Η παγκοσμιοποίηση των «stage». Καθεστώς πια για Ευρώπη και ΗΠΑ η υπο-αμειβόμενη εργασία με μορφή πρακτικής εξάσκησης

Τα περιβόητα «stage», που… πρωτοφορέθηκαν στην Ελλάδα επί Σημίτη και απογειώθηκαν επί Καραμανλή, παγιώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο, αποτελώντας σε μεγάλο βαθμό το νέο εργασιακό καθεστώς, ειδικά για τους πρωτοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας. Ο εργασιακός Μεσαίωνας στην Ελλάδα του μνημονίου μπορεί να είναι μια ακραία περίπτωση, όμως σε γενικές γραμμές δεν αποτελεί εξαίρεση εν καιρώ παγκοσμιοποίησης, αφού η τάση είναι ουσιαστικά η ίδια διεθνώς.

Οι stagiaires – και στη χώρα μας – αποτέλεσαν καταρτισμένα και «φτηνά» στελέχη, ενώ η απομάκρυνσή τους κατά δεκάδες χιλιάδες επί μνημονίου προκαλεί ακόμα και σήμερα τεράστια προβλήματα επάρκειας σε νευραλγικές θέσεις οργανισμών του Δημοσίου (π.χ. νοσοκομεία). Επί της ουσίας, μάλιστα, εντάσσονται πλέον ξανά οι stagiaires στις πρόσφατες εξαγγελίες, σαν εύκολη λύση για το μπάλωμα της μαύρης τρύπας της ανεργίας.

Συμβάσεις

Η άμισθη ή υπο-αμειβόμενη παροχή εργασίας σε μορφή πρακτικής εξάσκησης ή δοκιμής αποτελεί πια καθεστώς σε Ευρώπη κι Αμερική. Φέτος στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 1 εκατομμύριο άνθρωποι θα προσφέρουν έτσι τη δουλειά τους.

◆ Μόνο η Google και μόνο για το καλοκαίρι του 2014 προσέλαβε 3.000 άτομα με αυτό το καθεστώς.

◆ Στην Κομισιόν εργάζονται μόνιμα τουλάχιστον 1.400 stagiaires με πεντάμηνες συμβάσεις.

◆ Οι Deloitte, Ernst & Young, KPMG, PricewaterhouseCoopers θα απασχολήσουν πάνω από 30.000 τέτοιους εργαζομένους μέσα στο 2014.

Τόσο στη Δύση όσο πλέον σιγά σιγά και στον υπόλοιπο κόσμο αυτού του είδους η εργασία έχει γίνει το πρώτο και απαραίτητο σκαλοπάτι που ίσως οδηγήσει αργότερα – τους πιο τυχερούς – σε μια κανονική πρόσληψη.

Παλιό το κόλπο

Η κολόνια των «stage», όμως, κρατάει χρόνια. Ή, πιο σωστά, αιώνες. Οι πρώτοι που προσέφεραν με παρόμοιο τρόπο την εργασία τους ήταν γιατροί με τη μορφή πρακτικής εξάσκησης, το 1865.

Το 1960, η Κομισιόν στρατολόγησε τους πρώτους τρεις stagiaires στην ιστορία της. Ώς το 1983, μάλιστα, το πρόγραμμα είχε φτάσει τους 500 ετησίως.

Οι μεγάλες εταιρείες ξεκίνησαν κι αυτές με τη σειρά τους να υιοθετούν τη βολική ιδέα. Το 1976 στις ΗΠΑ οι μισές εφημερίδες και τηλεοπτικοί σταθμοί απασχολούσαν άπειρους δημοσιογράφους αμισθί ή συμβολικά αμειβόμενους, ενώ ώς το 1990 ήταν παγιωμένη τακτική παντού.

Σήμερα, το 63% των Αμερικανών φοιτητών σε οποιονδήποτε τομέα υπολογίζεται ότι θα δουλέψει τουλάχιστον μία φορά δωρεάν με τη μορφή πρακτικής πριν από την αποφοίτηση. Χωρίς θητεία στην αμισθί ή υπο-αμειβόμενη εργασία εκτιμάται πως δεν υπάρχει καμιά ελπίδα για κανονική επαγγελματική αποκατάσταση κάποια στιγμή.

