Η θυσία
ενός ζωντανού οργανισμού, γιατί περί
θυσίας πρόκειται, στην τελετή θεμελίωσης
ενός σπιτιού είναι ένα έθιμο κοινό
σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Οι καταβολές
βρίσκονται πολύ μακριά στα πρώτα βήματα
της ανθρώπινης πορείας, όταν ο άνθρωπος
προσπαθούσε να εξηγήσει με τους μύθους
τον κόσμο που τον περιβάλλει και τη
σχέση του μ΄ αυτόν.
Στην εποχή μας η
επιβίωση αυτού του εθίμου, κυρίως στις
αγροτικές περιοχές, έχει χάσει το
πρωταρχικό του μυθικό περιεχόμενο και
εμφανίζεται με τη μορφή πρόληψης.
Οι
άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ιστορίας
δεν είχαν πάντοτε την ίδια αντίληψη για
την κατοικία. Η αντίληψη αυτή διαφέρει
από πολιτισμό σε πολιτισμό. Μπορούμε
σε γενικές γραμμές να πούμε ότι έχουμε
διαφορετικές εικόνες της κατοικίας που
αντιστοιχούν σε δυο διαφορετικούς
τρόπους σκέψεις: σ΄αυτή των προβιομηχανικών
πολιτισμών και σ΄αυτή των βιομηχανικών.
Κύριο χαρακτηριστικό των πρώτων είναι
η έντονη θρησκευτικότητα, σε αντίθεση
προς τους δεύτερους όπου κυριαρχεί το
κοσμικό στοιχείο. Έτσι βλέπουμε στην
αρχαία Ελλάδα να υποχωρεί το ιερό σε
όφελος του κοσμικού. Αυτό το τελευταίο
αντιστοιχεί στη ανάπτυξη της φιλοσοφικής
σκέψης, με βάση την αριστοτελική λογική,
πρόδρομο της σύγχρονης δυτικής.
Στους
προβιομηχανικούς πολιτισμούς, όπως ήδη
αναφέραμε, εκείνο που κυριαρχεί, είναι
το ιερό – θρησκευτικό στοιχείο, που
αποτελεί και τον κατ΄εξοχήν κοινωνικό
κώδικα. Σ΄αυτούς τους πολιτισμούς κύριο
μέλημα του ανθρώπου είναι η σχέση του
με το ιερό, τη μόνη πραγματικότητα. Αυτή
η σχέση του επιδιώκεται σε κάθε στιγμή
της ζωής του, και ένας τρόπος επίτευξης
είναι η μίμηση και η επανάληψη ορισμένων
αρχέτυπων, δηλαδή ορισμένων πράξεων
που λειτουργούν σαν πρότυπα, επειδή
έγιναν από το θεό σε κάποιο μυθικό αρχικό
χρόνο. Η πιο σημαντική από αυτές τις
πράξεις είναι η Κοσμογονία, η Κοσμογονία
που κατέχει τον κεντρικό ρόλο στις
διάφορες προχριστιανικές θρησκευτικές
μυθολογίες. Η εγκατάσταση σε μια περιοχή
ή το κτίσιμο μιας κατοικίας δεν
εκλαμβάνεται τόσο σαν χώρος γεωμετρικά
προσδιορισμένος, όσο ποιοτικά σαν ιερός,
σε αντιπαράθεση με τον περιβάλλοντα
κοσμικό χώρο. Έτσι πάντα μέσα στο πνεύμα
του παραδοσιακού ανθρώπου, η εγκατάσταση
ή το κτίριο παίρνει τη μορφή της
δημιουργίας του Κόσμου σε μικρογραφία,
ενός μικρόκοσμου.
Η
επανάληψη αυτού του μύθου της Κοσμογονίας
που καταξιώνει κάθε κτίσιμο ή ίδρυση
χώρου, δεν είναι εύκολη, γιατί συνήθως
η Κοσμογονία βασίζεται σε αιματηρή
θυσία: στη Μεσοποταμία ο θεός Μαρδούκ
έφτιαξε τον Κόσμο από τα μέλη του τέρατος
Τιαμάτ. Ανάλογος μύθος υπάρχει και σε
άλλους λαούς, όπου υπάρχει πάντα ένας
έμμεσος τρόπος, που παραπέμπει στη
δημιουργία της ζωής από το θάνατο, δηλαδή
στον κύκλο της ζωής που είναι άλλωστε
και το βασικό περιεχόμενο τέτοιων μύθων.
