιανη (Πολύλοφο). Το χωριό αυτό υπήρχε και κατά τα χρόνια του Δεσποτάτου της Ηπείρου αλλά δε ξέρουμε πότε ερημώθηκε.

Ο Λύγγος ή παλιά Μοσπίνα, είναι το τελευταίο χωριό των Γραμμενοχωρίων και σύνορο με τα Δωδωνοχώρια. Απέχει 20 χλμ. από τα Ιωάννινα, είναι χτισμένο σε μία πλαγιά, πήρε το όνομά του από την αρχαία πόλη της Λύγγου, που απλωνόταν στα χωριά Δραγοψά, Ψήνα, Μπέρκο και έφτανε ως το κάτω μέρος της Μοσπίνας. Η ακρόπολη της Λύγγου βρισκόταν κάτω από τη Δραγοψά, στη σημερινή θέση Καστρί. Παλιότερα το χωριό λεγόταν Μοσπίνα από τον πρώτο κάτοικο Μοσπινιώτη, που ήρθε το 1729 από την Επισκοπή του Αργυροκάστρου. Σε ανάμνηση της αρχαίας Λύγγου μετονομάστηκε σε Λύγγο το 1955. Στην έξοδο του χωριού υπάρχει η παλιά εκκλησία της Παναγίας που έχει πολλά εκκλησιαστικά βιβλία με θυμίσεις. Νοτιοδυτικά της Μοσπίνας, σε ωραία τοποθεσία γεμάτη κυπαρίσσια και αιωνόβια δένδρα, υψώνεται η εκκλησία της Αγίας Τριάδας που εικονογραφήθηκε το 1794, σύμφωνα με επιγραφή. Παλιές τοιχογραφίες δεν υπάρχουν. Αυτές που σώζονται είναι του 1937.      

- See more at: http://www.zitsaculture.gr/articles/%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%B9%CE%B1#sthash.6xJcgWtZ.dpuf

Γραμμενοχώρια

• Ζωοδόχος (δεν υπάρχει καμία γραπτή πληροφορία για την ιστορία του γιατί δημιουργήθηκε πολύ αργότερα σε σχέση με τα υπόλοιπα Γραμμενοχώρια)
• Πετράλωνα (παλαιότερα ονομαζόταν Ντόμπρη)
• Λοφίσκος (παλαιότερα ονομαζόταν Τσεργιάνη)
• Ανάργυροι (παλαιότερα ονομαζόταν Βράβορη)
• Γραμμένο ή Γραμμένη
• Βαγενήτι
• Πολύλοφος (παλαιότερα ονομαζόταν Κοβίλιανη)
• Λύγγος (παλαιότερα ονομαζόταν Μοσπίνα)
• Κόντσικα
• Ασβεστοχώρι (παλαιότερα ονομαζόταν Λιόκου)
• Λυκοστάνη
• Ψήνα
• Περάτης

Δημιουργία Γραμμενοχωρίων.

Ας μεταφερθούμε με την απλή μέθοδο της καταγωγής, της σύνθεσης και της ανάδυσης στον 6ο προς τον 5ο, 4ο και 2ο αιώνα π.Χ. Τότε στα Γραμμενοχώρια υπήρξαν ορισμένες μικρές πόλεις. Ήταν ακριβώς όταν οι Πεναργοί και οι Χάονες, δύο δυναμικές και ισχυρές φυλές που  κατοικούσαν στην κοιλάδα της Δωδώνης, άπλωσαν τα πλοκάμια τους και στον κάμπο των Ιωαννίνων, με πρωτεύουσα την Πασσαρώνα, δίπλα από το Γαρδίκι. Τότε ακριβώς υπήρξε ακμή ζωής στα Γραμμενοχώρια και δημιουργήθηκαν τα παρακάτω χωριά : τα Πολύδια, το Καστρί, τη Γεράκη, το Περάτη, το Βαγενήτι, την Τριάδα και τον Λύγγο.

Ιστορία.

Το 167 π.Χ η επιδρομή του ύπατου της Ρώμης, Αιμιλίου Παύλου, ήταν τόσο βάρβαρη που εξολόθρεψε κυριολεκτικά μαζί με τις 75 πόλεις της Ηπείρου και τα χωριά που είχαν δημιουργηθεί στην περιοχή των Γραμμενοχωρίων. Έπειτα νεκρώθηκε η ζωή για αρκετούς αιώνες. Τον 5ο προς 6ο αιώνα παρουσιάζεται ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ο Ιουστινιανός, ο οποίος δημιούργησε την πόλη των Ιωαννίνων με το όνομα Νέα Ευρεία, γιατί συγκέντρωσε κατοίκους από την κατεστραμμένη Θεσπρωτία, Παλιά Ευρεία, και κατοίκους από την κατεστραμμένη Δωδώνη. Τότε έγιναν κάποιοι πρώτοι σχηματισμοί στην όλη περιοχή μας. Έπειτα τον 8ο και 9ο αιώνα έγινε η μεγάλη επιδρομή των Βουλγάρων οι οποίοι κατέστρεψαν και την Νικόπολη, η οποία ήταν το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο που συνέδεε το εμπόριο της Δύσης με της Ανατολής, και υπήρχε η σχολή του Επίκτωτου Φιλοσόφου. Το 1100-1200 μ.Χ ο Σινύσχιος, ηγεμόνας των Σλάβων που είχαν κυριαρχήσει στα Βαλκάνια, Όταν έδωσε εντολή στον Στέφανο Δουσάν, Σέρβο βασιλιά, να χωρίσει σε δεσποτάτα την χώρα μας. Από τα δώδεκα πήρε και έδωσε το χρίσμα σε έναν Θωμά Πρελούμπο ( ή Περλούμποβιτς) και ανέλαβε τη διακυβέρνηση του Δεσποτάτου της Ηπείρου το 1363. Τότε τα Γραμμενοχώρια λέγονταν Βαγενητία και είχε κατοίκους γενναίους και δημιουργικούς.

Αργότερα οι ηγεμόνες της Άρτας και της Αιτωλίας συμμάχησαν και εξόντωσαν τον Πρελούμπο. Οι κάτοικοι της περιοχής απαλλάχτηκαν από τα προβλήματά τους και τα βάσανά τους. Το 1413 βασίλεψε ο Λεονάρδος Τόκος στην περιοχή. Το 1413 βασίλεψε ο Κάρολος Τόκος και έως το 1431 είχαμε την κυριαρχία των Οθωμανών Τούρκων. Τότε ο περίφημος ορισμός του Σινάν Πασά, χάρισε όλους τους φόρους των κατοίκων της περιφέρειας και ανακουφίστηκαν και άρχισαν και πάλι γι' αυτούς μέρες χαράς και ευτυχίας. Το 1560 παρουσιάζεται εδώ κάποια αναλαμπή για τον σχηματισμό πολλών οικισμών.