«Ιδανική» πρακτική

Οι εργοδότες (πολυεθνικές, τράπεζες, Δημόσιο, ιδιωτικές εταιρείες κάθε τομέα, βιομηχανίες κ.λπ.) θεωρούν αυτή την πρακτική ιδανική. Επίσημα είναι ένας τρόπος να αξιολογήσουν υποψήφιους υπαλλήλους και, όπως τονίζουν σε πολλά προγράμματά τους για ευνόητους λόγους, μια… δυνατότητα για τον υπάλληλο να πειραματιστεί με διάφορες καριέρες πριν διαλέξει τι του ταιριάζει να κάνει.

Σε ανάλυση που πραγματοποίησε το Linkedin σε βιογραφικά 300 εκατ. ανθρώπων διαπίστωσε ότι αυτή η δοκιμαστική περίοδος εργασίας οδήγησε σε προσλήψεις πλήρους απασχόλησης μόνο το 25% του συνόλου. Σε κάποιες ειδικότητες η αναλογία είναι ακόμα μικρότερη.

Στην πραγματικότητα, οι δοκιμαστικά εργαζόμενοι ή stagiaires για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, τοποθετούνται σε εταιρείες και οργανισμούς όπου συχνά απασχολούνται χωρίς συγκεκριμένο ωράριο, εκτελώντας πολλαπλά καθήκοντα, αφού γίνονται τα παιδιά για όλες τις δουλειές. Και όταν η περίοδος της απασχόλησής τους τελειώσει, απομακρύνονται για να τους διαδεχθεί ένα νέο κύμα υπο-αμειβόμενων για τη σκληρή δουλειά που, συνήθως, κανείς δεν θέλει να κάνει.

Τα μεγάλα ιδιωτικά πανεπιστήμια σε Ευρώπη – Αμερική, πασχίζοντας να δικαιολογήσουν τα διαρκώς αυξανόμενα δίδακτρα, συμμετέχουν στο γαϊτανάκι της υπο-αμειβόμενης εργασίας, διευκολύνοντας υποτίθεται τους φοιτητές τους στον δρόμο για μελλοντική καριέρα. Κάποια έχουν δημιουργήσει και γραφεία ευρέσεως εργασίας πρακτικής εξάσκησης, που αναλαμβάνουν να «τοποθετήσουν» φοιτητές σε δουλειές για την περίοδο του καλοκαιριού.

Ολοένα και αυξανόμενος αριθμός ιδιωτικών πανεπιστημίων, μάλιστα, έχει αναγάγει αυτού του είδους την εργασιακή θητεία σε απαραίτητη προϋπόθεση για το πτυχίο σε κάποια μαθήματα. Και το πιο ωραίο; Οι φοιτητές συνεχίζουν να πληρώνουν κανονικά τα δίδακτρά τους στο πανεπιστήμιο για το διάστημα που προσφέρουν την «πρακτική» τους εργασία αλλού. Πρόκειται για ένα πολύ καλό ντιλ για τα πανεπιστήμια που λαμβάνουν χρήματα ως δίδακτρα, χωρίς να χρειάζεται καν να ξοδεύουν αυτά τα λεφτά για εκπαίδευση.

Συχνά η δουλειά του φοιτητή δεν έχει καμιά σχέση με το αντικείμενο στο οποίο επιθυμεί να πάρει πτυχίο. Μάλιστα, πολλές φορές προσφέρει υπηρεσίες γενικού βοηθού, γραμματέα κ.ά., αλλά και σε αυτές τις περιπτώσεις τα πανεπιστήμια συνεχίζουν να τσεπώνουν τα δίδακτρα.

Ούτε ευρώ!

Οι stagiaires και οι εργαζόμενοι «πρακτικής εξάσκησης» σε Ευρώπη – Αμερική έφτασαν πια να μην είναι καν υπο-αμειβόμενοι, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις να προσφέρουν την εργασία τους άμισθα! Πολλοί απλά υποθέτουν ότι κάποια στιγμή θα πληρωθούν, κάτι που ασφαλώς δεν συμβαίνει. Συχνότατα η εργασιακή εκμετάλλευση ξεπερνά κάθε όριο, αλλά κοινό μυστικό μεταξύ τους είναι ότι αν παραπονεθείς ή αν έστω μιλήσεις, τότε η καριέρα σου έχει τελειώσει.

