Τα Ιουλιανά του 1965 και η σύγκρουση ΚΚΕ - ΕΔΑ

Με την ευκαιρία της επετείου των Ιουλιανών του 1965, δημοσιεύουμε σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο του Απόστολου Διαμαντή Η Αποστασία του 1965, που κυκλοφόρησε πριν λίγες μέρες

« Στο εσωτερικό της ΕΔΑ συγκρούονταν δυο τάσεις: από τη μία τα στελέχη που εξέφραζαν την επίσημη θέση της ΚΕ του ΚΚΕ, που ήταν στην παρανομία και συνεδρίαζε στο εξωτερικό, σύμφωνα με την οποία το κόμμα δεν έπρεπε να παρασυρθεί από την εσωκομματική σύγκρουση στο εσωτερικό της κυβέρνησης, καθώς είναι αυταπάτη να περιμένουν οι κομμουνιστές ριζικές αλλαγές από μια αστική κυβέρνηση. Μια τέτοια στάση, έλεγε το ΚΚΕ, θα δημιουργούσε σύγχυση στις τάξεις του κινήματος. Αντίθετα, τα στελέχη που δρούσαν στο εσωτερικό, επένδυαν στην ομάδα Ανδρέα που αντιπολιτεύονταν από αριστερές θέσεις στο εσωτερικό του κόμματος και στόχευαν σε μια στρατηγική συμμαχία μαζί του και ώθησε την ΕΔΑ σε συμμαχία με τον Ανδρέα, σε μια πολιτική δηλαδή παρέμβασης
στην εσωκομματική σύγκρουση της ΕΚ.

Έτσι, μοιραία, η σύγκρουση αυτή ενδυναμώθηκε, ώθησε στα άκρα τις διαφορές και κυρίως εξυπηρέτησε τους ακραίους κύκλους που ήλεγχαν τις ένοπλες δυνάμεις και επηρέαζαν το Παλάτι. Μια συμμαχία της ΕΔΑ με τμήμα της ΕΚ, μια προοπτική αριστερού μετώπου δηλαδή, θα γίνονταν το καλύτερο επιχείρημα για εκείνους τους μηχανισμούς που σχεδίαζαν την ανατροπή της κυβέρνησης και ενδεχομένως την ανάμιξη του στρατού.

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός, πως υπήρχε διαμορφωμένη άποψη εντός της ΕΔΑ πως “η ενότητα της ΕΚ έπρεπε να αποφευχθεί πάση θυσία” και πως τους σκοπούς του κόμματος θα εξυπηρετούσε καλύτερα η όξυνση των εσωκομματικών αντιπαραθέσεων μέσα στην ΕΚ. Η άποψη αυτή, που μάλλον κυριάρχησε τελικά, όπως έδειξαν οι εξελίξεις, υποβοήθησε την σύγκρουση και εν τέλει προσέδωσε στην διαφωνία Παπανδρέου - Κωνσταντίνου χαρακτήρα κοινωνικής και πολιτικής ανατροπής. Επομένως, η θέση της ηγεσίας του ΚΚΕ, που βρίσκονταν στο εξωτερικό, πως η ΕΔΑ δεν έπρεπε να παρασύρεται από την εσωκομματική σύγκρουση στην ΕΚ και πως δεν έπρεπε εν τέλει να συμπράττει με τον Ανδρέα, ήταν αυτή που θα επέτρεπε στους δύο πόλους εξουσίας να συμβιβαστούν ευκολότερα, θα προστάτευε την ΕΔΑ από την μάλλον ακραία ρητορική του Ανδρέα και εν τέλει θα μετέτρεπε την πολιτική κρίση και την διαφωνία Πρωθυπουργού- Βασιλιά σε μια υπόθεση διαχείρισης εντός του υφισταμένου πολιτικού πλαισίου και δεν θα την οδηγούσε σε ανοιχτή ρήξη, σε ανακίνηση πολιτειακού ζητήματος και σε κοινωνική έκρηξη. Η ηγεσία του ΚΚΕ γνώριζε τους συσχετισμούς των δυνάμεων, είχε την εμπειρία του εμφυλίου, δεν επηρεάζονταν από το κλίμα στην Αθήνα και εν τέλει είχε πιο καθαρή ματιά απέναντι στην κρίση, από τα στελέχη εκείνα της ΕΔΑ που ευνοούσαν τη συμμαχία με τον Ανδρέα και επομένως την κλιμάκωση της σύγκρουσης με το Παλάτι.

Αμέσως μετά τον σχηματισμό της Kυβέρνησης Στεφανοπούλου, στην κοινή συνεδρίαση του ΠΓ με το κλιμάκιο Eσωτερικού του KKE- η οποία πιθανόν να έγινε στις 16 Φεβρουαρίου 1966- το KKE φαίνεται να είχε υιοθετήσει τη λύση κυβέρνησης Στεφανόπουλου, την οποία θα στήριζε και η ΕΚ: «Η λύση Στεφανόπουλου με έγκριση Παπανδρέου που μας είχατε προτείνει και μεις δεν φέραμε αντίρρηση, γενικά δεν είναι κάτι που μπορεί κανείς να απορρίψει», σημείωνε το ΠΓ.