Σιγά - σιγά οι κάτοικοι είχαν μεταξύ τους την ανάγκη της συμφιλίωσης, της συγγένειας, της συνεργασίας και ανέπτυξαν την γεωργία, την κτηνοτροφία και βοήθησαν το πρώτο αρματολικό κίνημα των Αγρίβο και Μάλαμα. Στη συνέχεια το 1611 βοήθησαν τον πρώτο εθνεγέρτη Διονύσιο Σκυλόσοφο, ο οποίος έκανε επιδρομή με 2500 κατοίκους για να αλώσει την πόλη των Ιωαννίνων. 

Ονομασία
Περάτη: Πήρε το όνομά της από κάποιον Περαματιώτη που πήγαινε στη μικρή πόλη που ήταν στον Άγιο Γεώργιο, με τα ζωντανά του.

• Γραμμένο: Σε κάποια περίοδο όλοι οι κάτοικοι του χωριού εξαφανίσθηκαν είτε από κάποιον σεισμό είτε από κάποια πανώλη, χωρίς να είναι εξακριβωμένο, και έμεινε μόνο ένας κάτοικος, ο οποίος ήταν ο πρώτος που είχε έρθει στο χωριό, και ονομαζόταν Γραμμένος. Αυτός ο Γραμμένος, ήταν πολύ δραστήριος, και γεννοβόλησε το γενεαλογικό δέντρο και αργότερα βρέθηκαν γραμμένοι στην Κέρκυρα, Γραμμενιάτες  στα λακκώματα των Ιωαννίνων και στην Κορυτσά βρέθηκε ο Χρήστος Γραμμενιάτης, ο  πρώτος επαναστάτης του 1821 και ο οποίος δημιούργησε και ένα επαναστατικό κίνημα στην Αλβανία. Το Γραμμένο πήρε λοιπόν το όνομά του από τον Γραμμένο. Ή μπορεί να πήρε το όνομά του γιατί οι Τούρκοι όταν ήθελαν να πάνε να φορολογήσουν τα Άγραφα δεν μπορούσαν να πάνε επειδή τα μέρη ήταν ορεινά και δύσβατα. Ενώ όταν ήθελαν να έρθουν στα Γραμμενοχώρια τα εδάφη ήταν ομαλά και τα είπαν Γραμμένα γιατί τα είχαν γραμμένα στα δεφτέρια τους για τους φόρους. Και έτσι το όνομα παρέμεινε το ίδιο και αργότερα επειδή το Γραμμένο ήταν κεφαλοχώρι, ονομάστηκαν Γραμμενοχώρια.

Δάσκαλοι του Γένους

1. Γεώργιος Σουγδούρης
2. Μεθόδιος Ανθρακίτης
3. Μελέτιος Γεωγράφος
4. Πατρο-Κοσμάς (πατέρας του Κοσμά του Αιτωλού)
5. Ζωσιμάδες
6. Ζώης Καπλάνης
7. Κωνσταντίνος Ασώπιος
8. Αθανάσιος Ψαλίδας
9. Γεώργιος Κρανάς
10. Αναστάσιος Γούδας
11. Ζαφείρης Γραμμενιάτης

• Γεώργιος Σουγδούρης: Ήταν δάσκαλος του μεγάλου Μεθοδίου Ανθρακίτη
• Μεθόδιος Ανθρακίτης: Ήταν ο πρώτος που το 1720 έφερε στη χώρα μας την τριγωνομετρία από την Τεργέστη. Όμως το τέλος του ήταν τραγικό.
• Μελέτιος Γεωγράφος: Έφτιαξε τον πρώτο χάρτη.
• Πατρο-Κοσμάς: Γεννήθηκε το 1740 στα Γραμμενοχώρια. Αργότερα μετακόμισε στον Αιτωλικό όπου εκεί γεννήθηκε ο γιος του Κοσμάς ο Αιτωλός και πήρε την προσωνυμία  Άγιος Κοσμάς που και αυτός υπήρξε μεγάλος δάσκαλος του γένους και εθνεγέρτης.
• Ζωσιμάδες: Γεννήθηκαν το 1790. Ο Παύλος Ζωσιμάς, ο πατέρας τους, είχε 6 υιούς και 3 θυγατέρες. Οι υιοί του ήταν οι: Αναστάσιος, Ιωάννης, Νικόλαος, Μιχαήλ, Ζώης και Θεοδόσιος και οι θυγατέρες του ήταν οι: Αγγελική, Ζωίτσα και Αλεξάντρα. Οι υιοί του, λοιπόν, ταξίδεψαν στη Ρωσία, τη Μόσχα, την Ίζνα και την Οδησσό. Με το εμπόριο και με το μόχθο τους δημιούργησαν τα πλούτη εκείνα που τα σεβάστηκαν ακόμα και οι Τσάροι. Αλλά ο πατριωτισμός τους, τα φλογερά συναισθήματά τους και η ψυχική τους ανωτερότητα φάνηκαν από τις δωρεές και τα ευεργετήματα για να χτιστούν σχολεία, ιατρεία, εκκλησίες, πτωχοκομεία, γηροκομία και ορφανοτροφεία. Οι Ζωσιμάδες ναι μεν βοήθησαν και ενίσχυσαν τα διάφορα λίκνα της παιδείας και τις κοινωνικές ανάγκες της χώρας μας, αλλά το μεγαλύτερο ευεργέτημά τους ήταν που κράτησαν το πρώτο μεταπελευθερωτικό κράτος οικονομικά δηλαδή το αντίκρισμα με δεκάδες χιλιάδες χρυσά κομμάτια. Τα χρυσά αυτά κομμάτια κράτησαν το 1828, όταν έγινε η πρώτη κυβέρνηση του Καποδίστρια, οι Ζωσιμάδες ήταν οι μεγάλοι συμπαραστάτες.
• Ζώης Καπλάνης: Δημιούργησε την Καπλάνιον Σχολή που πρωτοδασκάλεψε ο πιο κορυφαίος δάσκαλος του Γένους μας, ο Αθανάσιος Ψαλίδας και ίδρυσε την Οικοκυρική  Σχολή που βρίσκεται στο Γραμμένο.
• Κωνσταντίνος Ασώπιος: Γεννήθηκε στο Γραμμένο το 1790 . Λεγόταν και Σορμπάς ή Ράδος. Ήταν ένας από τους πρώτους και μεγαλύτερους δασκάλους του γένους που διέπρεψαν τα φώτα της παιδείας και του πολιτισμού ολόκληρης της Ελλάδας. Ο διευθυντής της Καπλανίου Σχολής, Αθανάσιος Ψαλίδας, αγκάλιασε και εκτίμησε τόσο τον Ασώπιο και τον έστειλε με δαπάνες της Καπλανίου στα Πανεπιστήμια του Παρισιού, του Λονδίνου, του Βερολίνου για να ολοκληρώσει την μόρφωσή του. Όμως ο Ασώπιος ήταν ο πρώτος που δίδαξε στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Έγραψε το πρώτο συνταγματικό λεξικό, έγραψε πολλά παιδαγωγικά και πανεπιστημιακά βιβλία. Ήταν από τους πιο κορυφαίους κριτικούς της εποχής. Αργότερα ετέθη επικεφαλής του δημοτισμού και θεώρησε σωστό πως πρέπει να καλλιεργηθούν οι επιστήμες και τα γράμματα. Υποστήριξε πως "πρέπει η ποίηση να είναι τέλεια ή να μην υπάρχει καθόλου". Επίσης ήταν πρόεδρος διαγωνισμών που γίνονταν στην Αθήνα. Το πιο περίφημο έργο του είναι τα "Σούτζια".
• Αθανάσιος Ψαλίδας: Ήταν ο πρώτος δάσκαλος της Καπλανίου Σχολής και αργότερα έγινε διευθυντής της. Εκτιμούσε τον Ασώπιο και τον έστειλε να σπουδάσει με δαπάνες της σχολής σε πανεπιστήμια του εξωτερικού.
• Γεώργιος Κρανάς: Ήταν αυτοδίδακτος. Έμαθε 6 γλώσσες, ήταν φιλόσοφος και δίδαξε στην Καπλάνιο Σχολή. Το 1828 εγκαινιάστηκε η Ζωσιμαία Σχολή και τον κάλεσαν ως πρώτο διευθυντή και δίδασκε μέρα νύχτα τα ελληνόπουλα. Αργότερα τον όρισαν αρχιδάσκαλο και στην θέση του όρισαν κάποιον άλλον, τον Αναστάσιο Σακελάριο.
• Αναστάσιος Γούδας: Ήταν γιατρός και συγγραφέας. Το σημαντικότερο και καλύτερο έργο του είναι οι"Βίοι Παράλληλοι".
• Ζαφείρης Γραμμενιάτης: Ήταν καθηγητής και συγγραφέας. Έργο του η "Ακολουθία του Άγιου Κοσμά".