Δεν είναι σύμπτωση ότι σε κάθε τομέα ο αριθμός των «δωρεάν» εργαζομένων αυξάνεται, όσο η κανονική πρόσληψη γίνεται, από τη σκοπιά των εργοδοτών, λιγότερο συμφέρουσα. Το κόστος των δικαιωμάτων ενός κανονικού εργαζομένου, όπως υγειονομική ασφάλιση, σύνταξη, άδεια μητρότητας ή ασθένειας, κρίνεται πια δυσβάσταχτο, ειδικά όσο ο κατώτατος μισθός σε πολλές «πλούσιες» χώρες δεν έχει ακόμη φτάσει στα επιθυμητά (δηλαδή χαμηλά) για τις εταιρείες επίπεδα.

Κυβερνητική πολιτική

Οι στρατιές των τζάμπα «εργαζομένων» αποτελούν συχνά ακόμα και κυβερνητική πολιτική. Στην Ιρλανδία, το φιλόδοξο «εθνικό σύστημα πρακτικής», το κρατικό πρόγραμμα που σκοπό είχε να βοηθήσει ανέργους να αποκτήσουν απασχόληση και εργασιακή εμπειρία, προκάλεσε σφοδρή κριτική καθώς έστελνε άτομα να δουλεύουν ως αποθηκάριοι σε σούπερ μάρκετ με μισθό 50 ευρώ εβδομαδιαίως.

Κι όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, η αμισθί εργασία σε κυβερνητικά πόστα, δημόσιους οργανισμούς κ.λπ. συχνά απαιτεί και «μέσον»! Κι αν πάει το μυαλό σας (μόνο) στην Ελλάδα, σφάλλετε. Σε Ε.Ε. και Λευκό Οίκο πολλές θέσεις άνευ οικονομικών απολαβών καταλαμβάνονται βυσματικά από παιδιά και συγγενείς υψηλά ιστάμενων αξιωματούχων.

Οι «New York Times» αποκάλυψαν σε ανάλυσή τους ότι από τους 1.500 άμισθους εργαζόμενους στο δημαρχείο της Ν. Υόρκης την περίοδο 2002-2013, τουλάχιστον ο ένας στους πέντε ήταν συγγενής ή φίλος κάποιου της διοίκησης.

Για να βρει κανείς δουλειά ακόμη και ως άμισθος, όμως, μπορεί να χρειαστεί μέχρι και να… πληρώσει. Γραφεία ευρέσεως stagiaires σε Ευρώπη και Αμερική, λοιπόν, χρεώνουν περί τα 6.200 – 8.000 δολάρια για μια θέση 10 εβδομάδων σε μεγάλη εταιρεία ή πολυεθνική. Όλοι κερδίζουν κάτι τελικά, από τις εταιρείες μέχρι τα γραφεία ευρέσεως stagiaires, εκτός από τον ίδιο τον νεαρό εργαζόμενο, που, μάλιστα, έχει συνήθως και υψηλό επίπεδο μόρφωσης.

Η… δίκαιη δικαιοσύνη

Η πρώτη γνωστή γνωμοδότηση ανώτατου δικαστηρίου στον δυτικό κόσμο υπέρ της άμισθης εργασίας σε επιχείρηση ήταν το 1947. Το ανώτατο δικαστήριο έκρινε τότε ότι η εταιρεία Portland Terminal Company ορθώς δεν πλήρωσε αμοιβή σε εργαζομένους για ένα αρχικό δοκιμαστικό διάστημα 8 ημερών, με το σκεπτικό ότι «δεν θεωρούνται εργαζόμενοι όλοι όσοι δύνανται να εργάζονται για δικό τους όφελος στις εγκαταστάσεις ενός άλλου»!!!

Ακόμη και σήμερα, οι stagiaires ή «εκπαιδευόμενοι» παραμένουν σε μια γκρίζα ζώνη, αν και η νομοθεσία σε ΗΠΑ και κάποιες χώρες της Ευρώπης ορίζει σαφώς ότι για να δουλεύει ένας εργαζόμενος χωρίς αμοιβή, πρέπει:

◆ Η εργασία που θα προσφέρει να αποτελεί εξάσκηση παραπλήσια με την κατάρτιση που θα έπαιρνε σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον.

◆ Να μην αντικαθιστά κανονικούς εργαζομένους.

◆ Η εργασία του να μην προσφέρει στον εργοδότη κάποιο άμεσο πλεονέκτημα.