Όσον αφορά όμως στην εκτίμηση της πολιτικής Παπανδρέου, το ΚΚΕ εμφανίζεται εντελώς αρνητικό, γεγονός που συνιστά πολύ αυστηρή κριτική για τους χειρισμούς του κλιμακίου εσωτερικού στην ΕΔΑ και την μετατροπή του κόμματος σε “ουρά” του Παπανδρέου: «Πραγματικά με την πολιτική του (ΣΣ. ο Παπανδρέου), ως το παλατιανό πραξικόπημα τα έκανε κυριολεκτικά θάλασσα. Είναι γεγονός ότι στελέχη της ΕΚ δεν έχουν καμιά εκτίμηση και εμπιστοσύνη στον Γ. Παπανδρέου και μερικά στελέχη του τον βρίζουν κιόλας…Ο χαρακτηρισμός «αποστάτες» δίνει και παίρνει. Βέβαια εμείς με τη λέξη εννοούμε αποστάτες της δημοκρατίας, αλλά η ΕΚ εννοεί αποστάτες της ΕΚ σαν κόμμα. Θα δημιουργηθεί έτσι σιγά- σιγά η αντίληψη ότι ο καθένας που μεταπηδάει από το ένα κόμμα στο άλλο είναι αποστάτης και τον καταδικάζουμε. Αν αύριο δηλαδή φύγουν μερικοί από το Κέντρο ή από άλλο κόμμα και έρθουν στην ΕΔΑ, αυτοί θα τους λένε το ίδιο αποστάτες, αλλά θα είναι αποστάτες;»1.

Είναι φανερή εδώ η ρεαλιστική θέση που υιοθετούσε το ΠΓ του ΚΚΕ, έναντι της μάλλον αφελούς και μαξιμαλιστικής στάσης της ηγεσίας της ΕΔΑ και του κλιμακίου εσωτερικού του κόμματος, το οποίο είχε επενδύσει στην στρατηγική συμμαχία με την ομάδα του Ανδρέα εντός της ΕΚ και στην προοπτική της εκλογικής νίκης, που υποτίθεται θα άνοιγε το δρόμο για ένα ριζικό εκδημοκρατισμό του μετεμφυλιακού κράτους. Αυτή η τακτική για το ΚΚΕ ήταν λάθος και θα έπρεπε η ΕΔΑ να μην εμπλέκεται στην διαμάχη εξουσίας μεταξύ των αστικών κομμάτων - που και τα δύο εξυπηρετούν εξίσου, σύμφωνα με το ΚΚΕ, την εξουσία της ντόπιας ολιγαρχίας, του Παλατιού και των αμερικανών - δημιουργώντας αυταπάτες στις μάζες πως θα μπορούσε με αυτή τη συμμαχία, ανάμεσα στην ΕΔΑ και την ΕΚ του Παπανδρέου να ανοίξει, σε εκείνες τις συνθήκες, ο δρόμος για την Δημοκρατική Αλλαγή, που ήταν ο στόχος του ΚΚΕ. Αυτό που θα γινόταν θα ήταν να μετατραπεί η ΕΔΑ και το ΚΚΕ σε παρακολούθημα της ΕΚ και, το χειρότερο, να ανοίξει ο δρόμος για μια σύγκρουση με το Παλάτι, την οποία το κίνημα δεν ήταν σε θέση να οδηγήσει με επιτυχία.

Αντίθετα με την ρεαλιστική αυτή θέση του ΚΚΕ, το κλιμάκιο εσωτερικού του κόμματος και η ΕΔΑ συνολικά, είχε επενδύσει σε μια στρατηγική κεντροαριστερή συμμαχία με την ΕΚ, θεωρώντας πως είχε έρθει η ώρα ακόμη και να τεθεί, εκ μέρους της αριστεράς, ζήτημα εξουσίας. Ο Ηλίας Ηλιού, ήδη από τον Ιούνιο του 1965, όταν η κυβέρνηση ζήτησε ψήφο εμπιστοσύνης, στην σχετική ομιλία του στη Βουλή έθεσε ορθά κοφτά το ζήτημα της εξουσίας: “Ἐκεῖνο ποὺ συγκλονίζει τὴν χώραν εἶναι τὸ πρόβληµα τῆς ἐξουσίας...Νὰ λυθῇ ὑπὲρ τοῦ λαοῦ...τὸ πρόβληµα τῆς ἐξουσίας ποὺ ὑπάρχει καὶ µαίνεται µέσα εἰς τὴν χώρα”2.

Εδώ, στην αποστροφή αυτή, συμπυκνώνεται η στρατηγική της ΕΔΑ απέναντι στην ΕΚ, αλλά και απέναντι στο μπλοκ εξουσίας που συναποτελούσαν η ΕΡΕ, το Παλάτι, οι ένοπλες δυνάμεις, το κράτος ως μηχανισμός εξουσίας συνολικά και η οικονομική ελίτ της χώρας, ένα μπλοκ το οποίο διασφάλιζε ταυτόχρονα και τα αμερικανικά συμφέροντα στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Μεσογείου. Και ενώ ήταν περισσότερο από προφανές πως κάθε σχεδιασμός ανατροπής αυτού του μπλοκ εξουσίας θα ήταν καθαρός τυχοδιωκτισμός και θα οδηγούσε σε ήττα, η ΕΔΑ είχε την πεποίθηση πως έπρεπε άμεσα να τεθεί ζήτημα εξουσίας, δηλαδή ζήτημα έκπτωσης της Μοναρχίας.

Παραπομπές:

1 ΑΣΚΙ, Aρχείο KKE, Φ.2/5/19. "Για την πορεία εφαρμογής της 2ης απόφασης της 8ης ολομέλειας του 65".

2Πρακτικά της Βουλής, 23/6/1965

Απόστολος Διαμαντής

www.tvxs.gr