Πολλοί δάσκαλοι του γένους δίδασκαν στο σχολαρχείο που βρισκόταν στο κέντρο του Γραμμένου το οποίο δέχονταν μαθητές από όλα τα Γραμμενοχώρια. Μερικοί από αυτούς ήταν από το Γραμμένο οι: Μάνθος Τσίκας, Τάκης Βούστρος, Θεοχάρης Βελογιάννης , Βασίλης Τζουμπές, Λεωνίδας Βαλιαρούτης και ο Σπύρος Σαφίλιος. Από τους Ανάργυρους ήταν ο Γεώργιος Νάσης, από τον Πολύλοφο οι: Βασίλης Παπακύριος, ο Σπύρος Παπαγγέλης, ο Χ. Παπακύριος. Από τον Λύγγο είναι ο Δημήτρης Παπαφωτίκας και ο Δημήτρης Θύμιος και από τα Πετράλωνα είναι ο Φώντας Τζαβέλας.

Δίκαια λοιπόν τα Γραμμενοχώρια αποκαλούνται δασκαλομάνες. Όσον αφορά την νεώτερη παιδεία έχουμε κάποιους νεώτερους λόγιους και μερικοί από αυτούς ήταν οι: Στέφανος Μπέτσης, Κων/νος Βαλιαρούτης και ο Παύλος Γκαλντέμης.

Κιθαριστικό Σύνολο Ροδοτοπίου Ιωαννίνων "Η Πασσαρών"

Το Κιθαριστικό Σύνολο Ροδοτοπίου Ιωαννίνων "Η Πασσαρών" είναι ένας επίσημα αναγνωρισμένος σύλλογος μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Με όχημα το κιθαριστικό σύνολο, σκοπός του συλλόγου είναι η συμβολή του στην ανάπτυξη της μουσικής παιδείας, η μελέτη, ερμηνεία και παρουσίαση διαφόρων μουσικών ειδών, η συνεργασία και σύμπραξη με άλλους μουσικούς και σύνολα καθώς και η διοργάνωση επιμορφωτικών εκδρομών για την παρακολούθηση καλλιτεχνικών παραστάσεων. Μέλος του συλλόγου μπορεί να γίνει κάθε ενδιαφερόμενος που επιθυμεί να συμμετέχει στις δραστηριότητές του.

Χρυσό μετάλλιο των αγώνων που τελούνταν στη Βέροια προς τιμήν του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην κύρια όψη εικονίζεται η Ολυμπιάδα και στην πίσω όψη μια Νηρηίδα επάνω σε μυθικό θαλάσσιο ζώο. Ανήκει σε ένα σύνολο μεταλλίων που βρέθηκαν στο Abukir της Αιγύπτου και απεικονίζουν πορτρέτα της οικογένειας του Φιλίππου Β'. Ρωμαϊκή περίοδος, Από 225 μ.Χ. έως 250 μ.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Imperial Roman medallion with Olympias: part of a 3rd-century series representing Emperor Caracalla as the descendant of Alexander the Great.

Η αρχαία Πασσαρώνα, γενέτειρα της πριγκίπισσας των Μολοσσών και μητέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ολυμπιάδας, τοποθετείται, σύμφωνα με τον «αρχαιολόγο της Ηπείρου», Σωτήρη Δάκαρη, βορειοδυτικά του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων σε απόσταση 8  χιλιομέτρων από την πόλη.