Στην αρχαία ελληνική μυθολογία υπάρχει
η γέννηση της Αφροδίτης, θεάς του έρωτα,
από τη θάλασσα στο σημείο που πέσανε,
τα κομμένα από τη Γη, γεννητικά όργανα
του Ουρανού. Στο χριστιανισμό ο Κόσμος
ξαναγεννιέται λυτρωμένος χάρη στη θυσία
του Χριστού πάνω στο Σταυρό.
Αυτή
λοιπόν η κοσμογονική πράξη, αυτό το
αρχέτυπο, πρέπει να επαναλαμβάνεται
και στο κτίσιμο ενός σπιτιού για να
αποκτά ο χώρος «ύπαρξη» δηλαδή ιερότητα.
Η επιβίωση αυτού του μύθου φτάνει ως
την εποχή μας με τη μορφή της θυσίας του
ζώου στη θεμελίωση του σπιτιού, που,
όπως είδαμε στην αρχή την συναντάμε σε
όλη την Ελλάδα. Εκτός από τον κόκορα οι
πιο εύποροι σφάζουν αρνί ή κατσίκι το
οποίο τρώνε ψητό μετά οι μαστόροι. Πάντως
το πιο συνηθισμένο είναι να σφάζουν
κόκορα και με το αίμα του να ραντίζουν
το θεμέλιο λίθο. Οι ζωοθυσίες αυτές
αντικατέστησαν, σε σχετικά προηγμένο
πολιτιστικό στάδιο, τις ανθρωποθυσίες
που γίνονταν για τον ίδιο σκοπό, για
στερέωση δηλαδή και φύλαξη ενός
οικοδομήματος ή άλλου έργου, όπως
απηχούνται στο τραγούδι για το «Γεφύρι
της Άρτας», που έχει ευρύτατη διάδοση
σε όλη τη NA Ευρώπη.
Συμβαίνει
καμιά φορά παράλληλα με τη θυσία να
τοποθετούνται στις 4 γωνίες των θεμελίων
του σπιτιού, 4 μπουκάλια με αγιασμό. Κι
αυτός είναι ένας τρόπος ιεροποίησης
του σπιτιού. Από τη μία έχουμε τον
εξαγνιστικό χαρακτήρα του αγιασμού
γιατί το νερό παραπέμπει στην ίδια την
ζωή: η γη αναδύθηκε από τα νερά σύμφωνα
με την Παλαιά Διαθήκη. Από την άλλη ο
εντοπισμός των 4 σημείων του σπιτιού
παραπέμπει στα 4 σημεία του ορίζοντα
και κατά προέκταση στον Κόσμο. Αυτή η
σχηματική απόδοση του Κόσμου με τα 4
σημεία του ορίζοντα απαντιέται σχεδόν
σε όλους τους Μεσογειακούς πολιτισμούς
και στον Χριστιανισμό σχηματοποιείται
με το σταυρό. Βλέπουμε λοιπόν ότι απώτερος
σκοπός του παραδοσιακού θρησκευτικού
ανθρώπου είναι, δια μέσου της κοσμογονικής
πράξης, να ζήσει σε ένα χώρο εξαγνισμένο,
όπως ήταν στην αρχή που τον δημιούργησε
ο θεός. Αυτός ο εξαγνισμός του σπιτιού
– κόσμου επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο
στα σπίτια με τον αγιασμό τα Θεοφάνεια,
που συμπίπτουν και με την αρχή του
χρόνου, δηλαδή τη συμβολική αρχή μιας
καινούργιας ζωής. Αυτές οι έννοιες του
σπιτιού παραμένουν ακόμα και στην εποχή
μας καλυμμένες κάτω από διάφορες
εκφράσεις όπως αυτή που λέμε για ένα
νιόπαντρο ζευγάρι «ότι κτίζει το σπίτι
του» που είναι συνώνυμο του «φτιάχνουν
τη ζωή τους» και «κτίζουν τον κόσμο
τους» δηλαδή το ξεκίνημα μιας νέας ζωής.
πηγη φωτο
//lispolydrosou.blogspot.com
