Ποιό το μέλλον της Τουρκίας.

Το άρθρο που θα διαβάσετε παρακάτω γράφηκε τον 11ο του 2005. Ίσως κατά μια έννοια να είναι "προφητικό", αλλά σίγουρα είναι, αν μη τι άλλο, επίκαιρο όσο ποτέ. Ο αρθρογράφος έξι χρόνια μετά (2011) δικαιώνεται από τα τρέχουσα γεγονότα, γράφοντας ένα ακόμη σχόλιο, και συνεχίζει να δικαιώνεται εν έτη 2012.

Όταν οι Οθωμανοί Τούρκοι έφτασαν έξω από την Βιέννη, η Οθωμανική Αυτοκρατορία βρισκόταν πλέον στο ζενίθ της. Αυτή όμως ήταν, κατά πολλούς, και η αρχή του τέλους μια δύναμης η οποία έκτοτε χάνει ...

συνεχώς εδάφη αδυνατώντας να ελέγξει τις - πολλές - μειονότητες οι οποίες ανέκαθεν αποτελούσαν ένα σημαντικό μέρος της. Λίγο πριν την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η Οθωμανική Αυτοκρατορία χαρακτηριζόταν ως ο «μεγάλος ασθενής» και στο τέλος του Πολέμου η Αυτοκρατορία είχε πλέον αντικατασταθεί από το Τουρκικό κράτος, σαφώς μικρότερο σε μέγεθος και δύναμη, όμως εξίσου πολύμορφο και πολύπλοκο.

Ο Κεμάλ Ατατούρκ ανέβηκε στην εξουσία και κατάφερε όχι μόνο να αποτρέψει τον περαιτέρω κατακερματισμό της Τουρκίας αλλά και να δώσει μια νέα ταυτότητα στο νεοσύστατο αυτό κράτος. Μια κοσμική ταυτότητα η οποία βοήθησε την Τουρκία να διατηρήσει την εδαφική της ακεραιότητα έως σήμερα, καταπιέζοντας βεβαίως όλες τις θρησκευτικές, πολιτικές και πολιτισμικές μειονότητες στην επικράτεια της.

Όταν δε η πολιτική ηγεσία αδυνατούσε να αντιμετωπίσει τους εσωτερικούς, κυρίως, κινδύνους τότε ο στρατός αναλάμβανε δράση για να διατηρήσει την ισχύουσα τάξη πραγμάτων. Αντί λοιπόν η Τουρκία να ενταχθεί στην ΕΟΚ το 1980, ο στρατός επέβαλλε ένα στρατιωτικό καθεστώς το οποίο και διατήρησε το status quo στην Τουρκία, καθώς πιθανή ένταξη της χώρας στην Κοινότητα, συν τοις άλλοις, θα άμβλυνε τις καταπιέσεις κατά των μειονοτήτων ενώ παράλληλα θα αλλοτρίωνε τον κεμαλικό χαρακτήρα του κράτους, επηρεάζοντας σαφώς και την πολιτική δύναμη του στρατού, των ισλαμιστών και των μειονοτήτων.

Όμως για να είμαστε ακριβείς, δεν θα πρέπει να μιλάμε για την επιβολή στρατιωτικού καθεστώτος στην Τουρκία το 1980, αλλά για αλλαγή μηχανισμού λήψης αποφάσεων, μιας και το καθεστώς πριν από το 1980, το στρατιωτικό καθεστώς 1980-83, το καθεστώς μετά το πραξικόπημα, όπως και το τωρινό καθεστώς διακυβέρνησης της Τουρκίας έχει παραμείνει σχεδόν απαράλλαχτο από την ίδρυση του κεμαλικού κράτους το 1922 (Υπ1)!