Στο λόφο «Καστρί» (υψ.761 μ.), στην περιοχή του χωριού Μεγάλο Γαρδίκι του Δήμου Πασσαρώνας, 10-11 χλμ. βόρεια-βορειοδυτικά της πόλης των Ιωαννίνων, σώζονται κατάλοιπα οχυρωμένης αρχαίας πόλης, ενώ στις παρυφές του λόφου, 2 χλμ. βόρεια της ακρόπολης, σώζονται λείψανα αρχαίου ναού. Η θέση είναι φύσει και θέσει οχυρή με εξέχουσα στρατηγική σημασία καθώς δεσπόζει και ελέγχει το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων, τη φυσική δίοδο προς την κοιλάδα του άνω ρου του Καλαμά αλλά και τα ορεινά περάσματα προς βορρά. Το ισχυρό τείχος ακολουθεί τη φυσική διαμόρφωση του εδάφους και περιβάλλει την επίπεδη κορυφή του κωνικού λόφου (διαστ. 260Χ150 μ.). Έχει μήκος 800 μ., πλάτος που κυμαίνεται από 3.20 μ. στη νότια πλευρά έως 3.60 μ. στις υπόλοιπες και σώζεται καλύτερα στο ανατολικό και νότιο τμήμα του. Στην οικοδόμηση του τείχους έχει χρησιμοποιηθεί κατά κύριο λόγο το πολυγωνικό σύστημα τοιχοδομίας με λίθους κατά κανόνα ανισόπλευρους τετράπλευρους, ενώ δεν λείπει και το ακανόνιστο ισοδομικό. Μερικές φορές στη βάση του τείχους είναι τοποθετημένοι ορθογώνιοι λίθοι σαν ορθοστάτες. Το εσωτερικό είναι γεμισμένο με απελέκητους μικρούς και μεγάλους λίθους και ενισχυμένο με εγκάρσια ζεύγματα κατά αποστάσεις 2.50-5.00 μ. Νεότερες επισκευές από ασβέστη δεν παρατηρούνται.

Ιδρύθηκε από το βασιλιά Θαρύπα το 420 - 400 π.Χ. για πρωτεύουσα, της συγκέντρωσε πληθυσμό και την περιτείχισε. Ο Θαρύπας διοικούσε με «Συμβούλιο Ευγενών». Εδώ δίδαξε ο Ευριπίδης την «ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ» (ύμνος προς τους Μολοσσούς). Εδώ γεννήθηκε η Ολυμπιάδα, μητέρα του Μ. Αλεξάνδρου και ο βασιλιάς Πύρρος.

O Θεμιστοκλής ζητά άσυλο στην αυλή του Αδμήτου, στην Αρχαία Πασσαρώνα. Ελαιογραφία του Πιερ Ζοζέφ Φρανσουά (1759-1851), Μουσείο του Λούβρου.

Εδώ κατέφυγε ο Θεμιστοκλής καταδικασμένος σε θάνατο από τους Αθηναίους) και φυγαδεύτηκε στην Ασία από το βασιλιά Άδμητο. Καταστράφηκε από τους Ρωμαίους το 167 π.Χ. γιατί αντιστάθηκε. O Αιμίλιος Παύλος λεηλάτησε την πόλη, γκρέμισε τα τείχη και πυρπόλησε το Ναό του Αρείου Διός, το φθινόπωρο του 167 π.Χ. 

Ο αρχαίος ναός του Άρειου Διός, που βρίσκεται στο Ροδοτόπι Ιωαννίνων, στους πρόποδες του λόφου Γαρδίκι, ταυτίζεται με το ναό του Άρειου Δία της αρχαίας Πασσαρώνας, πρωτεύουσας των Μολοσσών, η τειχισμένη ακρόπολη της οποίας σώζεται στην κορυφή του λόφου. Ο ναός οικοδομήθηκε γύρω στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. Το 167 π.Χ. πυρπολήθηκε από τον Αιμίλιο Παύλο, τον κατακτητή της Μακεδονίας, αλλά επισκευάσθηκε και εξακολούθησε να λειτουργεί, όπως υποδεικνύουν λίθινα κιονόκρανα ρωμαϊκών χρόνων και ένας ρωμαϊκός ανδριάντας. Είναι άγνωστο πότε εγκαταλείφθηκε οριστικά, ωστόσο την εγκατάλειψή του αποδεικνύει η χρησιμοποίηση του χώρου για ταφές ήδη από την αρχαιότητα. Είναι πολύ πιθανό ότι ο ναός αυτός αποτελούσε το επίσημο ιερό των Μολοσσών, όπου λατρευόταν ο θεός του πολέμου, ο Άρειος Ζευς, κυρίαρχος θεός των Δωριέων κατοίκων της Ηπείρου. Την άποψη αυτή ενισχύουν η ανάθεση των ψηφισμάτων ξένων πόλεων στο χώρο του ιερού, καθώς και η τιμητική διάκριση ενός Ρωμαίου αυτοκράτορα, που αφιέρωσε τον ανδριάντα του. Ο ναός ήταν ιωνικού ρυθμού, περίπτερος, με πρόναο και σηκό, και είχε διαστάσεις 19,30 x 11 μ. Από το μνημείο σώζεται μόνο η κρηπίδα και τμήμα της ευθυντηρίας, ενώ στον περιβάλλοντα χώρο βρέθηκαν διάσπαρτοι σπόνδυλοι των ιωνικών κιόνων. Σύμφωνα με τον ανασκαφέα του μνημείου, το πτερό διέθετε 6 x 11 κίονες, ενώ η διαμόρφωση του προδόμου δείχνει ότι ο ναός πρέπει να ήταν πρόστυλος με τέσσερις κίονες. Τη θέση του μνημείου επισήμανε πρώτος το 1914 ο τότε επιμελητής αρχαιοτήτων Δ. Ευαγγελίδης, ο οποίος κατά το 1935 επιχείρησε δοκιμαστική ανασκαφική έρευνα. Ωστόσο, ο ναός ανασκάφηκε συστηματικά το 1952 από τον Καθηγητή Σ. Δάκαρη.

Σήμερα σώζεται ερειπωμένο πολυγωνικό τείχος στην κορυφή του λόφου Γαρδικίου (στα σημερινά εικονίσματα) μαζί με οχυρώσεις τουρκικές του 1912 - 1913 καθώς και κοντά στο Ροδοτόπι ο Ναός του Αρείου Δία, το ιερό κέντρο όπου γινόταν οι συνελεύσεις των Μολοσσών.

