Αναπτυξιακές δυνατότητες της Ηπείρου. Ο πολιτισμός ως απάντηση στην κρίση.

Ο χαμένος χρόνος

Διανύουμε μια περίοδο βαθειάς κρίσης. Τα περιφερειακά κράτη της ΕΕ μαστίζονται από υψηλά χρέη, δημόσια και ιδιωτικά,  και τις πιέσεις των αγορών. Σ’ αυτό το περιβάλλον η αναπτυξιακή πολιτική της Ελληνικής Κυβέρνησης έχει περιοριστεί στην ανακοίνωση προγραμμάτων και μέτρων που απαιτούν πόρους που δεν είναι εξασφαλισμένοι (αναπτυξιακός νόμος, ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, κ.α.). Από την άλλη μεριά, τα μέτρα των μνημονίων περιλαμβάνουν μόνο πολιτικές εξοικονόμησης πόρων και όχι μέτρα ενίσχυσης της αγοράς. Η ταυτόχρονη επιβράδυνση των επενδύσεων και της κατανάλωσης, που συνοδεύει τη σημερινή κρίση, οδηγεί σε υποτονική ανάπτυξη και ενδημική ανεργία. Στην περίπτωση της Ηπείρου έρχονται να προστεθούν και οι γνωστές αδυναμίες της: χαμηλή παραγωγικότητα, έλλειψη υποδομών, απουσία καινοτόμου επιχειρηματικής δραστηριότητας, κλπ.

Η Ήπειρος, μετά την ένταξη της χώρας στην ΕΕ, δεν ακολούθησε, δυστυχώς, την ενδεδειγμένη για την ανάπτυξή της πορεία. Ο πρωτογενής τομέας εγκαταλείφθηκε και οι απασχολούμενοι σ’ αυτόν στράφηκαν προς άλλες δραστηριότητες. Η στροφή του πληθυσμού  προς τα αστικά κέντρα είχε ως αποτέλεσμα, την ερήμωση της υπαίθρου,  τη διόγκωση των απροετοίμαστων από υποδομές πόλεων και την έντονη ανάπτυξη της οικοδομικής δραστηριότητας. Η δραστηριότητα αυτή ενισχύθηκε από τους απόδημους Ηπειρώτες και παράλληλα ενίσχυσε την παραοικονομία.

Ο δευτερογενής τομέας γνώρισε κάποια ανάπτυξη, αλλά το κυρίαρχο στοιχείο του ήταν η έλλειψη στρατηγικής και προγραμματισμού. Οι επενδύσεις στον τομέα των τροφίμων ήταν σημαντικές, αλλά με κυρίαρχο στοιχείο την έλλειψη εξαγωγικού προσανατολισμού. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην απουσία εξειδικευμένων στελεχών, οργανωμένων δομών και παράδοσης, αν και η ποιότητα των προϊόντων διατροφής ήταν και παραμένει λίαν υψηλή.  Την ίδια χρονική περίοδο εγκαταλείφθηκε η αξιοποίηση των φυσικών πόρων της περιοχής (πέτρα, μάρμαρο, ξύλο), εκτός του πόσιμου νερού.

Η στρεβλή ανάπτυξη κυριάρχησε και στον τριτογενή τομέα. Με άξονα τον τουρισμό, έγινε άναρχη αξιοποίηση των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα στις παράκτιες περιοχές, με εξαίρεση, ίσως, την ορεινή περιοχή του Ζαγορίου. Ο τριτογενής τομέας συνοδεύτηκε από χαμηλής ποιότητας υπηρεσίες. Ο τουρισμός παραμένει ο βασικός μοχλός ανάπτυξης της Ηπείρου, αν μάλιστα αξιοποιηθεί και η πολιτισμική του διάσταση.

Αν και η εποχή μας είναι εποχή έντασης της γνώσης, η Ήπειρος δεν αξιοποίησε το στρατηγικό της σύμμαχο το Πανεπιστήμιο. Η Ήπειρος μπορεί να γίνει κέντρο παροχής εκπαίδευσης,  υπηρεσιών υγείας υψηλών προδιαγραφών και υπηρεσιών που βασίζονται σε νέες τεχνολογίες.

Η Ήπειρος έχασε χρόνο και οι ευθύνες γι’ αυτό κατανέμονται στην κεντρική εξουσία και τις τοπικές δομές.

Η Ήπειρος έχει ανάγκη από ένα συντονιστικό όργανο που θα αναλύει τις δυνατότητές της, την εθνική και διεθνή πραγματικότητα και θα δίνει κατευθύνσεις για αναπτυξιακές πρωτοβουλίες που δεν θα υπονομεύουν το μέλλον της.

Και τώρα τι;

Η συνταγή της ανάπτυξης δεν  είναι γνωστή. Εκτιμάται όμως πως, ανάλογα με τις δεδομένες ιστορικές συνθήκες, υπάρχει ο τρόπος να προχωρήσουν οι τοπικές κοινωνίες σε ελαχιστοποίηση της βαρβαρότητας και των αβεβαιοτήτων. Άλλωστε, η συνειδητοποίηση της μεγάλης έλλειψης μοντέλων είναι το προκαταρκτικό κάθε πολιτικής και κοινωνικής προόδου στην ιδέα της ανάπτυξης.  Οι λύσεις δεν μπορούν να έρθουν παρά μόνο από το συνδυασμό μιας καινούργιας συνείδησης, στη σκέψη και δράση,  αλλά και των καινοτομιών που αναδύονται από το ίδιο το υποσυνείδητο του κοινωνικού σώματος.

Η κρίση είναι η ευκαιρία να δούμε το πρόβλημα της ανάπτυξης της Ηπείρου από την αρχή.

Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ηπείρου είναι: το μοναδικό περιβάλλον, το ανθρώπινο δυναμικό, το πολιτισμικό απόθεμα, οι δομές της γνώσης, οι υπηρεσίες υγείας και η γεωγραφική της θέση.

Τα μειονεκτήματά της είναι: η ερήμωση της υπαίθρου, η έλλειψη ποιότητας στις προσφερόμενες υπηρεσίες, η μη αφομοίωση του σύγχρονου περιβάλλοντος, η μη εμπέδωση της καινοτομίας, η απομάκρυνση από την παράδοσή της, η μη ανάδειξη του πολιτισμικού της πλούτου και η έλλειψη στρατηγικής και προγραμματισμού.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι στις σημερινές συνθήκες η Ήπειρος πρέπει να υιοθετήσει μια πολιτική πολιτισμού.

Μια πολιτική πολιτισμού γίνεται από μόνη της πολιτική απασχόλησης. Απέναντι στη συνεχή και αναπόφευκτη μείωση θέσεων εργασίας στους τομείς που υπόκεινται στο διεθνή ανταγωνισμό, μπορούμε να σχεδιάσουμε τη δημιουργία θέσεων εργασίας οι οποίες είναι αναγκαίες για την πολιτική πολιτισμού. Τέτοιες θέσεις εργασίας μπορεί να είναι, αγροτικές και οικολογικές, που  είναι θέσεις αλληλεγγύης.

Οι αγροτικές-οικολογικές θέσεις εργασίας σχετίζονται: α) με την αναγέννηση των μικρών και μεσαίων αγροτικών εκμεταλλεύσεων (σε προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας), β) με την αξιοποίηση της γενετικής μηχανικής για να καταστούν τα φυτά ανθεκτικά στις δυσμενείς γεωλογικές και κλιματικές συνθήκες, γ) με τη βοήθεια για επανεγκατάσταση επαγγελματιών στα χωριά, δ) με τη βοήθεια για εγκατάσταση και πολλαπλασιασμό της τηλεργασίας, ε) με την παραχώρηση κήπων για την καλλιέργεια λαχανικών σε συνταξιούχους ή τηλεργαζομένους που εγκαθίστανται στην ύπαιθρο, στ) με την ανάπτυξη θεσμών για παροχή κατ’ οίκον βοήθειας σε αγροτικό περιβάλλον, ζ) με τη συγκρότηση σώματος επαγγελμάτων για την προστασία του περιβάλλοντος και για τη συντήρηση φυσικών πόρων, κλπ.

Σ’ ένα περιβάλλον αλληλεγγύης είναι αναγκαίο να υπάρξουν επαγγέλματα παροχής βοήθειας, ως απάντηση σε μια πραγματικότητα που ενώ παρέχει ολοένα περισσότερες ευκαιρίες να έρθουμε όλοι πιο κοντά, τελικά να είμαστε συνεχώς απομονωμένοι. Για παράδειγμα: α) θέσεις συμβούλων-βοηθών για προβλήματα της καθημερινής ζωής, β) επαγγέλματα βοήθειας σε μικρά παιδιά, σε μητέρες, σε αναπήρους, σε μοναχικά άτομα, βοήθειας σε επί τόπου επιδιόρθωση αυτοκινήτων, νομικής βοήθειας και τέλος θα χρειαζόταν μια συνολική πολιτική επαγγελμάτων αλληλεγγύης  και συμβίωσης σε ηλικιωμένους.

