Σάββατο 12 Ιανουαρίου 2013

Η χαμένη εμπιστοσύνη και η ανάκτησή της


Υπάρχει μια κοινότοπη απάντηση στα καθημερινά μας προβλήματα η οποία όμως δεν τυγχάνει της προσοχής που της αξίζει. Είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα στους πολίτες, είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης γενικότερα. Εδώ τείνει να επιβεβαιώνεται καθημερινά ο καταστροφολόγος που σου προτείνει να "κρατάς πισινή" κι εκείνος που προειδοποιεί ότι αργά ή γρήγορα "θα στη φέρουν". Κι είναι λογικό γιατί η μόνη σταθερά στην κοινωνική μας οργάνωση είναι η παράβαση των ορίων. Στους δρόμους, στο οδικό μας δίκτυο οι παραβάσεις είναι τόσες πολλές που πραγματικά δεν τις παρατηρούμε. Εδώ κυριολεκτικά οι παραβάτες είναι τόσοι πολλοί, που φτιάχνουν ένα δικό τους αντι-κανόνα. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε τη θλιβερή πρωτιά σε τροχαία συμβάντα στην Ευρώπη.

Είναι γνωστό ότι για να υπάρξει κοινωνία χρειάζεται μια συγκεκριμένη συγκολλητική ουσία που ονομάζεται εμπιστοσύνη. Πριν από μερικούς μήνες πήρα συνέντευξη για το GarageBOOKS (δείτε οπωσδήποτε το επεισόδιο) απ' τον ειδικό σε ζητήματα ασφάλειας και συγγραφέα του βιβλίου Liars and Outliars, τον Bruce Schneier, ο οποίος μου είπε ακριβώς αυτά που μεταφέρω εδώ. Χωρίς εμπιστοσύνη είναι αδύνατο να υπάρξει κοινωνία γιατί κυριαρχούν οι αντι-κανόνες, το δίκαιο του ισχυρού, η ζούγκλα. Χωρίς εμπιστοσύνη η κοινωνία αυτοκαταστρέφεται και καταρρέει. Αυτό που βιώνουμε σήμερα είναι η παντελής έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών και των εκπροσώπων τους γιατί κανείς δε βρίσκει συμφέρον να ακολουθεί τους κανόνες. Σαν αποτέλεσμα κανείς δε νιώθει ασφαλής. Βλέποντας ότι είναι πολλοί οι παραβάτες που δεν υφίστανται τιμωρία, ή που ωφελούνται κιόλας, κανείς δε θέλει να συμμορφωθεί με τους κανόνες. Σήμερα όλοι τείνουν να είναι, ή είναι ήδη, εναντίον όλων και κυρίως εναντίον των κανόνων. Κάθε κοινωνία αντέχει έναν συγκεκριμένο αριθμό παραβατών. Όταν αυτός ο αριθμός ξεπερνιέται, τότε η κοινωνία αρχίζει να παρακμάζει επικίνδυνα. Οι πολίτες δεν εμπιστεύονται τους πολιτικούς, οι πολιτικοί δεν εμπιστεύονται τους πολίτες και κανείς δεν εμπιστεύεται τον άλλον. Κυριαρχεί η καχυποψία, η δυσπιστία κι ο φθόνος. Το παρατηρείς εύκολα σήμερα στα φοβισμένα, ανασφαλή, θυμωμένα και μνησίκακα βλέμματα. Ακόμα και το χαμόγελο αντιμετωπίζεται με δυσπιστία. Αφού όλοι κάτι έχουμε να κρύψουμε, αφού όλοι έχουμε κλέψει, άλλος περισσότερο άλλος λιγότερο, πώς να εμπιστευτούμε ο ένας τον άλλον; Φοβόμαστε ότι οι άλλοι θα μας τη φέρουν, όπως τη φέρνουμε εμείς στους άλλους.

Η διάλυση της κοινωνίας μας είναι μάλλον ένας κοινός τόπος. Το βλέπουμε με κάθε αφορμή. Η διάλυση είναι ορατή λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και των άδικων μέτρων που λαμβάνονται για να μην υπάρξει η λεγόμενη στάση πληρωμών, αλλά κυρίως είναι ορατή γιατί έχει απολεσθεί σε τεράστιο βαθμό η εμπιστοσύνη. Κανένας δε μπορεί να εμπιστευτεί τον άλλον. Η διάλυση της κοινωνίας επιταχύνεται καθώς εξαφανίζεται και το τελευταίο ίχνος της συγκολλητικής αυτής ουσίας. Οι άνθρωποι αρχίζουν να κοιτούν μόνο τον εαυτό τους, χάνουν κάθε λογική πίστη στον άλλον, και πορεύονται με το ατομικό τους και μόνο συμφέρον, χωρίς να υπολογίζουν τους κανόνες. Χωρίς εμπιστοσύνη όμως οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι χάνουν και την αίσθηση της ασφάλειας, γίνονται εξαιρετικά ανασφαλείς και δε ρισκάρουν καθόλου. Οι σχέσεις τους είναι επιφανειακές, άκρως συμφεροντολογικές κι εντέλει απάνθρωπες. Η απώλεια της εμπιστοσύνης έχει βάναυσες συνέπειες τόσο στο άτομο όσο και στη συλλογικότητα. Η έλλειψη εμπιστοσύνης καταδικάζει το άτομο σε μια μοναχική κι αδιέξοδη κατάσταση να σηκώνει ένα δυσανάλογα μεγάλο βάρος στις πλάτες του, ενώ για τη συλλογικότητα είναι εντελώς διαλυτική. Είναι αδύνατο να προκόψεις ατομικά και συλλογικά χωρίς εμπιστοσύνη.

Χάνοντας την εμπιστοσύνη χάνουμε τους εαυτούς μας, χάνουμε τις κοινότητές μας, χάνουμε τη γη κάτω απ' τα πόδια μας και βυθιζόμαστε σ' ένα ανομικό σύμπαν αυτοκαταστροφής. Η εμπιστοσύνη θα ανακτηθεί όταν θα υιοθετήσουμε κανόνες, όταν θα αρχίσουμε να σεβόμαστε τους κανόνες, όταν θα δούμε ότι αποδίδει να είμαστε εντός των ορίων. Όταν πούμε ότι η δικαιοσύνη είναι ύψιστη αξία. Φυσικά πάντα θα υπάρχουν εκείνοι που δε θα σέβονται τους κανόνες, αλλά θα είναι η μειοψηφία. Μ' αυτή την έννοια εξαρτάται απ' τον καθένα μας. Ας δείξουμε εμπιστοσύνη στο διπλανό μας, δίνοντας παράλληλα και το καλό παράδειγμα δείχνοντας σεβασμό στους κανόνες. Δεν έχουμε τυχαία τους περισσότερους νεκρούς από τροχαία στην Ευρώπη. Προσωπικά πιστεύω ότι θα τα καταφέρουμε. Ο ένας τραβά τον άλλον όχι μόνο στην καταστροφή αλλά και στην επιτυχία. Ο βασικότερος στόχος σήμερα είναι κατά τη γνώμη μου να επανοικοδομηθεί η κοινωνία μέσω της ανάκτησης της εμπιστοσύνης. Καθώς ο χρόνος επιταχύνεται, αυτό μπορεί να μην πάρει πολύ καιρό. Σε κάθε περίπτωση δεν υπάρχει τρόπος να γίνει διαφορετικά.

Του Μανώλη Ανδριωτάκη. 

Δεν υπάρχουν σχόλια: