Βαλκάνια: Γέφυρες και όχι Τείχη!

Στα βασανισμένα από την Ιστορία και πολυτάραχα Βαλκάνια υπάρχουν πολλοί "κόμποι" που πρέπει να λυθούν, αν θέλουμε να εξελιχθούμε και προχωρήσουμε προς ένα πιο ειρηνικό μέλλον. Η Ιστορία των βαλκανικών λαών δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως βαρίδιο που μας κρατά δεμένους στο παρελθόν και μας ωθεί να επαναλάβουμε το φαύλο κύκλο του μίσους, και του πόνου, και τα αδιέξοδα του "οφθαλμόν αντί οφθαλμού", αλλά ως δύναμη απελευθέρωσης και εμπλουτισμού των δυνατοτήτων μας. Η Ιστορία εμπεριέχει από μόνη της τρομακτική ενέργεια, που επηρεάζει θετικά ή αρνητικά τη ζωή, το πολιτικό πεδίο, το συναισθηματικό κόσμο και το φαντασιακό των ζωντανών ανθρώπων.

Το βάρος της είναι σαν ένας σωρός από πέτρες, τις οποίες δεν πρέπει να πάρουμε για να αρχίσουμε να πετροβολάμε ο ένας τον άλλο, ούτε και να κτίζουμε τείχη που να μας χωρίζουν. Μπορούμε να τις χρησιμοποιήσουμε για να κτίσουμε γέφυρες που θα μας ενώνουν και θα μας φέρνουν ακόμη πιο κοντά. Αυτή πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να είναι και η εργαλειακή χρήση της Ιστορίας από τους λαούς και τους ανθρώπους των Βαλκανίων: να κτίζει Γέφυρες και όχι Τείχη!

Ειδικά στα Βαλκάνια τα οποία έχουν το θλιβερό προνόμιο να παράγουν πολύ περισσότερη Ιστορία -εκείνη, ξέρετε, που γράφεται με Αίμα- απ' όση μπορούν να καταναλώσουν.

Έχουν πει για τα Βαλκάνια πως είναι ένα είδος «επίγειας κόλασης» στρωμένης με τις κακές προθέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Τα Βαλκάνια ζουν με το ένα πόδι τους βαθιά χωμένο στο παρελθόν και με το άλλο να αιωρείται αβέβαιο, μη τολμώντας να πατήσει στο μέλλον. Με την πρώτη ευκαιρία η ιστορία ξαναζωντανεύει, οι δαίμονες του παρελθόντος ξυπνούν και οι αδικοχαμένοι νεκροί σηκώνονται ανήσυχα από τους τάφους τους ζητώντας εκδίκηση. Οι άταφες και ανήσυχες αναμνήσεις των βαλκανικών λαών τους ωθούν συχνά σε πράξεις παραλογισμού και αντεκδίκησης. Τα ανεκπλήρωτα όνειρα κι οι απωθημένες μεγαλομανίες στοιχειώνουν τον διανοητικό τους ορίζοντα, εμποδίζοντας τους να δουν ξεκάθαρα την πραγματικότητα και να καταλάβουν πως οι μικροί λαοί είναι προτιμότερο να απολαμβάνουν την Ιστορία στα βιβλία παρά να την παράγουν ή να την ανακυκλώνουν.

Όσο παράξενο και να σας ακούγεται τα Βαλκάνια είναι νεκρόφιλα. Όπως έγραψε και ο γεωγράφος Ζαν Μπρουν (Jean Brunhes) στο βιβλίο του (La Geographie de Li Histoire) (Παρίσι 1921) σχετικά με τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913): «Το παρελθόν αναβιώνει ολόκληρο λες και οι νεκροί ξαφνικά ανασταίνονται και αναγεννούν στους ζώντες τα προπατορικά πάθη -ανασυντάσσουν την πλέον επιθετική ή ιστορική αλληλεγγύη και εγείρουν τις αιώνες έχθρες-, καταλύουν τις πρόσφατες συμμαχίες, τις οποίες συγκρότησαν οι ευφυείς πολιτικές προσπάθειες». Οι νεκροί, αυτή η «ουράνια πλειοψηφία», είναι παρόντες στα Βαλκάνια. Συμμετέχουν στο πολιτικό παιχνίδι μέσω των εθνολαϊκιστών δημαγωγών που μιλούν εξ ονόματός τους, συμβάλλοντας έτσι στον μεταφυσικό εκτροχιασμό της πολιτικής και στην υπονόμευση της Δημοκρατίας.

