Οι εταίροι μας κι η μπέσα

Ο Γιάνης Βαρουφάκης, το πρωί της Τρίτης, έκανε λόγο περί «μπέσας». Κατάλαβαν, άραγε, οι δανειστές μας τι είπε;

Συγκεκριμένα, ο υπουργός Οικονομικών είπε -αναφερόμενος στον Τσίπρα και στη συνέντευξη που έδωσε στον «Ενικό»- ότι (ο πρωθυπουργός) έχει «μεγάλο δίκιο. Εμείς πήγαμε με την αίσθηση ότι μια συμφωνία είναι συμφωνία. Ότι όταν σφίγγουμε το χέρι και λέμε ότι αυτό σημαίνει το "α" και όχι το "β", σημαίνει το "α" και όχι το "β". Από την άλλη μεριά, όμως, δυστυχώς, δεν επεδείχθη ίδια προσήλωση στην μπέσα».

Αλήθεια, ξέρετε τι είναι η μπέσα, κύριοι δανειστές μας;

Μπέσα (η) ουσ. Από την αλβανική λέξη "besa" (αόριστη μορφή του bese) < πρωτοαλβανική, "baitsi". Σημαίνει «πίστη», «εμπιστοσύνη». Τη συναντάμε και τη χρησιμοποιούμε μέσα σε αρκετές φράσεις: «Μπέσα για μπέσα» - για έμφαση, σε περιπτώσεις που δίνεται λόγος τιμής ή «έχω μπέσα» - κρατώ τον λόγο μου ή «δεν έχει μπέσα» - είναι ανάξιος εμπιστοσύνης.

Αυτή η λέξη αναφέρεται σε πολλές βαλκανικές γλώσσες - βλέπε την αλβανική, την αρβανίτικη, την ελληνική. Σε κάθε γεωγραφική περιοχή, η μπέσα (besa) αναφέρεται σε έναν εθιμοτυπικό κώδικα τιμής που έχει τις ρίζες της στον Μεσαίωνα. Επίσης, η ίδια λέξη εντοπίζεται στο Kanuni (δεν θυμίζει το ελληνικό «Κανών»;), μια συλλογή παραδοσιακών νόμων οι οποίοι διδάσκονταν από στόμα σε στόμα και από γενιά σε γενιά, ενώ κάποια στιγμή καταγράφηκαν επίσημα από τον πρίγκιπα Leke Dukagjini.  Αντίστοιχα, ο Μάρκος Μπότσαρης στο λεξικό του, προσδίδει στην «μπέσα» την ερμηνεία «θρησκεία» (πίστη), αναλογικά με τη χρήση της ανά εποχές από τους Αρβανίτες.

Το ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη αναφέρει πως ονομαζόταν έτσι ο όρκος που έδιναν οι συγγενείς του σκοτωμένου προς τους συγγενείς του φονιά: «Παιδιά, μη φοβάστε, έχουμε μπέσα, δεν θα πάρουμε το αίμα μας πίσω» - εν ολίγοις, δεν θα ξεκινούσε βεντέτα.

Άρα, όποιος δεν έχει μπέσα τι είναι; «Μπαμπέσης», τι άλλο - και χωρίς εισαγωγικά. Προέρχεται από την αλβανική λέξη "pabese", που σημαίνει επίσης τον δόλιο ή ύπουλο άνθρωπο, το αναξιόπιστο ή άπιστο άτομο.

Πότε άλλοτε μάς είχε κάνει εντύπωση η (δημόσια) χρήση αυτής της λέξης; Ήταν το 2011, σε μια ομιλία του προέδρου του Λαϊκού Ορθόδοξου Συναγερμού, του Γιώργου Καρατζαφέρη, όπου έγινε αναφορά στην μπέσα του ελληνικού λαού, σχετικά με την αξιοπιστία του στην εκπλήρωση των οικονομικών υποχρεώσεων που αναλαμβάνει.

Ας μην ξεχνάμε ότι έχουμε και φιλότιμο (πώς τους το εξηγείς, τώρα, αυτό) και ότι θα αποπληρώσουμε τα χρέη μας. Τι, όχι;

Κλείνω τον υπολογιστή μου, όση ώρα γράφω αυτό το κείμενο τραγουδάω -συνεχώς- «Από πιτσιρίκα σε λέγανε μπαμπέσα, κι έλαχε σε σένα να δώκω λίγη μπέσα», του τεράστιου Γιώργου Μητσάκη, από το (πολύ μακρινό, πια) 1949.

«Μου 'φαγες όλα τα δαχτυλίδια» ο τίτλος του τραγουδιού - στη δική μας περίπτωση αναζητείται μπέσα στους δανειστές μας - αλλά κι εκείνοι, μη νομίζεις, λόγω των δανειακών μας υποχρεώσεων, ψάχνουν τη δική μας...

Διαβάστε περισσότερα

- Το Ελληνο-Αλβανικόν Λεξικό του Μάρκου Μπότσαρη - Φιλολογική Έκδοσις εκ του Αυτογράφου (Ακαδημία Αθηνών)

- Λέξεις που χάνονται - Νίκος Σαραντάκος / Το Βήμα

- ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

- Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ, Λεξικό τής Νέας Ελληνικής Γλώσσας 

- Τεγόπουλος-Φυτράκης, Ελληνικό λεξικό

www.protagon.gr