Αυτή λοιπόν είναι η σημαντικότερη παρατήρηση που θα πρέπει να κάνουμε προτού επιχειρήσουμε να προβλέψουμε τις μελλοντικές εξελίξεις στην Τουρκία και τις επιπτώσεις αυτών στις γείτονες χώρες όπως και στην ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή. Ποιο το μέλλον της Τουρκίας λοιπόν, όταν σήμερα παρά ποτέ, η Τουρκία δεν νιώθει να απειλείται μόνο από τις εξελίξεις στην Μέση Ανατολή αλλά και από εσωτερικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές οι οποίες θα μπορούσαν να επιφέρουν αλλαγή στο καθεστώς της Άγκυρας;

Προσωπική εκτίμηση είναι ότι το μέλλον της Τουρκίας δεν είναι ευοίωνο και εν ολίγοις, οι εξελίξεις στην Μέση Ανατολή μπορεί επιφέρουν όχι μόνο την αλλαγή του κεμαλικού καθεστώτος αλλά και να απειλήσουν την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Οι σημαντικότεροι δε παράγοντες οι οποίοι έχουν ανατρέψει τα δεδομένα στην γείτονα χώρα είναι: η αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ και η επικέντρωση του ενδιαφέροντος τους στην Μέση Ανατολή, η αλλαγή των καθεστώτων στο Αφγανιστάν και κυρίως στο Ιράκ, ο ανταγωνισμός μεταξύ στρατιωτικής και πολιτικής ελίτ στην Τουρκία, η άνοδος των ισλαμιστών και του Ερντογκάν στην εξουσία, η έξαρση της τρομοκρατίας στο εσωτερικό της χώρας καθώς και η προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ.

Πριν όμως αναφερθώ στην αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ και τις αρνητικές επιπτώσεις αυτής στην Τουρκία, θα πρέπει να εξετάσουμε τις εσωτερικές εξελίξεις στην Τουρκία οι οποίες απειλούν την διατήρηση του ισχύοντος καθεστώτος και την ακεραιότητα της χώρας γενικότερα. Φυσικά η σημαντικότερη αυτών είναι η άνοδος στην εξουσία του Ερντογάν και των ισλαμιστών. Η στρατιωτική ελίτ ποτέ δεν έβλεπε με καλό μάτι την πολιτική ηγεσία της χώρας, όμως η άνοδος των ισλαμιστών ανησυχεί ιδιαιτέρως τον στρατό καθώς απειλεί τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους, ενώ παράλληλα αυξάνει την πολιτική δύναμη της συγκεκριμένης θρησκευτικής ομάδας τη στιγμή που μαίνεται ο παγκόσμιος πόλεμος κατά της τρομοκρατίας.

Ας μην ξεχνάμε ότι στο παρελθόν το κόμμα των ισλαμιστών είχε κηρυχτεί παράνομο ακριβώς γιατί απειλούσε να ανατρέψει τα δεδομένα στην Τουρκία. Άρα δεν θα πρέπει να περιμένουμε κάποια βελτίωση στις σχέσεις των, καθώς συχνά-πυκνά οι αναγγελίες και πράξεις της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας περί συγκεκριμένων θεμάτων - ειδικά άμυνας και εξωτερικής πολιτικής - αντικρούονται και αλληλοαναιρούνται ωσάν η χώρα να διοικείται ταυτόχρονα από δύο κέντρα αποφάσεων. Άλλωστε, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ο στρατός στην Τουρκία διαθέτει την δική του τράπεζα, ελέγχει σημαντικό μέρος της βιομηχανίας της χώρας και φυσικά έχει τον πρώτο λόγο στο συμβούλιο ασφαλείας παρά τις όποιες τελευταίες μεταρρυθμίσεις.

Από την άλλη μεριά, η προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ έχει σίγουρα επιβαρύνει τα προβλήματα στο εσωτερικό της χώρας καθώς οι απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις, σύμφωνα με τον στρατό, και ειδικότερα οι περισσότερες ελευθερίες που πλέον θα πρέπει να αρχίσουν να απολαμβάνουν οι διάφορες μειονοτικές ομάδες, θα μπορούσαν σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στα νοτιοανατολικά σύνορα της χώρας να προκαλέσουν αλυσιδωτές αντιδράσεις το εσωτερικό της χώρας και να απειλήσουν την ασφάλεια και σταθερότητα αυτής. Ενώ λοιπόν η πολιτική ηγεσία υποστηρίζει την ένταξη της χώρας στην ΕΕ, ο στρατός φαίνεται να είναι διατεθειμένος να κάνει οτιδήποτε δυνατόν για να αποτρέψει αυτή την πορεία και να αποδείξει ότι παραμένει η βάση του Τουρκικού καθεστώτος.

