"Σε αυτήν τη φουρτούνα, η Ευρώπη διαθέτει μόνο μια σωσίβια λέμβο: τον πολιτισμό της".

Κατανοώ τον ευρωσκεπτικισμό! Όταν δεν φοβίζει, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) απογοητεύει. Η οικονομική κρίση πλήττει περισσότερο τους πιοαδύναμους. Έχω πολλούς Έλληνες φοιτητές και φίλους που μοιράζονται μαζί μου τις αγωνίες τους.

Κι όμως, εξακολουθώ να πιστεύω πως δεν υπάρχει καλύτερη λύση από την ΕΕ. Οι εναλλακτικές προτάσεις των άκρων, της δεξιάς και της αριστεράς, οδηγούν σε απαράδεκτη παρακμή -οικονομική, πολιτιστική και προσωπική. Προσωπικά δεν απεχθάνομαι ούτε καν τους διαβόητους «γραφειοκράτες των Βρυξελλών». Έχω τις ενστάσεις μου, τις ανυπομονησίες μου, καμιά φορά τους θυμούς μου, που με οδηγούν όμως στην αναζήτηση λύσεων.

Στην φουρτούνα που διανύει, η Ευρώπη διαθέτει μια σωσίβια λέμβο: τον πολιτισμό της. Κι ένα από τα πλεονεκτήματα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, είναι ο τρόπος που νοηματοδοτεί την έννοια της ταυτότητας. Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, μιλούμε συχνά για πολιτιστική ποικιλομορφία, αλλά στην πράξη προτάσσουμε όλοι την δική μας ταυτότητα, αντιπαραθέτοντάς την σε εκείνη των άλλων: είμαι «γκέι», «εβραίος», «Γερμανός», «χριστιανός», «'Αραβας», «γυναίκα». Οι πάντες λατρεύουμε την ταυτότητά μας.

Μόνο στον ευρωπαϊκό χώρο η ταυτότητα δεν είναι αντικείμενο λατρείας, αλλά διερώτησης. Ποιος είμαι, εφόσον υπάρχει ο άλλος; Τι μπορώ να κάνω εις επήκοον των άλλων; Αυτά τα ερωτήματα ριζώνουν στον ελληνικό, τον εβραϊκό και το χριστιανικό πολιτισμό.

·  Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την πλατωνική φιλοσοφία, οι ιδέες και οι αξίες προκύπτουν από έναν αέναο διάλογο.

·  Στον ιουδαϊσμό, ο Θεός παρουσιάζεται στον Μωυσή λέγοντας «Ἐγώ εἰμι ὁ ὤν». Δεν αυτοπροσδιορίζεται με έναν κλειστό τρόπο, αλλά με ένα ερώτημα ανοικτό σε άπειρες απαντήσεις.

·  Όσο για την χριστιανική ταυτότητα, εμφανίζεται σαν ένα ταξίδι, ένα αδιάκοπο προσκύνημα προς τον εαυτό μας και τους άλλους. Σκεφτείτε αυτή τη φράση του Αυγουστίνου: «in via, in patria» («μόνη μας πατρίδα το ταξίδι»). Και στην πρόσκληση στην αγάπη, ως έγνοια, φροντίδα, βοήθεια στους άλλους.

