Η Κατερίνα Σχισμένου συζητάει με την Τατιάνα Αβέρωφ για την Αθήνα, ως Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου 2018.

Ποιά η γνώμη σας για την Αθήνα του 2018 ως παγκόσμια πρωτεύουσα βιβλίου;

Είναι σημαντική διάκριση για την Αθήνα ότι επιλέχτηκε από την UNESCO ως Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου για το 2018. Δεν έχει γίνει ίσως όσο γνωστό θα έπρεπε, το γεγονός όμως παραμένει. Χαίρομαι λοιπόν για τη διάκριση, αλλά και για τις τομές που έφερε σε θέματα εξωστρέφειας, οργάνωσης και συνεργασίας μεταξύ πολλών διαφορετικών φορέων που έχουν άμεση ή και έμμεση σχέση με τον κόσμο του βιβλίου. Χαίρομαι επίσης για τις άπειρες εκδηλώσεις που οργανώνονται στα πλαίσια του θεσμού αυτού ‒ δράσεις πολύμορφες, ευρηματικές, σημαντικές ‒ που ξεκίνησαν από τις 23 Απριλίου του 2018 και θα διαρκέσουν για δώδεκα ολόκληρους μήνες. Αρκεί να μπει κανείς στο σάιτ της Αθήνας 2018-Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου (https://athens2018.gr/) για να ανακαλύψει μήνα-με-μήνα τις δράσεις που τον ενδιαφέρουν.

Τι σημαίνει να είναι μια πόλη σαν την Αθήνα στο επίκεντρο του βιβλίου και κατά πόσο υπάρχει παραγωγή λογοτεχνίας στην Ελλάδα του 2018;

Νομίζω πως εν μέρει ήδη απάντησα στο πρώτο σκέλος της ερώτησής σας, οπότε επιγραμματικά μόνο να πω πως σημαίνει κατά τη γνώμη μου Ευκαιρία, Ζωντάνια, Επικοινωνία, Νέα ερεθίσματα, Πλουραλισμός.

Ως προς το δεύτερο σκέλος της ερώτησης, πιστεύω πως η παραγωγή λογοτεχνίας στην Ελλάδα πάντα καλά κρατεί, απ’ την πλευρά των δημιουργών τουλάχιστον ‒ είμαστε ένας λαός που ο ένας στους δύο γράφει, και όχι μόνο λογοτεχνία, αλλά και δοκίμια, μελέτες, όλα τα είδη βιβλίων. Από πλευράς εκδοτικής παραγωγής όμως, τα πράγματα δυσκολεύουν: Πιο δύσκολα αποφασίζει να ρισκάρει ο εκδότης, πιο δύσκολα επιβιώνουν τα βιβλιοπωλεία, πιο δύσκολα ξοδεύει ο κόσμος χρήματα για να αγοράσει ένα βιβλίο. Η οικονομική κρίση έχει πλήξει τους πάντες και τα πάντα.

Πώς γράφεται ένα βιβλίο, πώς εκδίδεται και πώς φτάνει στα χέρια του αναγνώστη;

Ένα βιβλίο γράφεται με κόπο και αίμα, θέλει χρόνο, εμμονή, θυσίες ‒ ιδίως αν σκεφτούμε πως η συγγραφή είναι συνήθως «πάρεργο», αφού η μεγάλη πλειοψηφία των συγγραφέων βιοπορίζεται από κάποια άλλη επαγγελματική δραστηριότητα. Στον εκδότη είναι εύκολο να στείλεις το έργο σου, δύσκολο όμως να γίνει δεκτό, εκτός κι αν το θέμα του ή το όνομα του συγγραφέα προδιαγράφουν μια σίγουρη εμπορική επιτυχία. Είναι ελάχιστοι πια οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι που επενδύουν σε νέους και άγνωστους συγγραφείς ή σε «δύσκολα» βιβλία, όσο ποιοτικά κι αν είναι. Απ’ την άλλη, υπάρχουν πολλοί μικροί εκδοτικοί οίκοι που είναι πιο προσιτοί, αλλά ζητούν κατά κανόνα την οικονομική συμβολή του εκδιδόμενου. Και κάπως έτσι φτάνει το βιβλίο στα χέρια του αναγνώστη ‒ όπως και όταν και εάν…

Τι είδους αναγνωστικό κοινό είναι ο Έλληνας;

Περιορισμένο δυστυχώς. Είμαστε μια μικρή χώρα, γράφουμε σε μια γλώσσα που μιλάνε ελάχιστοι στον πλανήτη και δεν έχουμε το καλύτερο όνομα σαν χώρα ώστε να ενδιαφερθεί ο υπόλοιπος κόσμος να μεταφράσει και να διαβάσει σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία οποιουδήποτε είδους. Παράλληλα, εμείς ως αναγνώστες, καταναλώνουμε τα ξένα μπεστ-σέλερς θεωρώντας τα σημαντικότερα απ’ τα δικά μας, αφού η φήμη τους έχει προπορευτεί και διαβάζονται ήδη από χιλιάδες ξένους αναγνώστες. Το μάρκετιγκ και το μέγεθος της αγοράς είναι καθοριστικοί παράγοντες. Δεν νομίζω όμως ότι ο Έλληνας αναγνώστης αποτελεί μια ιδιαίτερη κατηγορία. Σε όλες τις χώρες υπάρχουν οι ταγμένοι βιβλιόφιλοι, οι περιστασιακοί αναγνώστες και αυτοί που δεν έχουν καμιά σχέση με το βιβλίο.