Στην πραγματική ζωή, βέβαια, τίποτα από τα παραπάνω δεν τηρείται. Σχεδόν κατά κανόνα, οι απλήρωτοι εργαζόμενοι δουλεύουν κανονικότατα παράγοντας έργο κανονικών έμμισθων, συχνά υπό συνθήκες ακόμα σκληρότερες από αυτές ενός παραδοσιακού υπαλλήλου, προσφέροντας άπειρα άμεσα πλεονεκτήματα στον εργοδότη και ασφαλώς χωρίς να λαμβάνουν οι ίδιοι τίποτα που να προσομοιάζει με εκπαίδευση σε ακαδημαϊκό περιβάλλον.

Το νομικό λυκόφως στο οποίο είναι καταδικασμένοι να κινούνται αυτοί οι εργαζόμενοι κάποιες φορές ξεπερνά κάθε λογική. Όταν το 1995 μία άμισθη εργαζόμενη σε κλινική της Νέας Υόρκης μήνυσε για σεξουαλική παρενόχληση έναν από τους γιατρούς, η υπόθεση και η έφεσή της απορρίφθηκαν με τη δικαιολογία ότι «αφού δεν ήταν κανονική εργαζόμενη δεν απολάμβανε και την προστασία του σχετικού νομικού πλαισίου περί σεξουαλικής παρενόχλησης στην εργασία».

Η Ευρώπη κάνει τα τελευταία χρόνια προσπάθειες να θεσπίσει κάποιες στοιχειώδεις «καλύψεις» γι’ αυτούς τους εργαζομένους. Η Ιταλία το 2012 πέρασε νόμο που καθιστά υποχρεωτική την αμοιβή των «εκπαιδευόμενων εργαζομένων», με τουλάχιστον 300 ευρώ τον μήνα. Η Ισπανία εισήγαγε συμβόλαια για εκπαιδευόμενους εργαζόμενους διάρκειας ώς και τρία χρόνια, με έναν κατώτερο μισθό.

Ακόμα κι αυτές οι προσπάθειες, όμως, μοιάζουν με απόπειρες παγίωσης αυτού του συστήματος που γιγαντώνεται διεθνώς. Μέχρι που ενδεχομένως γίνει ο κανόνας, έχοντας πρώτα παρασύρει και τους εναπομείναντες κανονικούς μισθούς προς τα κάτω.

Το στραγγάλισμα των μισθών

Το ότι η «τζάμπα» εργασία έχει καταλήξει προϋπόθεση για μια πιθανή μελλοντική πρόσληψη, εκτός των άλλων αποτελεί κι ένα φράγμα για όσους δεν έχουν την άνεση να προσφέρουν δουλειά χωρίς πληρωμή. Ακόμη κι αυτή η μηδαμινή ευκαιρία αποκλείει όλους όσοι δεν προέρχονται από οικογένειες που μπορούν να τους στηρίζουν οικονομικά.

Στις πλούσιες χώρες υπάρχει συμπίεση των μισθών εδώ και χρόνια. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, οι μισθοί μεταξύ 2010-2013 μειώθηκαν στην Ευρώπη και παρέμειναν στάσιμοι σε ΗΠΑ, Ιαπωνία. Οι βουτιά ήταν ιδιαίτερα μεγάλη σε Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία.

Οι χώρες της ευρωζώνης που χτυπήθηκαν χειρότερα από την κρίση έπρεπε, σύμφωνα με τη Γερμανία και το ΔΝΤ, να μειώσουν το κόστος εργασίας για να αντιστρέψουν (υποτίθεται) την απώλεια της ανταγωνιστικότητας σε σχέση με τους βόρειους γείτονές τους.  Η κεντρική τράπεζα της Γερμανίας, όμως, τώρα ζητά αύξηση μισθών στη χώρα, θεωρώντας, μάλιστα, ότι αυτή θα μεταφραστεί και σε – έστω μηδαμινή – αύξηση για εργαζόμενους κι άλλων ευρωπαϊκών κρατών. Αντίστοιχες φωνές υπάρχουν και σ’ άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, φυσικά.

Οι χαμηλοί μισθοί έχουν πια αρχίσει να ανησυχούν ακόμα και τους τραπεζίτες με τις σοβαρές παρενέργειες που προκαλούν σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Μεταφράζονται σε σημαντικά λιγότερα έσοδα από φόρους και κοινωνικές εισφορές. Επίσης τα χαμηλά έσοδα των νοικοκυριών εξαφανίζουν την κατανάλωση. Όλο και περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν πως η κρίση δεν πρόκειται να σταματήσει αν δεν φρεναριστεί το στραγγάλισμα των μισθών.

www.topontiki.gr