Κατά την άποψη ειδικών μια πολιτική πολιτισμού θα ήταν μια άμεση απάντηση στην ανεργία, θα ήταν μια οικονομία αλληλεγγύης. Αλλά όποια και αν είναι η εκτίμηση, η πολιτική πολιτισμού θα μπορούσε να απορροφήσει μεγάλο ποσοστό ανθρώπων χωρίς εργασία. Αν σε αυτό προσθέσουμε τις μεγάλες δυνατότητες που προσφέρουν τα κονδύλια της Ε.Ε. που αφορούν παρόμοιες παρεμβάσεις και σήμερα δεν απορροφούνται, λόγω έλλειψης σχεδιασμού και σοβαρής μελέτης, καταλαβαίνουμε πόσο κρίσιμο είναι να στοχεύσουμε σε στοχευμένες πολιτικές.

Χρειαζόμαστε ένα New Deal Πολιτισμού!

Η χώρα μας βρίσκεται στο χείλος της αβύσσου και η Ήπειρος πρέπει να βρει και τη δική της απάντηση στην κρίση.

Από το παρελθόν της πρέπει να αντλήσει την ταυτότητα και τις δυνατότητές της, από το παρόν να αποκρυπτογραφήσει τις ανάγκες της και τα νέα δεδομένα και για το μέλλον να αναγεννήσει την ελπίδα.

Τα προτεινόμενα άμεσα μέτρα, συμβατά με τη φυσιογνωμία της, είναι:

α) αναβίωση των παραδοσιακών επαγγελμάτων που είχαν αφεθεί στους οικονομικούς μετανάστες ( γεωργού, κτίστη,…)

β) στροφή προς την κτηνοτροφία, που ήταν το συγκριτικό της πλεονέκτημα

γ) βιολογικές καλλιέργειες και βιολογική κτηνοτροφία

δ) αξιοποίηση των φυσικών πόρων (δάση, νερό,…)

ε) βιομηχανία τροφίμων

στ) ανάπτυξη μικρών μεταποιητικών μονάδων για την αξιοποίηση της χλωρίδας της περιοχής (π.χ. φαρμακευτικά φυτά)

ζ) τουρισμός ποιότητας και θεματικός τουρισμός

η) ανάδειξη του χειροποίητου προϊόντος

θ) αυστηροί κανόνες δόμησης στους οικισμούς της υπαίθρου και προστασία του περιβάλλοντος

ι) αξιοποίηση των ήπιων μορφών ενέργειας ( επιφανειακή νερά, αιολικά πεδία, …)

ια) δημιουργία καινοτόμων δράσεων μικρού όγκου και μεγάλης προστιθέμενης αξίας με σύμμαχο το Πανεπιστήμιο (και το ΤΕΙ)

Για μια τέτοια προοπτική πρέπει:

α) να υιοθετηθεί ο εξαγωγικός προσανατολισμός

β) να υπάρξει βοήθεια από τη δημόσια διοίκηση

γ) να λειτουργήσει ένα Ηπειρωτικό Κέντρο Δεξιοτήτων και

δ) να αναδειχθεί και να προβληθεί ο πολιτισμικός πλούτος της Ηπείρου ( αρχαιολογικοί χώροι, το δίκτυο των κάστρων, πολιτισμικές διαδρομές,…)

Η Ήπειρος δεν αναπτύχθηκε, με τον τρόπο που αναπτύχθηκαν οι άλλες περιοχές της χώρας και είναι ίσως ευτύχημα. Ο λόγος είναι προφανής. Δεν υποφέρει από μη αναστρέψιμες βλάβες και τώρα μπορεί με βάση τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, τις δυνατότητες της κοινωνίας της γνώσης και τις εμπειρίες άλλων κοινωνιών να σχεδιάσει με αισιοδοξία το μέλλον της.

Η ευθύνη ανήκει σε όλους μας.

Αγνή Σμπόνια.

Υποψήφια Βουλευτής ΠΑΣΟΚ Πρέβεζας.