Διακόσια χρόνια από την ίδρυση της «Φιλικής Εταιρείας» (1814).

  Εορτάζουμε και εφέτος την Μεγάλη Εθνική μας Εορτή, την μεγάλη Εθνεγερσία που έφερε την Ελευθερία της Ελλάδος ύστερα από τετρακόσια χρόνια ξένης καταδυνάστευσης. Δεν πρέπει, όμως, να λησμονούμε ότι «το δοξασμένο 1821», ούτε έπεσε από τον ουρανό ούτε είναι αιφνίδιο και απροσδόκητο γεγονός. Χρειάστηκαν εφτά χρόνια για να προετοιμαστεί και να οργανωθεί το Έθνος για τον αγώνα της ελευθερίας, για να χαλυβδωθούν οι ψυχές των Ελλήνων γιατον αγώνα της ζωής ή του θανάτου.

Ο Κων/τίνος Υψηλάντης, πατέρας του Αλεξάνδρου Υψηλάντη, πεθαίνοντας άφησε στα παιδιά του σαν πολιτική υποθήκη, το παράγγελμα: «Μη λησμονήτε ότι οι Έλληνες, για να ελευθερωθούν, πρέπει να στηριχθούν στις δικές τους δυνάμεις».

Και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στα «Απομνημονεύματά» του γράφει: «Είδα τότε (1815) ότι ό,τι κάμωμεν θα το κάμωμεν μοναχοί και δεν έχομεν καμμίαν ελπίδα από τους ξένους».

Μετά το 1810 ήταν διάχυτο το αίσθημα ότι το Έθνος ήταν ώριμο για απελευθερωτικό αγώνα και ότι χρειάζονταν μυστική επαναστατική οργάνωση για συνένωση και ανασύνταξη των δυνάμεών του. Αρχές του 1814 συστήθηκε στο Παρίσι εταιρεία με τον τίτλο «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον», υπό την ηγεσία του λόγιου Ζαλίκη με συμμετοχή επιφανών Ελλήνων. Φανερός σκοπός ήταν φιλανθρωπικός και μορφωτικός, ο πραγματικός όμως και μυστικός σκοπός ήταν η ένωση και προπαρασκευή των Ελλήνων για την απόσειση του τουρκικού ζυγού.

Τότε βρέθηκε στο Παρίσι και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ «εις εκμάθησιν της ιατρικής». Εκεί έγινε μέλος της Εταιρείας Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον, όταν ορκίστηκε και έλαβε τον δακτύλιον του αρραβώνος με το σύμβολον: ΦΕΔΑ = Φιλίας Ελληνικής Δεσμός Άλυτος!

Ο Τσακάλωφ διαπίστωσε αδυναμίες και δεν θα οδηγούσε στο σκοπό για τον οποίο συστήθηκε η Εταιρεία αυτή. Έτσι, αποφάσισε να εγκαταλείψει οριστικά το Παρίσι το καλοκαίρι του 1813 και να επιστρέψει στη Ρωσία, όπου εργάζονταν ο πατέρας του. Την Άνοιξη του 1814 πήγε στην Οδησσό. Εκεί συναντήθηκαν οι τρεις ταπεινοί και αφανείς Έλληνες έμποροι του εξωτερικού, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Γιάννινα, ο Νικόλαος Σκουφάς από την Άρτα και ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο.

Επιτέλους βρέθηκαν οι ενθουσιώδεις και παράτολμοι άνδρες, οι κατάλληλοι να δώσουν στο Έθνος την επαναστατική εκείνη οργάνωση, η οποία θα ήταν δυνατό να οδηγήσει αυτό στην μεγάλη απελευθερωτική επανάσταση. Είναι αυτονόητο ότι ο μόνος προετοιμασμένος να προτείνει τη σύσταση επαναστατικής εταιρείας ήταν ο Τσακάλωφ, γιατί ήταν ο μόνος προετοιμασμένος από το «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» του Παρισιού.