Χρυσό μετάλλιο µε το πορτραίτο της Ολυμπιάδας στη μία όψη και τη Θέτιδα, με τα όπλα του Αχιλλέα, στην άλλη. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, αρ. 4304, 225-250 μ.Χ. Gold medal with Olympias on the ob-verse and Thetis, with Achilles’ armor on the re-verse. Archaeological Museum of Thessaloniki, Nr. 4304, 225-250 AD.

Η Ολυμπιάδα ήταν κόρη του Νεοπτόλεμου Β’ και γεννήθηκε το 373 π.Χ., πιθανότητα στην πρωτεύουσα των Μολοσσών, Πασσαρώνα. Η γυναίκα με τη δυναμική προσωπικότητα είχε τα ονόματα Πολυξένη στην παιδική της ηλικία, Μυρτάλη όταν παντρεύτηκε, ενώ πήρε το όνομα Ολυμπιάδα μετά τη νίκη του συζύγου της Φιλίππου Β’ στις αρματοδρομίες, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 356 π.Χ. Η έντονη προσωπικότητα της Ολυμπιάδας και η επιρροή της, ακολούθησαν τον γιο της Αλέξανδρο ως το τέλος.

Ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων Κώστας Σουέρεφ μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τον ιστορικό χαρακτήρα της Ολυμπιάδας και την αρχαία Μολοσσία.

"Ο Δίας αποπλανεί την Ολυμπιάδα", Τζούλιο Ρομάνο, 1526-1534. Zeus seduces Olympias. Fresco by Giulio Romano between 1526 and 1534, in Palazzo del Te, Mantua, Italy.

«Οι γυναίκες και οι κόρες των βασιλέων στη Μολοσσία ήταν συνδεδεμένες με τα Ιερά της περιοχής» αναφέρει «γι’ αυτό οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι, πιθανότατα, η Ολυμπιάδα είχε συνδεθεί άμεσα με το Ιερό του Δία και της Διώνης στη Δωδώνη. Συνάντησε τον Φίλιππο Β’ στο Ιερό των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης και οι ιστορικές πηγές υποστηρίζουν την άποψη πως η Ολυμπιάδα μετείχε της προβολής και του Μακεδονικού Βασιλείου, στη σχέση με τον Ηρακλή και τον Δία. Ο Φίλιππος Β’, όταν ήρθε στην Ήπειρο, πρόσθεσε τις παλιές περιοχές των αποικιών στα παράλια του Ιονίου, όπως η Αμβρακία, στο Βασίλειο των Μολοσσών. Λέγεται ότι η Ολυμπιάδα, με τον μικρό της γιο Αλέξανδρο, έμειναν στη Μολοσσία και τη Δωδώνη όταν ο Φίλιππος Β’, σύμφωνα με τις συνήθειες της εποχής, παντρευόταν και άλλες γυναίκες. Όταν ο Αλέξανδρος ανέλαβε τον θρόνο, οι σχέσεις των Μολοσσών και των Μακεδόνων ήταν άριστες. Ο Μ. Αλέξανδρος, στην αρχή της εκστρατείας του επισκέφθηκε πρώτα το Ιερό του Άμμωνα στην Αίγυπτο, το οποίο συνδέεται άμεσα με τον ιδρυτικό μύθο του Μαντείου της Δωδώνης».

Roman contorniate, showing Olympias and her snakes. Olympias, c. 375–316 BC was a princess of Epirus, daughter of king Neoptolemus I of Epirus, the fourth wife of the king of Macedonia, Philip II, and mother of Alexander the Great. She was a devout member of the orgiastic snake-worshiping cult of Dionysus, and it is suggested by the 1st century AD biographer, Plutarch, that she may have slept with snakes.

Εξάλλου, η Ολυμπιάδα, σύμφωνα με τις πηγές, πρόβαλε τα χθόνια γυναικεία χαρακτηριστικά της Διώνης, εκδοχή της μητέρας Γης, δηλαδή την εξοικείωσή της με τα φίδια. Το γεγονός ότι ο Δίας ενώθηκε μαζί της με τη μορφή φιδιού οδήγησε τον Αλέξανδρο να θεωρεί πως ήταν γιος του Δία. Μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, η Ολυμπιάδα αγωνίστηκε να κρατήσει τη διαδοχή στο θρόνο για τον ανήλικο Αλέξανδρο Δ’, γιο του Μ. Αλέξανδρου και της Ρωξάνης. Εξ όσων γνωρίζουμε, επισημαίνει ο κ. Σουέρεφ, ο Κάσσανδρος, συνόδευσε από τη Βαβυλώνα τον μικρό Αλέξανδρο Δ’ και τη Ρωξάνη στην Μακεδονία και η Ολυμπιάδα ανέλαβε να τους προστατεύσει μέχρι την ενηλικίωση, άλλοτε στην Ήπειρο και άλλοτε στην οχυρωμένη Πύδνα. Ακολούθησαν αιματηρές ίντριγκες, για τη διαδοχή στον θρόνο και η Ολυμπιάδα εξολόθρευσε πιθανούς διεκδικητές.

Στατήρας του Κάσσανδρου. Greek coin of Cassander, a King of Macedon. Greek coin depicting a lion. Inscription in Ancient Greek "ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΟΥ", King Cassander.

Ο Κάσσανδρος κατόρθωσε να επιβληθεί τελικά και από επιτηρητής του θρόνου έγινε βασιλιάς και παντρεύτηκε την ετεροθαλή αδελφή του Μ. Αλεξάνδρου, Θεσσαλονίκη. Η Ολυμπιάδα, η οποία όριζε τη Μακεδονική Φρουρά, υποχρεώθηκε να παραδώσει την Αμφίπολη στον Κάσσανδρο, ο οποίος στη συνέχεια οδήγησε στον θάνατο την Ολυμπιάδα στην Πύδνα, με διαταγή να παραμείνει άταφη. Λέγεται, μάλιστα, ότι κάλεσε τους συγγενείς των νεκρών διεκδικητών του θρόνου να τη θανατώσουν με λιθοβολισμό, στο τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα.

∆ύο μαρμάρινες προτομές, πιθανόν του Πύρρου, με γαλατικό κράνος και τραγικά κέρατα, από τη διακόσμηση κλίνης ή τράπεζας από την Πομπηία. Museo Nazionale di Napoli, αρ. 6530-6531. Two marble busts (Pyrrhus?), bearing a helmet with goat horns, from the decoration of abed or a table. Pompeii. Museo Nazionale di Napoli, Nrs. 6530-6531.