Για τους περισσότερους Ευρωπαίους τα Βαλκάνια, δηλαδή όλη αυτή η μυστηριώδης χερσόνησος που εκτείνεται νοτιανατολικά της Βιέννης, είναι μια ημισκότεινη περιοχή, στοιχειωμένη από πανάρχαιους αιμοδιψείς δαίμονες, ένα απομεινάρι βαρβαρισμού και πρωτογονισμού στο «μαλακό υπογάστριο» της Ευρώπης. Αντιμετωπίζονταν πάντα από τους Δυτικοευρωπαίους ως το «σκοτεινό Άλλο» του Δυτικού πολιτισμού, ένα είδος αρνητικού alter ego, που θύμιζε στην «πολιτισμένη» Ευρώπη την ταπεινή, «βαρβαρική» της καταγωγή. Τα θεωρούσαν «Ευρώπη αλωμένη από την Ανατολή» ή, ακόμη χειρότερα, μια «Ανατολή χωρίς φέσι». Για τους Δυτικοευρωπαίους τα Βαλκάνια ήταν πάντα μια «ανατολίτικη γειτονιά», ένα «υβριδικό» κατασκεύασμα, ένα «κακότεχνο θραύσμα της μυστηριώδους Ανατολής», που ήταν συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη φυλετικά και πολιτιστικά κατώτερο.

Ταυτόχρονα όμως οι Δυτικοευρωπαίοι εκλάμβαναν τα Βαλκάνια ως ένα «αμάλγαμα σφριγηλών και σκοτεινών λαών, μήτρα και χυμός πολιτισμού» (Κλαούντιο Μάγκρις, στο βιβλίο του "Δούναβης"). Σε κάθε περίπτωση πάντως τα Βαλκάνια συνεχίζουν να είναι ένα πολύχρωμο "εθνοπολιτιστικό μωσαϊκό", μια πρόκληση για όσους επιθυμούν να το εξερευνήσουν. Μπορούν να προσφέρουν πολλά και χρήσιμα μηνύματα για το μέλλον όλων των λαών της Ευρώπης. Γιατί τα Βαλκάνια, εκτός από την καταπιεστική σε μεγάλο βαθμό Ιστορία τους, κουβαλούν μέσα και μια εκπληκτική ενέργεια μεταμόρφωσης και απελευθέρωσης. Είναι η ενέργεια των ίδιων των ανθρώπων τους, που έχουν μάθει να επιβιώνουν σε σκληρά περιβάλλοντα, παλεύοντας με θεούς και δαίμονες, με απίστευτα εμπόδια και δυσκολίες, με την ίδια τη βασανισμένη ιστορία τους, αλλά έχουν μάθει να προχωρούν μπροστά, να κάνουν νέες συνθέσεις και να κτίζουν συνεχώς Γέφυρες μεταξύ Ανατολής και Δύσης, Βορρά και Νότου.

Πρέπει να θυμόμαστε πως τα Βαλκάνια είναι ένα σκληρό, κατακερματισμένο περιβάλλον, όπου κυριαρχεί το πνεύμα της ελευθερίας, της ανεξαρτησίας και της αντίστασης. Βαλκάνια σημαίνει πάνω απ' όλα βουνά. Άλλωστε και η σύγχρονη ονομασία της περιοχής προέρχεται από την τουρκική λέξη Μπάλκαν, που σημαίνει στα τουρκικά «δασώδες όρος». Αυτή την ονομασία έδωσαν οι Τούρκοι στην αρχαία οροσειρά του Αίμου, τη βουλγαρική Στάρα Πλάνινα, η οποία τέμνει οριζοντίως τη χερσόνησο μας.