Το Σεπτέμβριο του 1814 ήταν όλα έτοιμα. Η μυστική επαναστατική οργάνωση ονομάστηκε «Φιλική Εταιρεία». Υπό θείου ζήλου κινούμενοι, αφιερώθηκαν στην σύνταξη του συνωμοτικού οργανισμού της Εταιρείας. Δηλ. πώς θα γινότανε οι μυήσεις, τους βαθμούς της ιεραρχίας, τα συνθηματικά σημεία αναγνώρισης και αλληλογραφίας. Ο Ξάνθος ανήκε στην ελευθεροτεκτονική στοά. Κατείχε μάλιστα τα μυστικά της οργάνωσης του ελευθεροτεκτονισμού. Έλαβε πολλά από αυτά ως προς τους βαθμούς και τα μυστικά της Εταιρείας. Πολλά επίσης επήραν από τη συνωμοτική εταιρεία των καρμπονάρων της Σικελίας.

Οι βαθμοί της Εταιρείας ήταν αρχικά πέντε: των βλάμηδων, των συστημένων, των ιερέων, των ποιμένων και των αρχιποιμένων. Αργότερα στην κορυφή προστέθηκαν ακόμη δύο, των αφιερωμένων και των αρχηγών των αφιερωμένων, προοριζόμενοι για τους πολεμικούς αρχηγούς.

Οι ιδρυτές και αρχηγοί αποτελούσαν την «υπέρτατην αρχήν», για την οποία κανείς άλλος, εκτός από τους ίδιους, δεν εγνώριζε τίποτε το σαφές. Σκοπίμως αφήνονταν σκόπιμα γόνιμο έδαφος για εικασίες γύρω από αυτήν, για να φαντάζονται οι μυούμενοι ότι πάνω από όλους υπήρχε ηγεσία κάποιας μεγάλης προσωπικότητας ή ακόμη και κάποιας μεγάλης Δύναμης, όπως η Ρωσία.

Όσοι είχαν τον βαθμό του ιερέα ήταν συγχρόνως και οι κατηχητές των τριών πρώτων βαθμών. Η μύηση γινότανε μέσα στο ναό με αναμμένα κεριά και ο κατηχούμενος, στον οποίον αποκαλύπτονταν τα μυστικά του βαθμού του, ορκίζονταν ότι δεν θα αποκάλυπτε σε κανένα αυτά και ότι ήταν έτοιμος για τον αγώνα υπέρ πίστεως και πατρίδος. Στους ανώτερους βαθμούς καθένας είχε και συνθηματικό αριθμό ή ψευδώνυμο αναγνωρίσεως. Επληροφορείτο επίσης και τα σημεία αναγνώρισης μεταξύ εκείνων που είχαν τον ίδιο βαθμό. Στους τρεις πρώτους ιδρυτές προστέθηκαν ως «Ανωτάτη Αρχή» ο Γεώργιος Σέκερης και ο Αναγνωστόπουλος. Αργότερα προστέθηκαν και άλλοι. Οι ιδρυτές και οι αρχηγοί της Φιλ. Εταιρίας ανέλαβαν το έργο των πρώτων αποστόλων. Διασκορπίστηκαν στη Ρωσία, στις ηγεμονίες και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, για να βρουν στους ελληνικούς κύκλους πρόσωπα επιδεκτικά προσηλυτισμού και μύησης. Το έργο τους ήταν εξαιρετικά δύσκολο. Τα τρία πρώτα χρόνια πέρασαν χωρίς σοβαρό αποτέλεσμα. Όμως, δεν αποθαρρύνθηκαν. Με διάφορους τρόπους κατόρθωσαν να προσελκύσουν και να κατηχήσουν κάποιους σημαντικούς από τον κύκλο των εμπόρων και των πνευματικών ανθρώπων, στους οποίους ανέθεσαν το έργο των κατηχητών. Το 1817 η Φιλ. Εταιρεία είχε δημιουργήσει στέρεες βάσεις. Το 1818 πέθανε ο Σκουφάς. Ήταν σοβαρό πλήγμα για την Φ.Ε. Την ίδια εποχή εχρίστηκαν δώδεκα «Απόστολοι». Καθένας από αυτούς ανέλαβε να επισκεφθεί μια ορισμένη περιφέρεια της Ελλάδος και να μυήσει τις επισημότερες προσωπικότητες της περιοχής στους ανώτερους βαθμούς.