«Η Μολοσσία, αρχικά τοποθετείται στον ευρύτερο χώρο του λεκανοπέδιου μέχρι την Κόνιτσα, ενώ στη συνέχεια περιέλαβε και τη Δωδώνη. Ήταν το βασίλειο των Αιακιδών ή Μολοσσών. Οι πιο σημαντικοί βασιλείς ήταν ο Θαρύπας, ο Αλκέτας, ο Αλέξανδρος Α’, ο Μολοσσός, αδελφός της Ολυμπιάδας, και ο Πύρρος, ανιψιός της Ολυμπιάδας που γεννήθηκε λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου», καταλήγει ο κ. Σουέρεφ.

Σήμερα, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ, ολοκληρώνονται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων οι εργασίες στη Δωδώνη και στη θέση του οχυρού στο Μεγάλο Γαρδίκι, για την προβολή και την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου.

ΑΠΕ-ΜΠΕ

Ολυμπιάς… η Θεά μητέρα του Αλέξανδρου και η κινητήριος 

Η Ολυμπιάδα ήταν Πριγκίπισσα των Μολοσσών της Ηπείρου, απευθείας απόγονος του γενάρχη των ελλήνων Αρίστων Αιακού, υιού του ΔΙΑ και φυσικά του πρώτου των ελλήνων πολεμιστών Αχιλλέα, κόρη του Βασιλιά Νεοπτόλεμου B´, σύζυγος του Βασιλιά Φιλίππου Β´ των Μακεδόνων, και μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου .

Γεννήθηκε στην Αρχαία Πασσαρώνα (Ήπειρος, σημερινή κώμη Περάτη του Νομού Ιωαννίνων όπου σύμφωνα με τον Πουκεβίλ, έως το 1815 σωζόταν το αρχάιο της θέατρο, το οποίο και στην συνέχεια εξαφανίστηκε απο τις προσχώσεις του  ποταμού Βέχλη), το έτος 373 π.Χ., μεγάλωσε στο Αρχαίο Όρραον, έζησε ως σύζυγος του Φιλίππου Β´ στην Πέλλα και στις Αιγές (σήμερα Βεργίνα) και δολοφονήθηκε με λιθοβολισμό στην Πύδνα με εντολή του Κάσσανδρου το έτος 316 π.Χ

Ως ιστορική προσωπικότητα η Ολυμπιάδα ήταν η καθοδηγήτρια  δύο μεγάλων ιστορικών χαρακτήρων, του Φιλίππου Β´ και του γιού της Μεγάλου Αλεξάνδρου. Δεν υστερούσε καθόλου σε δύναμη προσωπικότητας και η συμμετοχή ή η παρέμβασή της συνετέλεσαν σημαντικά στη διαμόρφωση πολλών ιστορικών γεγονότων της εποχής της.

Νόμισμα των Μολοσών. Ο Κεραυνός του Διός ανάμεσα σε φύλλα Δρυός, που ήταν και το ιερό δένδρο των Ηπειρωτών

Ήταν η δευτερότοκη κόρη του Νεοπτόλεμου ΙΙ, βασιλιά των Μολοσσών της Ηπείρου, και γεννήθηκε το 373 π.Χ. στην Πασσαρώνα (Νομός Ιωαννίνων), την πρωτεύουσα του βασιλείου των Μολοσσών. Η αδελφή της λεγόταν Τρωάδα.

Το όνομα της, σύμφωνα με τον ιστορικό W. Heckel, ήταν Πολυξένη όταν ήταν παιδί, Μυρτάλη όταν παντρεύτηκε λόγω της καλονής της, και αργότερα μετονομάστηκε Ολυμπιάδα και Στρατονίκη.

Το όνομα Ολυμπιάδα της δόθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, ύστερα από την νίκη του Φίλιππου στους Ολυμπιακούς αγώνες του 356 π.Χ

Ρωμαικό μετάλλιο της εποχής του Καρακάλλα ο οποίος ήθελε να πιστεύει ότι είναι συνεχιστής του Αλέξανδρου.

Όταν ήταν έντεκα χρόνων, πέθανε ο πατέρας της Νεοπτόλεμος Β´ και το θρόνο πήρε ο θείος της, Αρύββας, ο οποίος παντρεύτηκε την ορφανή ανεψιά του και μεγαλύτερη αδελφή της, Τρωάδα, 16 ετών τότε. Ο ορφανός αδελφός της, Αλέξανδρος, ήταν τότε μόλις ενός έτους.

Ήταν η εποχή που η Ήπειρος είχε απαλλαγεί από το πνεύμα της τοπικής περιχαράκωσης και βρίσκονταν σε αναγεννητική περίοδο σε όλους τους τομείς. Πιθανολογείται ότι ο Αρύββας με τη μικρή σύζυγό του Τρωάδα και την κουνιάδα του Μυρτάλη διέμεναν στην Αρχαία Αμβρακία του Ν. Άρτας και Αρχαίο Όρραον, όμως το λατρευτικό κέντρο των Μολοσσών απογόνων των Μυρμιδόνων, ήταν η Πασσαρών όπου και ευρίσκετο ο ναός του Αρείου Διός και συγκεντρώνοντο κάθε χρόνο για να στηρίξουν και να δηλώσουν πίστη στην βασιλική οικογένεια και τον βασιλιά τους, αρά πιθανότερο  είναι αυτή να είναι και η κατοικία τους. Οι κάτοικοι της περιοχής απο πάππου προς πάππου εως και σήμερα, θεωρούν ότι στα άγονα βοσκοτόπια γύρω απο την Πολίχνη Περάτη, βρίσκεται το Παλάτι του Βασιλέως Πύρρου και της μάνας του Αλέξανδρου, όπως χαρακτηριστικά λέν.

Η Μυρτάλη
Έμαθε τα ιερατικά μυστικά στο Μαντείο της Δωδώνης, το οποίο και υπηρέτησε για χρόνια, ενώ ήταν μυημένη και στα Βακχικά Μυστήρια. Το ιερατείο του μαντείου της Δωδώνης, αυστηρά ελληνικό και μακρυά απο ασιατικές επιρροές, εν αντιθέσει με αυτό των Δελφών, ήταν και αυτό που εκπαίδευσε την Ολυμπιάδα στο να θέλει την κατάκτηση της Ασίας έτσι ώστε τα βρωμερά γένη να αποκλειστούν απο την Ευρώπη. Η καθαρότητα του αίματος και η συνέχεια απο τον άριστο των ελλήνων ΑΙΑΚΟ ήταν η πρώτη απαίτηση, η δεύτερη ήταν η ισχυρή στρατιωτική δύναμη και η πολιτική υποστήριξη. Αυτό το κατείχε η Μακεδονία του Φιλίππου, ο οποίος με την σειρά του, ως νεόπλουτος και νεόκοπος ηγέτης, χρειαζόταν την αριστοκρατική σφραγίδα του ΑΙΑΚΟΥ για την γενιά του…Έτσι η Ολυμπιάς έγινε ιέρεια των Καβειρίων Μυστηρίων της Σαμοθράκης προκειμένου να στηθεί το βασιλικό προξενειό και να παντρευτεί τον Φίλιππο Β”.