Η έξαρση της τρομοκρατίας στο εσωτερικό της Τουρκίας σίγουρα επιβαρύνει ακόμη περισσότερο τις σχέσεις στρατού και πολιτικής εξουσίας καθώς όχι μόνο αλληλοκατηγορούνται για τις εξελίξεις αυτές αλλά και αδυνατούν να χαράξουν ένα κοινό σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων. Και όλοι πλέον στην Τουρκία προβληματίζονται για τις εξελίξεις στο εσωτερικό της χώρας εφόσον τα κρούσματα τρομοκρατίας συνεχιστούν, σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στο Ιράκ και την Μέση Ανατολή καθώς και τις αυξανόμενες απαιτήσεις της ΕΕ για τον περαιτέρω εκδημοκρατισμό της χώρας.

Πολλοί αναλυτές πάντως αναφέρουν ότι πέρα από τις διαταραγμένες σχέσεις πολιτικών και στρατιωτικών, την προοπτική ένταξης στην ΕΕ, την έξαρση της τρομοκρατίας στο εσωτερικό της χώρας, καθώς και την πρόσφατη οικονομική κρίση, ο σημαντικότερος παράγοντας για την ανατροπή των δεδομένων στην Τουρκία, που αναμένεται να αποσταθεροποιήσει ακόμα περισσότερο τη χώρα, αποτελεί η αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ η οποία επήλθε με την άνοδο των νέο-συντηρητικών στην εξουσία καθώς και την τρομοκρατική επίθεση στην Νέα Υόρκη και την Ουάσινγκτον το 2001.

Πλέον, το ενδιαφέρον των ΗΠΑ από την Βαλκανική χερσόνησο έχει μεταφερθεί στην Μέση Ανατολή και την περιοχή του Καυκάσου, ενώ, όπως αναφέρει ο R. Haass (Foreign Affairs, July-August 2005), οι ΗΠΑ στοχεύουν όχι μόνο σε προληπτικές στρατιωτικές επεμβάσεις αλλά και στην αλλαγή των καθεστώτων (regime change) στην ευρύτερη περιοχή τα οποία φέρονται να συνδέονται με τον παγκόσμιο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας (υπ.2). Η αλλαγή των καθεστώτων στο Αφγανιστάν και το Ιράκ φαίνεται να είναι μόνο η αρχή καθώς η Συρία και κυρίως το Ιράν παραμένουν στην λίστα των επόμενων στόχων των ΗΠΑ.

Η αλλαγή του καθεστώτος στο Ιράκ όμως δεν φαίνεται να έχει επιφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Την αρχική εφορία στις τάξεις των συμμάχων των ΗΠΑ στο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας για την γρήγορη κατάληψη της χώρας, διαδέχθηκε ο προβληματισμός για την έξαρση της βίας στο Ιράκ και την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης, καθώς οι εμφύλιες αυτές συρράξεις χαρακτηρίζονται από την απουσία σαφής διαχωριστική γραμμή μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων στρατοπέδων, όπου δεν είναι καθόλου εύκολο να εντοπιστεί και να εξολοθρευτεί ο αντίπαλος (υπ.3).

Η αδυναμία των ΗΠΑ να διατηρήσουν, με χαμηλό κόστος, την ασφάλεια στην περιοχή, σε συνδυασμό με τις υπέρογκες απαιτήσεις σε στρατιωτικό προσωπικό που χρειάζεται να διαθέσουν για την κάλυψη των στρατιωτικών αναγκών τους ανά τον κόσμο καθώς και τις απαιτήσεις τυχόν παρόμοιας προληπτικής επέμβασης στο Ιράν - μην ξεχνάμε επίσης, ότι σύμφωνα με το Αμερικανικό Κογκρέσο οι ΗΠΑ θα πρέπει να έχουν διαθέσιμο στρατό να αντιμετωπίσουν δύο πολέμους ταυτόχρονα εάν χρειαστεί - οδηγούν στην αναζήτηση άλλων λύσεων για την επίλυση του προβλήματος.

Η αρχαιότερη και πλέον αποτελεσματικότερη μέθοδος παραμένει το «διαίρει και βασίλευε» η σύγχρονη έκδοση του οποίου είναι η στρατιωτική επέμβαση σε μια χώρα όπως το Ιράκ και στην συνέχεια η διαίρεση της χώρας σε αυτόνομες περιοχές, μερικές τουλάχιστον εκ των οποίων θα μπορούσαν να αποδειχθούν αυτάρκεις όσον αφορά την διατήρηση της ασφάλειας στην περιφέρειά τους.