Από την εποχή αυτή η Φιλ. Εταιρεία διαδόθηκε με εκπληκτική ταχύτητα και ο αριθμός των μυημένων αυξάνονταν πολύ από μέρα σε μέρα... Κατά τις παραμονές της Επανάστασης ο αριθμός των μυημένων σε όλους τους βαθμούς της Φιλικής Εταιρείας είχε φθάσει στον καταπληκτικό αριθμό των εξακοσίων χιλιάδων (600.000).

Συνέχιζαν πάντα να τροφοδοτούν την προπαγάνδα ότι πίσω από την Εταιρεία είναι η Ρωσία και ο ίδιος ο Τσάρος.

Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ηγέτης της Μάνης, θέλησε να βεβαιωθεί, αν αληθεύουν όλα αυτά. Γι' αυτό έστειλε στη Ρωσία τον έμπιστό του Κυριάκο Καμαρηνό για να βεβαιωθεί. Ο Καμαρηνός πήγε στην Πετρούπολη και εξακρίβωσε την αλήθεια. Ο Τσάρος δεν είχε ιδέα για όλα αυτά. Ο Καποδίστριας, μάλιστα, του έδωσε επιστολή για τον Πετρόμπεη να μη βιαστούν και κινηθούν επικίνδυνα.

Οι ηγέτες της Φ.Ε. έλαβαν τη σκληρή απόφαση να αποτρέψουν το κακό με εξόντωση του Καμαρηνού πριν προλάβει να επιστρέψει στη Μάνη. Πράγματι, όταν ο Καμαρηνός διέπλεε τον Προύθο κατευθυνόμενος προς τον Δούναβη, άνθρωπος της Εταιρείας έσπρωξε αυτόν, έπεσε στον ποταμό και επνίγει.

Είδαμε στην αρχή ότι οι δύο από τους τρεις ιδρυτές της Φ.Ε. ήταν Ηπειρώτες. Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Γιάννινα, ο οποίος συνέλαβε και την ιδέα της ίδρυσης και ο Νικ. Σκουφάς από το Κομπότι της Άρτας. Πολλοί άλλοι Ηπειρώτες πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στη Φ.Ε. Ο Γεωργ. Σταύρου πήγε στην Πετρούπολη για να συνεννοηθεί με τον Καποδίστρια πώς θα βοηθήσουν καλύτερα τον αγώνα. Από εκεί πήγε στην Πίζα της Ιταλίας. Παρέλαβε όσα όπλα μπόρεσε να συγκεντρώσει και άλλα πολεμοφόδια και κατέβηκε στην Ελλάδα.

Οι αδελφοί Ριζάρη από το Μονοδέντρι Ζαγορίου, πριν γίνουν μεγάλοι Εθνικοί Ευεργέτες, υπήρξαν αγωνιστές της ελευθερίας. Ο Μάνθος Ριζάρης ήταν από τα πρώτα μέλη της Φιλ. Εταιρείας. Κατηχήθηκε από τον Εμμ. Ξάνθο και πήρε το ψευδώνυμο «Πρόθυμος». Πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στον αγώνα της Φιλ. Εταιρείας. Πρόσφερε δε και μεγάλα χρηματικά ποσά. Ο Νικ. Δούκας από τα Δολιανά κατηχήθηκε από τον πρώτο χρόνο στην Εταιρεία και πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες.

Ο μεγάλος Εθνικός Ευεργέτης Γεώρ. Χατζηκώστας ενίσχυσε τον αγώνα προσφέροντας στον Υψηλάντη τα προπαρασκευαστικά έξοδα του αγώνα στην Μολδοβλαχία. Αργότερα έστελνε φορτία σιτάρι και πολεμοφόδια, καθώς και μετρητά για την εξαγορά αιχμαλώτων.