Υπήρξε η μόνη νόμιμη γυναίκα του Φιλίππου ΙΙ και μοναδική βασίλισσα των Μακεδόνων. Έζησε μαζί του είκοσι χρόνια (357 π.Χ.-337 π.Χ.). Ο Φίλιππος, βέβαια, σύμφωνα με τα κρατούντα της εποχής, πήρε πολλές γυναίκες (Αυδάτα, Φιλίνα, Νικησίπολη, Μήδα, κ.α.) που δεν ήταν Μακεδόνισσες, εκτός της τελευταίας, της Κλεοπάτρας.

Όταν μπήκε στη Μακεδονική αυλή, βρήκε από αυτές τη Φίλιννα με το γιο της, Αριδαίο, και τη θυγατέρα της Αυδάτας, Κυνάνη. Η Ολυμπιάδα ήταν η πιο μορφωμένη από όλες όσες παντρεύτηκε ο Φίλιππος και από όλες γενικά τις Μακεδόνισσες αρχόντισσες. Εξασκούσε μια απαράμιλλη γοητεία με την ομορφιά της, τη μόρφωση και τη σοβαρότητά της. Αυτό ήταν και το δοκάρι στο μάτι των Μακεδόνων ψευτοαριστοκρατών, που ονειρεύονταν μια απο τις κόρες τους στον μακεδονικό θρόνο.Θυσίαζε πολλά για την  φήμη του γιου της, Αλέξανδρου, που αγαπούσε παθολογικά. Ο Πλούταρχος, ο οποίος έζησε πολλούς αιώνες αργότερα, τη χαρακτήριζε κακότροπη και ζηλιάρα….Φυσικά καταλαβαίνουμε το γιατί… Ο Πλούταρχος ήταν ένα εργαλείο προπαγάνδας της Ρώμης, η οποία ως σύστημα γνώριζε πως έναν μόνο εχθρό μπορούσε να έχει…κάποιον απόγονο του Αιακού που θα ένωνε τους έλληνες… Για αυτό χαρακτηριστικά, οι Ρωμαίοι ενώ μετά την επικράτησή τους, δεν λεηλάτησαν την Μακεδονία, κατέστρεψαν την Ήπειρο ώστε να διασφαλίσουν την μη ύπαρξη άλλων Αιακιδών.

Η Ολυμπιάδα λένε εμφανιζόταν με εξημερωμένα φίδια. Αργότερα, λέγεται ότι η ίδια ομολόγησε στο σύζυγό της ότι ο Αλέξανδρος δεν ήταν γιος του, αλλά ότι τον είχε συλλάβει από ένα φίδι που εμφανίστηκε στον ύπνο της, το οποίο, σύμφωνα με το μύθο, ήταν ενσάρκωση του ίδιου του Δία, κι ότι ο ίδιος ο Φίλιππος ΙΙ τη χώρισε και την έστειλε στην Ήπειρο κατηγορώντας τη για μοιχεία.

Η Ολυμπιάδα με τον Αλέξανδρο σε άγαλμα της πόλης των Ιωαννίνων. Ο Αλέξανδρος πέρασε μεγάλο μέρος της προεφηβικής περιόδου στην Ήπειρο και δη εις την Πασσαρώνα.

Ωστόσο, είχε πολλές αρετές, αρκετές από τις οποίες μετέδωσε στο γιο της, τον Αλέξανδρο ΙΙΙ.  Ως αφοσιωμένη μητέρα, είχε τάξει τη ζωή της σε ένα μόνο σκοπό και τον υπηρετούσε με πάθος: πώς θα εξασφάλιζε για το γιο της τη διαδοχή του θρόνου της Μακεδονίας μέσα στη δίνη των μηχανορραφιών και δολοπλοκιών στην αυλή της Πέλλας. Αυτή έστειλε τον Αλέξανδρο να λάβει χρησμό απο τον ΑΜΜΩΝΑ ΔΙΑ, αφού το ιερατείο του ήταν αδελφικό του ιερατείου της Δωδώνης στο οποίο αυτή ήταν ιέρεια.

Το ανυποχώρητο πάθος της υπονοούσε ο Φίλιππος, όταν, απαντώντας στο γιο του Αλέξανδρο, που χαρακτήριζε τη μητέρα του ως τη γενναιότερη απ” όλες τις Νηρηίδες, του είπε γελώντας: «όχι μόνο γενναιότερη, αλλά και πολεμικότερη, γιατί δε σταματάει να με καυγαδίζει».Οι σχέσεις των δύο συζύγων έως τo 337 π.Χ., οπότε και η Μακεδόνισσα Κλεοπάτρα, ανεψιά του στρατηγού Άτταλου, ανυψώνεται ως ισότιμη και νόμιμη βασίλισσα, υπήρξαν κατά βάση αρμονικές, χωρίς να λείπουν κάποιες εκρήξεις.

Η δολοφονία του Φιλίππου θα μπορούσε να είναι δικό της έργο αφού συντελέστηκε σε ένα θέατρο γεμάτο απο Μολοσσούς που είχαν έρθει για τον γάμο του βασιλιά τους, του αδελφού της, του Αλέξανδρου του Μολοσσού, φυσικά κρυφά απο τον γιό της Αλέξανδρο….

Ο Φίλιππος της εμπιστευόταν τη διακυβέρνηση του κράτους, όταν απουσίαζε στις συχνές και μακρόχρονες εκστρατείες του.

Ίδρυση της Ηπειρωτικής Συμμαχίας

Η Ολυμπιάδα ήταν προικισμένη με χαρίσματα μεγάλα, πράγματι ηγεμονικά και εκπαιδευμένη απο το ιερατείο για την εξασφάλιση της ύπαρξης και κυριαρχίας του ελληνικού  έθνους.

