Άμοιρη Ευρώπη, έρμαιο σπιθαμιαίων ηγετών

Το δημοψήφισμα στη Μεγάλη Βρετανία εξέπληξε την κοινή γνώμη στη γηραιά ήπειρο και τους αξιωματούχους των Βρυξελλών επειδή μέχρι και την τελευταία στιγμή οι δημοσκοπήσεις προέβλεπαν την -έστω και οριακά- επικράτηση του «Ναι», δηλαδή της παραμονής της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όσοι όμως έχουν μια ουσιαστική εμπειρία από τη βρετανική και ιδιαίτερα την αγγλική νοοτροπία και εθνική ταυτότητα δεν θα έπρεπε να εκπλήσσονται από το τελικό αποτέλεσμα. 

Οι Άγγλοι δεν αισθάνθηκαν ποτέ «Ευρωπαίοι» σε αυτές τις 4 δεκαετίες συμβίωσης με τους υπερπόντιους γείτονές τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι η έννοια «Ευρωπαίος» στην καθομιλουμένη αγγλική δεν συμπεριλαμβάνει τους κατοίκους του «νησιού» αλλά απευθύνεται μόνο σε όσους έχουν φτάσει από την άλλη όχθη του καναλιού. Το Ευρώ ήταν για τους Άγγλους κάτι εντελώς αδιάφορο, το οποίο το αντιμετώπιζαν μάλλον υποτιμητικά λόγω της χαμηλότερης αξίας του σε σχέση με τη λίρα. Παράλληλα, ακαδημαϊκοί όλων των ρευμάτων και πολιτικοί απ' όλο το φάσμα ήταν ανέκαθεν επιφυλακτικοί προς τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης ενώ την περίοδο των πολεμικών επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, το ενδιαφέρον τους ήταν στραμμένο κατά βάση στην διατλαντική συνεργασία παρά στην ευρωπαϊκή συνεννόηση. 

Αυτές οι εντυπώσεις δεν μπορούν να τεκμηριωθούν σε μία επιφυλλίδα, αποτελούν ωστόσο μία σαφή εμπειρική γνώση που επιτρέπει στον ερευνητή να βρει
τη μία άκρη του νήματος στην προσπάθεια του να ξετυλίξει το κουβάρι της Βρετανικής ψήφου.Αν τα παραπάνω είναι ενδεικτικά της τάσης που επικρατούσε στη Μεγάλη Βρετανία τα τελευταία χρόνια, τότε είναι προφανές ότι ο Πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον είναι ένας επικίνδυνος τυχοδιώκτης ο οποίος έφερε στο προσκήνιο ως προγραμματική του δέσμευση ένα δημοψήφισμα υψηλού ρίσκου, μόνο και μόνο για να αποσπάσει από τις Βρυξέλλες ειδικά προνόμια για την Κυβέρνησή του, τα οποία στη συνέχεια «τζόγαρε» κι έχασε μέχρι τελευταίας πένας.

Η ευθύνη ανήκει εξ ολοκλήρου στον ίδιο και στο βρετανικό πολιτικό σύστημα που κολάκεψε την άγνοια των Βρετανών κι ανέθρεψε τέρατα λαϊκισμού όπως ο Νάιτζελ Φαράζ, δίπλα στον οποίον οι εδώ αντίστοιχοι Καμμένος, Καρατζαφέρης και Μιχαλολιάκος μοιάζουν με «ταπεινούς ερασιτέχνες».Ο Κάμερον υπέβαλε την ΕΕ σε μια μακρά διαπραγμάτευση «εξαιρέσεων», από την οποία «τα πήρε όλα» αλλά εκπνέει πολιτικά όπως ο Βασιλιάς Ληρ που με τα καμώματα του διέλυσε και το βασίλειο και την οικογένεια του. Ακόμα χειρότερα, εγκαταλείπει στα δύσκολα το καράβι που αυτός οδήγησε στην ξέρα, κληροδοτώντας στους διαδόχους του ένα διαιρεμένο βασίλειο, ένα αβέβαιο πολιτικό και οικονομικό τοπίο, «πεδίο δόξης λαμπρό» για τους τοπικιστές και την πιθανότητα κατακερματισμού του κράτους μέσω αποσχίσεων, κάτι που δεν κατάφεραν να επιτύχουν δεκάδες στρατηλάτες και εισβολείς στη μακραίωνη ιστορία της Γηραιάς Αλβιώνας.