Οι αδελφοί Ζωσιμάδες, τους οποίους η Γ' Εθνοσυνέλευση ανακήρυξε Εθνικούς Ευεργέτες, εθεώρησαν πρώτη τους φροντίδα τη χρηματοδότηση για έκδοση βιβλίων. Συνεννοήθηκαν με τον Αδαμ. Κοραή στο Παρίσι και χρηματοδότησαν όλες τις εκδόσεις του, αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, αλλά και άλλες εκδόσεις...

Όσο όμως πλησίαζε ο καιρός που θα έπρεπε η Εταιρεία να ρίξει το Έθνος στην επαναστατική δράση, τόσο γινότανε αισθητή και αναγκαία η έλλειψη άξιου ηγέτη ικανού που με το κύρος του και με την προσωπικότητά του να επιβληθεί ως αρχηγός σε όλες τις τάξεις των Ελλήνων. Οι αόριστες ψευδείς υποσχέσεις περί πανίσχυρης προσωπικότητας που κατηύθυνε το έργο της Εταιρείας, δεν ήταν δυνατό να παραταθούν επ' άπειρον. Και οι μεν κατώτερες τάξεις γοητεύονταν από όλα αυτά, οι άλλοι όμως;

Γι' αυτό οι ανήκοντες στις ανώτερες τάξεις και κυρίως οι υπεύθυνοι στρατιωτικοί ή πολιτικοί ηγέτες περιφερειών απαιτούσαν να πληροφορηθούν τα του αρχηγού της Εταιρείας και των αοράτων δυνάμεων, που εκινούντο πίσω από την Εταιρεία, πριν ρίξουν το Έθνος στον αγώνα της ζωής ή του θανάτου. Οι ηγέτες της Εταιρείας που έμεναν στην Κων/πολη κατάλαβαν ότι επείγει η ανεύρεση κατάλληλου αρχηγού. Αποφασίστηκε τότε να σταλεί ο Ξάνθος στην Πετρούπολη. Τον Απρίλιο του 1820 ο Ξάνθος έφθασε στην Πετρούπολη. Και, όπως είναι γνωστό πήγε στον Καποδίστρια, ο οποίος δεν δέχτηκε την αρχηγία, γιατί από τη θέση του υπουργού των εξωτερικών της Ρωσίας θα βοηθήσει καλύτερα, όπως και έγινε.

Τότε, ο Ξάνθος στράφηκε προς τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ο οποίος ήταν υπασπιστής του Τσάρου. Ο Υψηλάντης δέχτηκε και πήρε τον τίτλο: «Γενικός έφορος της αρχής». Έπρεπε να αρχίσει γρήγορα η επανάσταση, γιατί οι τουρκικές αρχές άρχισαν κάτι να υποψιάζονται. Αποφασίστηκε τότε να αρχίσουν από τη Μολδοβλαχία (Ρουμανία).

Ο Υψηλάντης όρισε ως ημέρα ταυτόχρονης κήρυξης της επανάστασης σε όλη την Ελλάδα την 25 Μαρτίου 1821. Ειδοποιήθηκαν γι' αυτό οι κατά τόπους ανώτεροι αξιωματούχοι της Εταιρείας, για να λάβουν εγκαίρως τα επιβαλλόμενα μέτρα.

Είναι γνωστό ότι στη Μολδοβλαχία είχαμε την καταστροφή του Ιερού Λόχου στο Δραγατσάνι, 7 Ιουνίου 1821 και γενικά την κατάπνιξη της επανάστασης εκεί. Κι όμως το κίνημα στη Μολδοβλαχία βοήθησε πολύ την επανάσταση στην κυρίως Ελλάδα. Διότι ο σουλτάνος ήταν υποχρεωμένος να διατηρεί εκεί ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις, τις οποίες θα μπορούσε να στείλει στην Ελλάδα και να καταπνίξει την επανάσταση..

 Γράφει ο Αθανάσιος Δέμος

www.proinoslogos.gr