Επομένως η δημιουργία μια ημιαυτόνομης κουρδικής περιφέρειας στο Βόρειο Ιράκ η οποία θα επιφορτιστεί και με την διασφάλιση της ειρήνης στην περιοχή - και των αγωγών πετρελαίου - που μακροπρόθεσμα θα μπορούσε να εξελιχθεί σε αυτόνομο Κουρδικό κράτος, πιστεύω ότι θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, ιδιαίτερα δε μετά την ψήφιση του συντάγματος του Ιράκ όπου πλέον διαφαίνεται η τωρινή ομοσπονδιακή μορφή του κράτους.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε βεβαίως ότι η Τουρκία αποτελεί κράτος μέλος του ΝΑΤΟ και σίγουρα οι ΗΠΑ δεν επιθυμούν την αποσταθεροποίηση μιας χώρας της συμμαχίας - η δε ημιαυτόνομη Κουρδική πολιτική οντότητα στο Βόρειο Ιράκ θα δημιουργηθεί όχι για να προκαλέσει εσωτερικά προβλήματα στην Τουρκία, ούτε και ως αντίποινα για την μη συνεργασία των Τούρκων στην περιοχή, αλλά για να ανακουφιστούν οι Αμερικανικές δυνάμεις στην περιοχή και να διατεθούν οι πλεονάζουσες μονάδες κάπου αλλού.

Όμως, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών δεν είναι οι καλύτερες την συγκεκριμένη περίοδο, ειδικά μετά την έναρξη των εχθροπραξιών στο Ιράκ και την άρνησης της Τουρκίας να διευκολύνει τον Αμερικανικό στρατό στις επιχειρήσεις του, ενώ παράλληλα η Τουρκική κοινή γνώμη θεωρεί την Αμερική ως τον μεγαλύτερο εχθρό της χώρας. Επομένως, τυχόν πιέσεις του Τουρκικού στρατού όπως και της πολιτικής ηγεσίας της χώρας προς τις ΗΠΑ για την περιθωριοποίηση των Κούρδων στο Ιράκ μάλλον θα πέσουν στο κενό. Βέβαια, οι επιπτώσεις της - εν τέλει - δημιουργίας ενός Κουρδικού κράτους στο Βόρειο Ιράκ, σε συνδυασμό με τα πολλά εσωτερικά προβλήματα που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η χώρα, σίγουρα θα είναι ραγδαίες και εντυπωσιακές εάν η ηγεσία - στρατιωτική και πολιτική - δεν αναλάβει τις ευθύνες της.

Εν ολίγοις, οι φανατικοί ισλαμιστές θα συνεχίσουν να αντιτίθενται στον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους, ενώ τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο εσωτερικό της χώρας αναμένεται να διατηρηθούν στην ίδια συχνότητα και μέγεθος, επιβαρύνοντας και την οικονομία της Τουρκίας. Παράλληλα, η διαμάχη για την ορθότητα και αναγκαιότητα ή μη της πορείας προς ένταξη στην ΕΕ θα συνεχιστεί ανάμεσα στον στρατό και την πολιτική ηγεσία, ενώ η ΕΕ θα συνεχίσει να πιέζει για περαιτέρω μεταρρυθμίσεις, ειδικά όσον αφορά τις μειονότητες - ανέρχονται σε, κατά προσέγγιση, πενήντα - οι οποίες έρχονται σε ρήξη με τα συμφέροντα του στρατού.

Αντίστοιχα, οι εξελίξεις στο Βόρειο Ιράκ και η δημιουργία ενός αυτόνομου Κουρδικού κράτους, ή μιας ημιαυτόνομης Κουρδικής πολιτικής οντότητας στην περιοχή, αναμένεται να πολλαπλασιάσει τα προβλήματα της Τουρκίας και να επιδεινώσει περαιτέρω τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ. Το Κουρδικό κράτος όχι μόνο θα χρησιμοποιηθεί ως βάση των Κούρδων ανταρτών που βρίσκονται στην Νοτιοανατολική Τουρκία και θα ζητούν πλέον την προσάρτηση της περιοχής στο νεοσύστατο κράτος, αλλά παράλληλα θα προτρέψει και άλλες μειονότητες στα σύνορα με την Αρμενία, την Γεωργία και το Αζερμπαϊτζάν να ακολουθήσουν παρόμοια πορεία.