Τα Βαλκάνια είναι κάτι περισσότερο από ένας γεωγραφικός χώρος. Είναι ένας χώρος με κοινή ιστορία και πολιτισμό. Είναι μια περιοχή η οποία υφίσταται την τυραννία του σκληρού φυσικού περιβάλλοντος, της Γεωγραφίας και της Ιστορίας, που έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση μιας κοινής «βαλκανικής ταυτότητας».

Τα Βαλκάνια, όπως προανέφερα, στοιχειώνονται από το βάρος της Ιστορίας τους. Σας θυμίζω πως παράγουν πολύ περισσότερη Ιστορία απ' όση μπορούν να καταναλώσουν. Ιστορία βαμμένη με αίμα, συνεχείς επαναστάσεις και πολέμους, που άφησαν πίσω τους στρατιές νεκρών. Με την πρώτη ευκαιρία η Ιστορία ξαναζωντανεύει, και οι αδικοχαμένοι νεκροί σηκώνονται ανήσυχα από τους τάφους τους ζητώντας εκδίκηση. Οι άταφες και ανήσυχες αναμνήσεις των βαλκανικών λαών τους ωθούν συχνά σε πράξεις παραλογισμού και αντεκδίκησης, σ' έναν φαύλο κύκλο αίματος που πρέπει, επιτέλους, να σταματήσει!

Δυστυχώς τα Βαλκάνια είναι εδώ και αιώνες θύματα προκαταλήψεων, φορτωμένα από τους Δυτικούς με ένα πλήθος από στερεότυπα. Το πιο συνηθισμένο κλισέ είναι εκείνο της «Βαλκανοποίησης», που επανέρχεται ανά τακτά διαστήματα στο λεξιλόγιο των Δυτικών αναλυτών.

Παρά τα αρνητικά στερεότυπα όμως που έχουν συσσωρεύσει πάνω τους ανά τους αιώνες, τα Βαλκάνια δεν παύουν να αποτελούν μια περιοχή με μεγάλη Ιστορία και κοιτίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ο Σέρβος φιλόσοφος Βέλιμιρ Αμπράμοβιτς πιστεύει πως τα Βαλκάνια αποτελούν μια ενεργειακά ισχυρή περιοχή, τα ιδιαίτερα ηλεκτρομαγνητικά πεδία της οποίας έχουν διαμορφώσει το μοναδικό χαρακτήρα των σύγχρονων βαλκανικών λαών -είναι στο χέρι μας να αξιοποιήσουμε θετικά αυτή την ενέργεια που βρίσκεται, τόσο κάτω από τα πόδια μας, όσο και μέσα μας.

Σας θυμίζω πως τα Βαλκάνια είναι σταυροδρόμι, γέφυρα και καταφύγιο ταυτόχρονα.

Γέφυρα μεταξύ Ανατολής-Δύσης, Βορρά και Νότου.

Σταυροδρόμι πολιτισμών αλλά και γεωπολιτικών σφαιρών επιρροής.

Καταφύγιο, καθώς τα βουνά και οι απόμακρες κοιλάδες, όπου κατέφευγαν πολύ συχνά οι Βαλκάνιοι ενίσχυαν την απομόνωση και κατ' επέκταση την ιδιαίτερη πολιτιστική τους ταυτότητα.