Αν οι συνέπειες βέβαια σταματούσαν στο Ηνωμένο Βασίλειο, τότε θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι είναι ζήτημα ιδιοκτησίας της εσωτερικής πολιτικής σκηνής η οποία θα κληθεί να αναλάβει την ευθύνη εξόδου από την κρίση. Ωστόσο, οι ακροβασίες του Κάμερον επιβαρύνουν όλα τα ευρωπαϊκά έθνη -τα οποία με κόπους και θυσίες οικοδόμησαν το πιο επιτυχημένο πείραμα ειρήνης, συνεργασίας κι ευημερίας επάνω στα θεμέλια του πολιτικού και οικονομικού φιλελευθερισμού- που δέχονται τώρα τα φίλια πυρά της χώρας που είχε καταφέρει να θεσπίσει μια ειδική σχέση εντός της ΕΕ, ως πιο ίση από τα υπόλοιπα κράτη μέλη. Αν μη τι άλλο, επιβεβαιώνει τη σαρκαστική φυσιογνωμία του αγγλικού χιούμορ.

Ενώ αυτά συμβαίνουν στο Λονδίνο, στις Βρυξέλλες παίζεται το θέατρο του παραλόγου. Οι ηγέτες της Ένωσης και των κρατών-μελών ανέχονταν τους πολιτικούς ελιγμούς βρετανικού τύπου από διάφορες χώρες χωρίς φιλοευρωπαϊκή πυξίδα, εξασφαλίζοντας μικρές ή μεγάλες εξαιρέσεις (opt-out) από το γράμμα και το πνεύμα των Συνθηκών σε όσους μπορούσαν να τους εκβιάσουν. Η «Ευρώπη» που είχε στο μυαλό του ο μέσος πολίτης, ήταν τελικά μια μεγάλη σκακιέρα η οποία έδινε έμφαση στη διεύρυνση αλλά όχι στην εμβάθυνση. Σε αντίθεση με τα όσα ακολούθησαν την αμερικανική ομοσπονδοποίηση, η ευρωπαϊκή περίπτωση διατήρησε τους εσωτερικούς ανταγωνισμούς και την καχυποψία του μακιαβελικού μοντέλου, εν μέρει βαλτώνοντας στις διαδικασίες μιας αυτοεξυπηρετούμενης και αυτοϊκανοποιούμενης αργυρώνητης γραφειοκρατίας. Το έλλειμμα πολιτικής βούλησης και η απουσία μεγάλων πολιτικών ηγετών που μπορούν να διαμορφώνουν το μέλλον -και όχι απλώς να πορεύονται προς αυτό-, είναι εμφανή για τον ιστορικό και τον πολιτικό επιστήμονα.

Σε αυτές τις εξελίξεις υπάρχει όμως και μια αισιόδοξη προσέγγιση. Οι μικρότερες χώρες, όπως η Ελλάδα, διαθέτουν ένα αξιόλογο δυναμικό στην παραγωγική βάση που μπορεί να αναπληρώσει το κεντρικό πολιτικό κενό και να εμφυσήσει τη δημιουργική πνοή που χρειάζεται η Ευρώπη για να προχωρήσει. Στην Ελλάδα λέγονται και γράφονται εξαιρετικές προτάσεις από ανθρώπους που βρίσκονται στη σκιά του πολιτικού καιροσκοπισμού και διαθέτουν την ουσία και το φιλοσοφικό βάθος που τόσο στερείται το Ελληνικό και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αυτές οι απόψεις πρέπει να εξαχθούν ως η νέα συμβολή στην ευρωπαϊκή προοπτική αφού όμως πρώτα υποχωρήσει η μιζέρια της μοιρολατρίας και η στασιμότητα της μνημονιακής αφασίας. Οι Έλληνες πρέπει να διεκδικήσουν ως ισότιμοι Ευρωπαίοι το δικαίωμα στη συνδιαμόρφωση της νέας Ευρώπης και την παρουσία τους στη σύγχρονη πολιτική ιστορία. Αρκετά παρέμειναν σιωπηλοί προσυπογράφοντας ειλημμένες αποφάσεις. Οι Βρυξέλλες, το Βερολίνο, το Παρίσι και η Χάγη δεν έχουν πλέον την πολυτέλεια να περιθωριοποιούν κανέναν εταίρο διότι ο κίνδυνος νέων ρηγμάτων είναι μεγάλος, δεδομένης της ανόδου ενός πανευρωπαϊκού ακροδεξιού κι εθνικιστικού ρεύματος. 

Όσοι έχουν κάτι να πουν μπορούν να αξιοποιήσουν τον συμβολισμό της πρώτης δημοκρατίας στον κόσμο και της γενέτειρας της Ευρώπης για να φέρουν έναν άνεμο ανανέωσης στην κουρασμένη Ένωση, που εξακολουθεί να εμμένει στα τεχνοκρατικά αδιέξοδα, αγνοώντας το πρωτείο της πολιτικής και τα φιλόδοξα προτάγματα των ιδρυτών της. Σε αντίθεση με την κατάληξη που έχουν τα σαιξπηρικά δράματα, στην αρχαία τραγωδία τη λύση δίνει πάντα ένας οικτίρμων από μηχανής θεός. 

Αθανάσιος Γραμμένος

www.huffingstonpost.gr