Εν ολίγοις, η Τουρκία μπορεί μακροπρόθεσμα να μεταβληθεί σε μια μικρογραφία της διαπίστωσης του Samuel Huntington, όπου ο κόσμος πλέον βρίσκεται σε μια κατάσταση αναρχίας στην οποία κυριαρχεί η σύγκρουση πολιτισμών και θρησκειών (υπ.5).

Σε τυχόν περίπτωση που η κατάσταση στην Τουρκία εξελιχθεί ως ανωτέρω, τότε δεν θα πρέπει να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο η στρατιωτική ηγεσία της χώρας να αναλάβει, ακριβώς όπως έχει κάνει και στο παρελθόν, την εξ ολοκλήρου διακυβέρνηση της χώρας με σκοπό την διατήρηση της ασφάλειας και ακεραιότητας της. Αυτό το σενάριο βέβαια είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικό καθώς τότε ο Τουρκικός στρατός ίσως αποφασίσει να επιλύσει μια και καλή τις χρόνιες διαφορές του και με τις υπόλοιπες γείτονες χώρες,- πετυχαίνοντας την απομάκρυνση από την «επικίνδυνη» για το στρατιωτικό κατεστημένο προοπτική ένταξης στην ΕΕ - διασφαλίζοντας (;) παράλληλα και την εδαφική ακεραιότητα της χώρας όπως και τις αρχές και κεκτημένα του κεμαλικού καθεστώτος. Το σενάριο αυτό ενισχύεται και από τις πρόσφατες αγορές του Τουρκικού στρατού, ο οποίος προμηθεύει τις μονάδες του όχι με αμυντικό αλλά με επιθετικό πολεμικό υλικό και οπλικά συστήματα - όπως η αγορά των επιθετικών πυραύλων Harpy, που βάλλει κατά συστημάτων ραντάρ (υπ.6).

Η μόνη λύση λοιπόν, τόσο για την διατήρηση της ακεραιότητας της Τουρκίας, όσο και για την διαφύλαξη της ειρήνης και σταθερότητας στην περιοχή είναι η σταθερή πορεία της Τουρκίας προς ένταξη στην ΕΕ - κάνοντας βέβαια πράξη τις υποσχέσεις τις για μεταρρυθμίσεις στο πολιτικό και στρατιωτικό σύστημα - η συνεργασία τόσο με τις γείτονες χώρες όσο και με τις ΗΠΑ για την επίλυση των προβλημάτων της περιοχής, αλλά το σημαντικότερο όλων τη σταδιακή και ομαλή αντικατάσταση του κεμαλικού καθεστώτος.

Σταδιακή, ομαλή και αναίμακτη αντικατάσταση του στρατιωτικού καθεστώτος της Άγκυρας, όπως και παροχή περισσότερων ελευθερίων και δικαιωμάτων στις μειονότητες της Τουρκίας πριν την πιθανή δημιουργία Κουρδικού κράτους - ή ημιαυτόνομης πολιτικής Κουρδικής οντότητας - στο Βόρειο Ιράκ θα διασφαλίσει την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας και την ειρήνη στην περιοχή.

Από την άλλη μεριά, η διατήρηση της ισχύουσας κατάστασης θα είναι επιζήμια για την γενικότερη περιφέρεια της Ανατολικής Μεσογείου αλλά και του Καυκάσου ακόμα και εάν το Κουρδικό κράτος δεν δημιουργηθεί ποτέ, καθώς η άνοδος του θρησκευτικού φανατισμού και της τρομοκρατίας αρκεί - σε συνδυασμό με τα υπάρχοντα κοινωνικά, και πολιτικά προβλήματα - για να αποσταθεροποιήσει την χώρα.