Ποτέ όμως στην Ιστορία τους τα Βαλκάνια δεν υπήρξαν ΤΕΙΧΟΣ, που χώριζε ανθρώπους, λαούς και πολιτισμούς. Αντίθετα τον περισσότερο καιρό έπαιζαν το ρόλο της Γέφυρας που ένωνε ανθρώπους και λαούς. Μιας γέφυρας, που δεν άνηκε ούτε στη μία ούτε στην άλλη πλευρά, ούτε στην Ανατολή ούτε και στην Δύση, αλλά αιωρούνταν αναποφάσιστη ανάμεσα σε δύο κόσμος. Στην πραγματικότητα μια γέφυρα ανήκει μόνον στον εαυτό της και γι' αυτό το λόγο όλοι εμείς οι Βαλκάνιοι, είμαστε πρώτα Βαλκάνιοι και μετά Ευρωπαίοι ή Ανατολίτες.

Σας θυμίζω πως στην εποχή της Κρίσης που διανύουμε, ειδικά στην Ελλάδα, πρέπει να αδράξουμε την ευκαιρία και να ξαναγίνουμε μια ενωτική γέφυρα και μια δυναμική εξέδρα για άνοιγμα προς τον κόσμο και όχι να κλειστούμε στον εαυτό μας και να γίνουμε ξενοφοβικοί.Χρειαζόμαστε ανοικτούς ορίζοντες για να αναπνεύσουμε, να αναπτυχθούμε, για να εξελιχθούμε, όχι μόνον ως άνθρωποι και ως λαοί, αλλά ως είδος και ως πολιτισμός.Χρειαζόμαστε επειγόντως ένα fresh start σε μια πιο βιώσιμη κατάσταση, ειδικά σε σχέση με τον πλανήτη μας. Χρειαζόμαστε να κτίζουμε γέφυρες που να μας ενώνουν και όχι τείχη που να μας χωρίζουν. Η ειρωνεία όμως είναι πως, ενώ οραματιζόμαστε έναν «κόσμο χωρίς σύνορα», μόνον από το 1990 και μετά έχουν δημιουργηθεί στην πολιτική γεωγραφία του πλανήτη μας 29.000 χιλιόμετρα νέα σύνορα! Πολλά από αυτά τα νέα σύνορα βρίσκονται, δυστυχώς, στα Βαλκάνια.

Σ' αυτά τα νέα σύνορα θα προστεθούν σύντομα κι άλλα 18.000 χιλιόμετρα ηλεκτρικών φρακτών που ήδη κατασκευάζονται. Κατασκευάζονται επίσης και εκατοντάδες χιλιάδες χιλιόμετρα ιδιωτικών φρακτών και τοίχων, που προφυλάσσουν τους θύλακες του πλούτου από τους «πεινασμένους βάρβαρους» των σύγχρονων πόλεων. Μιλάμε για «ανοικτές κοινωνίες» αλλά ποτέ πριν ο κόσμος δεν είναι τόσο κλειστοφοβικά περιτειχισμένος.

Μπορεί η ψηφιακή και τεχνολογική επανάσταση να απώθησε τη Γεωγραφία και την Ιστορία αλλά αυτές ξέρουν καλά να πάρουν την εκδίκησή τους, ακόμη και στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ακόμη κι αν οι πλούσιοι -η πλουτοκρατική ελίτ, που αντιπροσωπεύει το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού- ζουν με την ουτοπία του νομαδισμού τους, φεύγοντας πάντα όταν κάπου η κατάσταση γίνεται αφόρητη, οι φτωχοί νεοβάρβαροι θα βρίσκονται πάντα στο κατόπιν τους. Κανένα σύνορο και κανένα τείχος δεν πρόκειται να σταματήσει τους απελπισμένους ανθρώπους, που τους σπρώχνει η απόγνωση σε αναζήτηση ασφάλειας κι ευκαιριών -μιας καλύτερης ζωής εν τέλει. Η ιστορία της ανθρωπότητας διδάσκει πως έτσι γινόταν πάντα. Το μέλλον ανήκει πάντα στους φτωχούς και στους μετανάστες, διότι συνδυάζουν την απόγνωση με το ρίσκο: και τα δύο θεωρούνται «συνταγές της επιτυχίας». Τι έχουν να χάσουν άλλωστε, εκτός από μια μίζερη ζωή μέσα στην καταπίεση και την αθλιότητα;