Τι θα θέλατε να έχετε γράψει εσείς;

Δεν είναι τόσο το «τι» που με απασχολεί, αλλά το «πώς». Η ιδέα ενός βιβλίου ξεκινάει από μια εσωτερική ανάγκη, κάτι εντελώς προσωπικό που σε κινητοποιεί νοητικά και ψυχικά και δίνει ώθηση στη γραφή σου. Έτσι, αν και έχω «ζηλέψει» φυσικά πολλά βιβλία για την τέχνη τους και τη μαγεία που δημιουργούν, τα «θέλω» μου διοχετεύονται μάλλον στη δική μου γραφή και στο εκάστοτε βιβλίο που είναι σε εξέλιξη. Παίρνω δηλαδή κουράγιο και μαθήματα απ’ τους Μεγάλους και προσπαθώ να γράψω όσο καλύτερα μπορώ, να γράψω ένα καλύτερο βιβλίο κάθε φορά απ’ το προηγούμενό μου.

Ποιόν συγγραφέα θαυμάζετε;

Τη Βιρτζίνια Γουλφ για την διεισδυτικότητά της στην ανθρώπινη συνείδηση, τον Τζον Μπάνβιλ για τη μαγεία της γλώσσας του, τον Φίλιπ Ροθ για τη δύναμη της σύνθεσής του και την ικανότητά του να δημιουργεί έντονο συναίσθημα με απλά υλικά. Και πολλούς ακόμα.

Πόσο ο τόπος, ο χώρος και η εποχή μας καθορίζει συγγραφικά;

Απόλυτα. Είμαστε αγκυροβολημένοι στον τόπο και στον χρόνο μας. Ακόμα και όταν γράφουμε για άλλους τόπους και εποχές, εκφράζουμε τις ανάγκες και τις ανησυχίες που αφορούν εμάς, σήμερα, στο συγκεκριμένο σημείο-κουκίδα που κατέχουμε στο χωροχρόνο.

Αν θέλατε να ζούσατε σε άλλη εποχή ή χώρα ποιά θα ήταν αυτή;

Δεν μπορώ να το φανταστώ. Μάλλον θα ήθελα να ζω εδώ όπου ζω. Αλλά θα μου άρεσε να «πετάγομαι» με μια μηχανή του χρόνου σε διάφορες εποχές και κοινωνίες, έτσι, για να βιώσω από πρώτο χέρι την πραγματικότητά τους.

Υπάρχει η αλήθεια του συγγραφέα;

Φυσικά. Πολλές αλήθειες, που θέλουν σκάψιμο για να τις βρεις. Γιατί εύκολα βολεύεσαι και με ψεύτικες αλήθειες.

Πώς προσδιορίζεται ένα βιβλίο σε καλό ή μη και μια γραφή αντίστοιχα;

Μεγάλο θέμα. Και ο καθένας το προσδιορίζει με διαφορετικά κριτήρια. Οι θεωρητικοί της λογοτεχνίας, για παράδειγμα, δίνουν μεγάλη έμφαση στην ιστορία της λογοτεχνίας και αν το συγκεκριμένο βιβλίο φέρνει κάτι καινούργιο που δεν έχει ξαναγίνει. Οι αναγνώστες πάλι κρίνουν με βάση τις προσωπικές τους προτιμήσεις και αν τους άρεσε ή όχι το βιβλίο. Προσωπικά, ως συγγραφέας, με ενδιαφέρει όλο το «πακέτο» να είναι άρτια και με τέχνη δουλεμένο: Η χρήση της γλώσσας, το ύφος, οι χαρακτήρες, το θέμα και οι βαθύτερες ιδέες, η πλοκή, η σύνθεση, ο ρυθμός ‒ όλα μαζί να λειτουργούν σωστά ώστε να δημιουργούν εικόνες και συναισθήματα στον αναγνώστη, να τον εμπλέκουν αβίαστα στον μικρόκοσμο του βιβλίου ώστε να του προσφέρουν μια ξεχωριστή και αξιομνημόνευτη αναγνωστική εμπειρία.

Σύντομο βιογραφικό

Η Τατιάνα Αβέρωφ γεννήθηκε το 1954 στην Αθήνα. Σπούδασε ψυχολογία στην Αθήνα και στο Λονδίνο και εργάστηκε ως σχολική ψυχολόγος. Από το 1995 διευθύνει την Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ στο Μέτσοβο, διδάσκει σεμινάρια Δημιουργικής Γραφής και εξοικονομεί όσο περισσότερο χρόνο μπορεί για να γράφει. Είναι παντρεμένη με τον Σωτήρη Ιωάννου και έχουν ένα γιο, τον Αλέξανδρο.

Κατερίνα Σχισμένου