Εν κατακλείδι, η Ελλάς, όπως και οι λοιπές Ευρωπαϊκές χώρες-μέλη της ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσουν να υποστηρίζουν την προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ, πιέζοντας όμως την πολιτική ηγεσία της χώρας να προβεί στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις ώστε να αντεπεξέλθει στα προς την ένταξη κριτήρια - και συν τοις άλλοις φυσικά να αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία, μέλος πλέον της ΕΕ, στην οποία και επιθυμεί να ενταχθεί η Τουρκία. Γιατί τυχόν ένταξη της Τουρκίας, με το υπάρχον καθεστώς, θα είναι καταστροφική πλέον και για την ίδια την ΕΕ.

Υποσημειώσεις:

1. Σύμφωνα με τον Krasner και την θεωρεία του καθεστώτος (regime theory) το καθεστώς ταυτίζεται με αρχές (principles), άγραφους νόμους συμπεριφοράς (norms), κανόνες (rules), και διαδικασίες λήψης αποφάσεων (decision-making procedures) γύρω από τις οποίες οι προσδοκίες διαφόρων παραγόντων συγκλίνουν σε ένα συγκεκριμένο θέμα. Υπάρχει όμως μια σαφής διαφορά μεταξύ των αρχών και των άγραφων νόμων από την μια μεριά και των κανόνων και διαδικασιών λήψης αποφάσεων από την άλλη.

Οι αρχές και οι άγραφοι νόμοι 'εφοδιάζουν΄ το καθεστώς με τα βασικά του χαρακτηριστικά. Έτσι λοιπόν μπορεί να υπάρχουν πολλοί κανόνες και διαδικασίες λήψεις αποφάσεων που είναι συνεπείς με τις συγκεκριμένες αρχές και άγραφους νόμους συμπεριφοράς. Εφόσον οι αρχές και οι άγραφοι νόμοι συμπεριφοράς που διέπουν ένα καθεστώς παραμείνουν απαράλλαχτα, τότε αλλαγές των κανόνων και των διαδικασιών ή ακόμα και των μηχανισμών λήψης αποφάσεων επιφέρουν μόνο εσωτερικές αλλαγές τους καθεστώτος.

Αλλαγές όμως των αρχών και των άγραφων νόμων συμπεριφοράς (κυρίως κοινωνικής), επιφέρουν αλλαγή του καθεστώτος καθ' εαυτού (regime change), όπως π.χ. πρόσφατα είχαμε αλλαγή καθεστώτος στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Αύτη η διευκρίνιση είναι ουσιαστική καθώς οι αρχές και οι άγραφοι νόμοι συμπεριφοράς που διέπουν σήμερα το Τουρκικό κράτος παραμένουν σχεδόν απαράλλαχτοι με τις πρωταρχικές αρχές και αξίες του καθεστώτος που ίδρυσε ο Ατατούρκ.

2. Στην μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης εποχή, οι συγκρούσεις οι οποίες παρατηρούνται ανά τον κόσμο δεν είναι πλέον συγκρούσεις μεταξύ κρατών αλλά συγκρούσεις στο εσωτερικό των κρατών, οι οποίες είναι και δυσκολότερο να αντιμετωπιστούν καθώς πλέον δεν αρκεί η στρατιωτική κατάληψη μιας χώρας για την επίλυση τους, αλλά απαιτείται και αλλαγή του καθεστώτος για την μακροπρόθεσμη διασφάλιση της ειρήνης.

3. Βλέπε περίπτωση Σομαλίας.

4. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί το Κόσοβο, όπου σταδιακά οι φιλικοί προς τους Αμερικανούς αλβανόφωνοι της περιοχής τείνουν να κερδίσουν την αυτονομία τους καθώς ένα τυχόν αυτόνομο κρατίδιο στην περιοχή, θα διασφάλίζε την επιρροή των ΗΠΑ στην περιοχή με την ελάχιστη δυνατή συμμετοχή τους σε στρατιωτικό προσωπικό.

5. Σύμφωνα με την θεωρία του ρεαλισμού, η διεθνής κοινότητα ανέκαθεν βρισκόταν σε μια κατάσταση αναρχίας όπου τα κράτη τείνουν να διατηρήσουν την ασφάλεια και ακεραιότητα τους και να διατηρήσουν μια ισορροπία δυνάμεων (balance of power) μεταξύ τους. Ο Huntington όμως διαπιστώνει ότι πλέον οι συγκρούσεις μεταξύ των κρατών, αλλά κυρίως στο εσωτερικό των κρατών οφείλονται σε συγκρούσεις πολιτισμών και κυρίως θρησκειών, οι οποίες είναι σαφώς δυσκολότερο να αντιμετωπιστούν καθώς δεν είναι εύκολή η ταυτοποίηση και αντιμετώπιση των αντιμαχόμενων ομάδων.

6. Άλλωστε, εν αναμονή της υπογραφής της τελωνειακής ένταξης της Τουρκίας τον προσεχή Οκτώβριο, θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι ο Τουρκικός στρατός θα δημιουργήσει θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο, από δεικνύοντας τον σαφή διαχωρισμό στρατιωτικής και πολιτικής εξουσίας στην Τουρκία, και των θέσεων αμφοτέρων αυτών, ενισχύοντας παράλληλα την πεποίθηση όλων των αναλυτών ότι η Τουρκική στρατιωτική ελίτ έχει πάντα τον πρώτο και τελευταίο λόγο στη πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή της γείτονας χώρας.

Σχόλιο του αρθρογράφου κου Παπαθανασίου Αντώνιου (29.03.2011)

Άνωθεν παρατίθεται ένα άρθρο μου για την Τουρκία το 2005, το οποίο τότε αμφισβητήθηκε, αναφορικά με την εκτίμησή μου τότε για μελλοντική εξέγερση των Κούρδων, οργάνωση επίθεσης στην Ελλάδα και ανατροπής του Ερντογκάν από τους Τούρκους στρατηγούς, όπως και για την εκτιμόμενη αλλαγή καθεστώτων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.

Βέβαια, το σχέδιο Βαριοπούλα το οποίο αποκαλύφθηκε πρόσφατα, και απασχολεί έντονα την Τουρκία, επιβεβαιώνει την εκτίμηση αυτή, όπως και τον υπαρκτό κίνδυνο της οργάνωσης ενός νέου πραξικοπήματος στην Τουρκία και μιας επίθεσης στην Ελλάδα, την στιγμή που τελευταία αλλάζουν, μαζικά, και τα καθεστώτα στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.

Οι βομβιστικές δε επιθέσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας, όπως η διπλή τρομοκρατική επίθεση σε κεντρικό ξενοδοχείο της Κωνσταντινούπολης το 2004, η επίθεση αυτοκτονίας στην πλατεία Ταξίμ στην ίδια πόλη τον Οκτώβριο του 2010, και πλήθος άλλων βομβιστικών επιθέσεων σε όλη την επικράτεια, είτε από Κούρδους αυτονομιστές, είτε από την Τουρκική στρατο-χωροφυλακή, σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες συλλήψεις υπόπτων για την συμμετοχή στην παραστρατιωτική οργάνωση Εργκενεγκόν και την ανακάλυψη αποθηκών με όπλα και πυρομαχικά της αντίστοιχης οργάνωσης σε μεγάλες πόλεις της Τουρκίας, σίγουρα ανησυχούν την Τουρκική πολιτική ηγεσία.

Η μεγάλη επιθετικότητα της Τουρκίας στο Αιγαίο, οι αξιώσεις της για το Καστελόριζο και άλλα νησιά του Αιγαίου, όπως και οι δηλώσεις Τούρκων πολιτικών (όπως ο κ. Νταβούτογλου) περί αναβίωσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σίγουρα προβληματίζουν. Την ίδια στιγμή η οικονομική κρίση στην Ελλάδα φαίνεται να ενισχύει την επιθετικότητα της στρατιωτικής ηγεσίας της γείτονας χώρας.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ο ρόλος των Κούρδων στην περιοχή έχει αναβαθμιστεί, ειδικά μετά την εισβολή στο Ιράκ - όταν η Τουρκία δεν επέτρεψε την διέλευση των Αμερικανικών αεροσκαφών για τον βομβαρδισμό της χώρας. Μετά δε, την αποχώρηση των Αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ, οι Κούρδοι στο Βόρειο Ιράκ αναβαθμίστηκαν περαιτέρω καθώς έχουν δική τους κυβέρνηση, στρατό, σημαία, και αποτελούν ένα παράγοντα σταθερότητας στην χώρα κάτι που θέλουν να εκμεταλλευτούν οι Αμερικανοί, ενόψει και μιας πιθανή στρατιωτικής επιχείρησης στο Ιράν - σύμφωνα με τις τελευταίες αποκαλύψεις από το WikiLeaks, η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν ακυρώθηκε την τελευταία στιγμή το 2007 λόγω διαρροής, ενώ πρόσφατα η πολιτική ηγεσία του Ισραήλ δηλώνει ότι θα επιτεθεί στο Ιράν σύντομα, αν δεν σταματήσει το πυρηνικό πρόγραμμά του.