Στοιχηματίζω πως αυτή η οπτική επιβίωσε από τους ιεροεξεταστές, τα πογκρόμ, την αποικιοκρατία, την θρησκοληψία. Η εκκοσμίκευση, που αποστασιοποιείται από αυτήν, οφείλει να την αναγνωρίζει, να την ρωτά και να την εμβαθύνει. Εξάλλου είναι ακριβώς διότι διερωτόμαστε περισσότερο από τους άλλους για τα ρατσιστικά, ξενόφοβα και αντισημιτικά μας εγκλήματα που έχουμε μια πιθανότητα να αντεπεξέρθουμε στα αδιέξοδα του πολυπολιτισμού και στις παρεκβάσεις του γκανγκστερικού φονταμενταλισμού, που απειλούν τη δημοκρατία. Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος, άλλο μοντέλο για το μέλλον της παγκοσμιοποίησης, πέραν αυτής της οπτικής της ταυτότητας και των αξιών ως ατέρμονης αναζήτησης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο συνηγορώ υπέρ της συνειδητής προσέγγισης του χριστιανικού ουμανισμού με τον σύγχρονο ουμανισμό, που προήρθε από τον πρώτο με όλες τις ρήξεις και τις επανιδρύσεις του. Και δεν παραλείπω το μπόλι του Ισλάμ, του οποίου την πολυπλοκότητα εξακολουθούμε να αγνοούμε σε μεγάλο βαθμό.

Είμαστε ικανοί να τιθασεύσουμε και να σταθεροποιήσουμε αυτόν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό; Μου φαίνεται πως οι Ευρωπαίοι διανοούμενοι δεν κινητοποιούνται επαρκώς υπέρ της Ευρώπης. Ξέραμε τι να κάνουμε για διάφορες εξωτερικές υποθέσεις: το Βιετνάμ, την Παλαιστίνη... Αλλά δεν ασχολούμαστε αρκετά με την ανάλυση και την επαναθεμελίωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η ίδρυση μιας «ακαδημίας του ευρωπαϊκού πολιτισμού», στην οποία θα συμμετείχαν Ευρωπαίοι διανοούμενοι, θα μπορούσε να εξετάσει ορισμένα ερωτήματα: «υπάρχει ευρωπαϊκός πολιτισμός;· ποιες είναι οι παραδοσιακές του συνιστώσες;· ποιες οι μεταμορφώσεις του;»

Να αναπτύξουμε επίσης τις υιοθεσίες, τις διδυμοποιήσεις, την πολυγλωσσία που συνεχίζει να μην υποστηρίζεται αρκετά! Θα χρειαστεί να ξεκινήσουμε από τα παιδιά δημιουργώντας στα νηπιαγωγεία πολύγλωσσες τάξεις, φορείς ενός ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Στον εκδοτικό χώρο θα μπορούσαμε να δούμε την δημιουργία ενός «βραβείου ευρωπαϊκού βιβλίου», που θα μεταφραζόταν σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Ίσως να κάναμε το ίδιο με τις κινηματογραφικές ταινίες; Τις εκθέσεις; Θα ήταν κι αυτός ένας τρόπος να προβάλλουμε την ευρωπαϊκή μοναδική ταυτότητα, που απαρτίζεται από διαφοροποιήσεις και διερωτήσεις.

Μια μεγάλη αλλαγή βρίσκεται σε εξέλιξη: γεννιέται ο Ευρωπαίος πολίτης, με καλειδοσκοπική νοοτροπία. Τον διακρίνω στους πολύγλωσσους φοιτητές, που ζουν κι εργάζονται στη μια χώρα μετά την άλλη... Η προσπάθεια έκφρασης σε πολλές γλώσσες δεν παράγει μόνο ένα νέο είδος ανθρωπότητας, ικανό και υπερ-διασυνδεδεμένο. Νιώθω επίσης τις ευαισθησίες και τις αγωνίες του. Η γλωσσική ικανότητα και η κινητικότητα παράγουν προσωπικότητες ευέλικτες, ανοικτές και δημιουργικές: ένα διακριτό χαρακτηριστικό του πολιτισμού μας, που δεν βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Κίνα. Φοβάμαι πως δεν το συνειδητοποιούμε αρκετά αυτό, ούτε είμαστε αρκετά περήφανοι, ώστε να υποδεχτούμε και να προωθήσουμε την αυθεντικότητά του και τις υποσχέσεις του, φορείς ασύγκριτης ιστορίας και απίστευτων ελπίδων. 

Της Julia Kristeva

Η Julia Kristeva είναι ψυχαναλυτής και συγγραφέας

www.ppol.gr