Σήμερα βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη καμπή και είμαστε έτοιμοι για ένα νέο Paradigm Shift, για μια νέα θεμελιώδη αλλαγή του διανοητικού υποδείγματος, της κοσμοαντίληψής μας, που θα οδηγήσει και σε αλλαγή του κόσμου μας. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στην αρχή της λεγόμενης «ζώνης των αναταράξεων» και πρέπει να εξέλθουμε πετυχημένα από αυτή. Όχι μόνον στη Ελλάδα, στα Βαλκάνια, στην Ευρώπη αλλά σε ολόκληρο τον πλανήτη Γη. Είμαστε πάνω από επτά δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη μας και δεν έχουμε περιθώρια λάθους. Το παραμικρό λάθος μπορεί να μας στοιχίσει πολύ ακριβά -εκατομμύρια ζωές και δισεκατομμύρια δυστυχισμένους. Χρειάζεται λοιπόν να επιστρατεύσουμε τον καλύτερο εαυτό μας, να απελευθερώσουμε τις πιο υγιείς, δημιουργικές και ευφυείς δυνάμεις των κοινωνιών μας και να τις δώσουμε την ευκαιρία να γίνουν φορείς αλλαγής προς το καλύτερο.

Να ερωτευτούμε ξανά. Τον εαυτό μας, τους άλλους, τη ζωή, τη φύση, ακόμη και την ταπεινή μας καθημερινότητα. Ο έρωτας είναι μια τρομερά επαναστατική δύναμη. Καταστρέφει τις κοινωνικές ιεραρχίες λειτουργώντας εξισωτικά. Ανακατώνει τις καλοτακτοποιημένες τράπουλες, ανακατεύοντας τις κούπες με τα καρό, κάνοντας έτσι πιο ελκυστικό το παιχνίδι της ζωής. 

Στη ζωή δεν υπάρχουν αδιέξοδα, υπάρχουν μόνον επιλογές. Κάθε μέρα ξημερώνει μια καινούργια μέρα, φυτρώνει μια νέα ελπίδα. Πρέπει να την κερδίσουμε, αυτή τη νέα ελπίδα, κτίζοντας το μέλλον μας κάθε μέρα. Γι' αυτό πρέπει να προχωράμε πάντα μπροστά, χωρίς φόβο, που είναι μια απίστευτη σπατάλη ενέργειας. Να προχωράμε άφοβα, με ανοικτό μυαλό και καρδιά, με ενισχυμένη φαντασία και ευελιξία, γνωρίζοντας πως εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε φτιαγμένοι για την ήττα. Μπορούμε να συντριβούμε αλλά όχι όμως να ηττηθούμε.

Ειδικά στα Βαλκάνια ας σταματήσουμε να κτίζουμε τείχη κι ας αρχίσουμε επιτέλους να κτίζουμε Γέφυρες, που θα μας ενώνουν με τους άλλους αλλά και μ΄ ένα καλύτερο μέλλον. Ο καθένας μας ξεχωριστά, ας γίνει κι ένας ταπεινός Γεφυροποιός, κτίζοντας γέφυρες με τον διπλανό του, αλλά και με όλο τον κόσμο. Ας γίνουμε επιτέλους όλοι μας δημιουργικοί Γεφυροποιοί και να δείξουμε πως "λύνονται οι κόμποι" που έδεσαν κάποιοι, ίσως από άγνοια και φόβο, στο παρελθόν μας.

Φωτογραφίες: Γιώργος Στάμκος, Βοσνία (Visegrad) 2009 & Τουρκία (Αδριανούπολη/Edirne kirkpinar) 2011

Παραπομπή: ΣΤΟΙΧΕΙΩΜΕΝΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ: Eξερευνώντας τα Μυστικά της Βαλκανικής Ενδοχώρας, Γιώργος Στάμκος & Μίλιτσα Κοσάνοβιτς

Γιώργος Στάμκος

 www.zenithmag.wordpress.com