Άλλωστε οι Κούρδοι είναι Ιρανικής καταγωγής και έχουν σημαντικές μειονότητες σε Συρία, Τουρκία και Ιράν και μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στις όποιες εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή. Η αναβάθμιση των Κούρδων, φαίνεται και από το χάρτη της Νέας Μέσης Ανατολής, όπως παρουσιάστηκε από Αμερικανούς στρατηγούς το 2006 στην Ρώμη και προκάλεσε την έντονη αντίδραση της Τουρκίας. Ο χάρτης κυκλοφορεί έκτοτε στα γραφεία του ΝΑΤΟ, και μπορεί κάποιος να τον δει ΕΔΩ.

Συν τοις άλλοις, πρόσφατο άρθρο της έγκυρης και ευρείας κυκλοφορίας Ρωσικής εφημερίδας Πράβδα, σχετικά με τις εκτιμήσεις της για τις διεθνείς εξελίξεις το 2011, αναφέρει πιθανή σύρραξη της Ρωσίας με την Τουρκία, σε ένα πόλεμο που θα συμμετάσχει η Ελλάδα και η Βουλγαρία

Σίγουρα και αυτή η εκτίμηση προβληματίζει, μετά και την σφοδρή αντιπαράθεση Ρωσίας-Τουρκία κατά την πρόσφατη κρίση στην Γεωργία, πόσο μάλλον τώρα που υπάρχει και η συμφωνία για τον αγωγό Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, που θεωρείται ζωτικής σημασίας για τα συμφέροντα της Ρωσίας.

Εν ολίγοις, η Ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας και η ένταξη αυτής στην ΕΕ, εφόσον πληροί τα κριτήρια προς ένταξη και αποχωρήσει από την Κύπρο, θα διασφάλιζε καλύτερα την ειρήνη στην περιοχή. ¨Όμως η παγκόσμια οικονομική κρίση, οι πρόσφατες αναταράξεις στον Αραβικό κόσμο, καθώς και μια πιθανή εξέγερση των Κούρδων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, σε συνδυασμό με την στροφή της Τουρκίας μακριά από το έως τώρα κοσμικό καθεστώς της, την Δύση και το Ισραήλ, προς το Ιράν - όπου μια στρατιωτική επέμβαση μετά την Λιβύη, θεωρείται εξαιρετικά πιθανή - και τους φανατικούς ισλαμιστές, θα μπορούσε να επιφέρει ακόμη και τον κατακερματισμό της Τουρκίας.

Εάν δε, το υποθετικό πάντα, σενάριο της Πράβδα αναφορικά για επικείμενη σύρραξη Ρωσίας-Τουρκίας πραγματωθεί, μετά από μια νέα κρίση στην Γεωργία ή μια σύγκρουση Ελλάδας-Τουρκίας, τότε πλέον η ευρύτερη περιοχή κινδυνεύει από μια γενικότερη αντιπαράθεση, αν όχι μια περιορισμένη σύρραξη, Ρωσίας-ΝΑΤΟ, η οποία είχε αποφευχθεί την τελευταία στιγμή κατά την πρόσφατη εισβολή της Ρωσίας στην Γεωργία. Ας ελπίσουμε ότι η κατάσταση θα εκτονωθεί χωρίς αλλαγή συνόρων στην ευρύτερη περιοχή, και χωρίς μια γενικότερη σύγκρουση που παρατηρείται συνήθως μετά από παρατεταμένη παγκόσμια οικονομική κρίση.

Παπαθανασίου Αντώνιος Α. / Διεθνολόγος - Πολιτικός Επιστήμων & πρώην επιστημονικός συνεργάτης του αείμνηστου Μιλτιάδη Έβερτ.

Το άρθρο βρίσκεται στη διεύθυνση e-logos.gr

Επίσης δημοσιεύτηκε στις 29.03.2011 στο GEOPOLITICS DAILY NEWS

www.epirus-ellas.gr