Μετά το θάνατο του αδελφού της, Αλέξανδρου Α της Ηπείρου, βασιλιά των Μολοσσών σε μάχη του ενατίον των Ιταλών , εγκαταστάθηκε στην Ήπειρο και έγινε Αντιβασίλισσα και επίτροπος του ανήλικου ανηψιού της, Νεοπτόλεμου Γ”. Στην Ήπειρο, ανέπτυξε πολιτική δράση ιστορικής σημασίας.

Πλάτυνε το «κοινό των Μολοσσών» με την εισδοχή νέων Ηπειρωτικών φύλων και το μετονόμασε «Οι Σύμμαχοι των Απειρωτάν», ζωντανεύοντας έτσι το κλονισμένο γόητρο της δυναστείας των Αιακιδών. Η Συμμαχία αυτή διήρκεσε από το 336 π.Χ.-328 π.Χ. δηλαδή οκτώ χρόνια, στη συνέχεια δε, κυβέρνησε μόνη της το Βασίλειο των Μολοσσών της Ηπείρου για άλλα έντεκα (11) κατ άλλους συγγραφείς δεκατρία (13) χρόνια έως το 317 π.Χ. οπότε επέστρεψε στη Μακεδονία.

Θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Η απροσδόκητη και θλιβερή αγγελία του θανάτου του γιου της Αλέξανδρου ΙΙΙ, το 323 π.Χ. στη Βαβυλώνα, τη συνέτριψε. Δε θέλησε ποτέ να δεχτεί πως ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε από φυσιολογικό θάνατο και θρηνούσε ακόμα που μάθαινε ότι έμενε άταφος στη Βαβυλώνα επί δύο χρόνια, εξαιτίας των άγριων αγώνων διαδοχής των στρατηγών του.

Η οργή της μεγάλωσε, όταν ο Μακεδονικός στρατός της Ασίας αναγόρευσε βασιλιά τον διανοητικά καθυστερημένο γιο του Φιλίππου – από τη Φίλιννα – ως Φίλιππο Αριδαίο, τον οποίο παντρεύτηκε η φιλόδοξη κόρη της Κυνάνης, Ανταία-Ευρυδίκη, για να εξυπηρετήσει τους φιλόδοξους σκοπούς της.

Ο νεογέννητος γιος του Μεγάλου Αλέξανδρου και της Ρωξάνης, Αλέξανδρος Δ”, αναγορεύτηκε συμβασιλιάς. Η αχαλίνωτη φιλοδοξία της Ευρυδίκης ανησυχούσε την Ολυμπιάδα, που φοβόταν για τη ζωή του εγγονού της.

Έπεισε τη Ρωξάνη να καταφύγει στην Ήπειρο. Εκεί βρήκε προστασία και η κόρη του Φιλίππου Β´ και της Νικησίπολης, η Θεσσαλονίκη, για την οποία η Ολυμπιάδα έτρεφε αγάπη και στοργή, αφού την ανάθρεψε σαν δικό της παιδί, διότι είχε μείνει ορφανή είκοσι μόλις μέρες μετά τη γέννηση της.

Μετά τους εξοντωτικούς πολέμους των επιγόνων, το σκουπίδι της ελληνικής ιστορίας, ο Κάσσανδρος, υπ” αριθμόν ένα εχθρός της Ολυμπιάδας, έγινε κυρίαρχος στρατηγός στη Μακεδονία και ο Φίλιππος Αρριδαίος με την Ευρυδίκη συμμάχησαν μαζί του και τον ανακήρυξαν επιμελητή του Μακεδονικού θρόνου.

Η Ολυμπιάδα, βλέποντας να κινδυνεύουν τα συμφέροντα του εγγονού της, Αλεξάνδρου Δ”, εγκαταλείπει την Ήπειρο και εκστρατεύει στη Μακεδονία. Σε σύγκρουση με τα στρατεύματα της Ευρυδίκης και του Αρριδαίου, οι τελευταίοι αιχμαλωτίζονται από τη γηραιά βασίλισσα και εκτελούνται.

Ο Κάσσανδρος, απασχολημένος την εποχή εκείνη στην Αθήνα, κατευθύνεται εναντίον της Ολυμπιάδας, η οποία καταφεύγει στην οχυρωμένη παραθαλάσσια πόλη του Θερμαϊκού κόλπου Πύδνα, έχοντας μαζί της το μικρό Αλέξανδρο Δ´, τη Ρωξάνη, τη Θεσσαλονίκη και πολλούς πιστούς της. Μετά από επτάμηνη στενή πολιορκία και αφού η κατάσταση των πολιορκημένων έγινε αφόρητη (οι εγκλωβισμένοι αναγκάσθηκαν να σφάξουν και να φάνε έναν ελέφαντα δώρο του Μ.Αλεξάνδρου), η Ολυμπιάδα συνθηκολόγησε για να σώσει τον εγγονό της.

Ο Κάσσανδρος, αθετώντας την υπόσχεσή του, έβαλε τους ανθρώπους του να τη σφάξουν, χωρίς ο ίδιος να δίνει επίσημα την εντολή. Αρχικά την πέρασε απο δίκη , την καταδίκασε αλλά οι Μακεδόνες στρατιώτες αρνήθηκαν να πειράξουν την μάνα του Αλέξανδρου – κατ” άλλους κάλεσε όλους τους εξαγριωμένους συγγενείς των δολοφονηθέντων από την Ολυμπιάδα, να τη λιθοβολήσουν, «αφήνοντας άταφο το πτώμα της να σαπίσει».Κάπου εκεί χάνονται τα ίχνη της…. Πιθανολογείται ότι ο Κάσσανδρος όντας όντως πολύ ελάχιστος για μια τέτοια βεβήλωση, επέτρεψε την μεταφορά της νεκρής στην Αμφίπολη όπου και ετάφη διακριτικά και χωρίς τυμπανοκρουσίες.

Λείπουν πάρα πολλά απο την μυστηριώδη αυτή ιστορία, ενώ είναι γεγονός ότι τα σύγχρονα εξουσιαστικά ιερατεία, αναγνωρίζοντας στην εικόνα του Αλέξανδρου, της Ολυμπιάδος και των Αιακιδών, τον φυσικό τους αντίπαλο, είτε αποσιωπούν , είτε διαστρεβλώνουν τα γεγονότα…

Ένα απο τα θέματα που θα μας απασχολήσει μελλοντικά είναι ο θάνατος του Φιλίππου, ο οποίος περιέχει αρκετά στοιχεία για να συνθέσουμε το ψηφιδωτό της περιόδου.