Ευρώ: από τη νομισματική ένωση στον πολιτικό διχασμό;

«Σαν Φρανσίσκο - Ένα ενιαίο νόμισμα είναι μία άριστη νομισματική ρύθμιση υπό ορισμένες συνθήκες, μία κακή νομισματική ρύθμιση υπό άλλες συνθήκες. Το αν είναι θετική ή αρνητική εξαρτάται κυρίως από τους μηχανισμούς προσαρμογής που διατίθενται για να απορροφώνται οι οικονομικές αναταράξεις και η αποδιοργάνωση που πλήττουν τις διάφορες οντότητες οι οποίες εξετάζουν την πιθανότητα ενιαίου νομίσματος. Οι ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες είναι ένας ισχυρός μηχανισμός προσαρμογής σε περιπτώσεις αναταράξεων, οι οποίες επηρεάζουν με διαφορετικούς τρόπους τις οντότητες αυτές. Συμφέρει να θυσιάσει κανείς αυτόν το μηχανισμό προκειμένου να αποκομίσει τα πλεονεκτήματα του μειωμένου κόστους συναλλαγών και της εξωτερικής πειθαρχίας μόνον υπό τον όρον ότι θα υπάρχουν επαρκείς εναλλακτικοί μηχανισμοί προσαρμογής.

Οι ΗΠΑ είναι ένα παράδειγμα κατάστασης ευνοϊκής για ενιαίο νόμισμα. Αποτελείται μεν από 50 Πολιτείες, αλλά οι κάτοικοί τους σε συντριπτική πλειοψηφία ομιλούν την ίδια γλώσσα, παρακολουθούν τις ίδιες τηλεοπτικές εκπομπές, βλέπουν τις ίδιες ταινίες, μπορούν να μετακινούνται ανεμπόδιστα από ένα σημείο της χώρας σε κάποιο άλλο και το κάνουν. αγαθά και κεφάλαια μετακινούνται ελεύθερα από Πολιτεία σε Πολιτεία. αμοιβές και τιμές είναι σχετικά ελαστικές. και η εθνική κυβέρνηση εισπράττει σε φόρους και δαπανά πάνω-κάτω το διπλάσιο από ό,τι οι Πολιτείες και η τοπική αυτοδιοίκηση. Η δημοσιονομική πολιτική διαφέρει από Πολιτεία σε Πολιτεία, αλλά οι διαφορές αυτές είναι δευτερεύουσες συγκρινόμενες με την κοινή εθνική πολιτική.

Απρόβλεπτες αναταράξεις μπορούν κάλλιστα να πλήξουν ένα τμήμα των ΗΠΑ περισσότερο από άλλα - όπως π.χ. συνέβη με το εμπάργκο στο πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής τη δεκαετία του 1970, το οποίο προκάλεσε αυξημένη ζήτηση για εργασία και συνθήκες οικονομικού μπουμ σε κάποιες Πολιτείες, όπως το Τέξας, και ανεργία και υφεσιακές συνθήκες σε άλλες, όπως οι βιομηχανικές Μεσοδυτικές Πολιτείες που εισάγουν πετρέλαιο. Οι διαφορετικές βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις σύντομα εξισορροπήθηκαν μέσω μετακινήσεων ανθρώπων και αγαθών, μέσω της αντιστάθμισης των ροών του χρήματος με μεταφορές από την εθνική κυβέρνηση προς τις πολιτειακές και τοπικές αρχές και μέσω προσαρμογών σε τιμές και αμοιβές.

Αντίθετα, η ενιαία ευρωπαϊκή αγορά αποτελεί παράδειγμα συνθηκών δυσμενών για ενιαίο νόμισμα. Συντίθεται από διαφορετικά έθνη, των οποίων οι κάτοικοι ομιλούν διαφορετικές γλώσσες, έχουν διαφορετικά ήθη, διατηρούν πολύ ισχυρότερους δεσμούς με τη χώρα τους και τρέφουν πολύ μεγαλύτερη πίστη σε αυτήν από ό,τι στην ενιαία αγορά ή στην ιδέα της Ευρώπης. Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για ζώνη ελεύθερου εμπορίου, τα αγαθά μετακινούνται πολύ λιγότερο ελεύθερα σε σχέση με τις ΗΠΑ και το ίδιο ισχύει και για τα κεφάλαια.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες δαπανά μόνο ένα μικρό κλάσμα της συνολικής δαπάνης των κυβερνήσεων των κρατών-μελών. Αυτές οι κυβερνήσεις, και όχι τα γραφειοκρατικά όργανα της ΕΕ, είναι οι σημαίνουνες πολιτικές οντότητες. Επιπλέον, οι ρυθμιστικές παρεμβάσεις στο πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων και της απασχόλησης είναι πολύ πιο εκτεταμένες από ό,τι στις ΗΠΑ και διαφέρουν πολύ περισσότερο από κράτος-μέλος σε κράτος-μέλος της ΕΕ από ό,τι διαφέρουν από Πολιτεία σε Πολιτεία των ΗΠΑ. Ως αποτέλεσμα αυτού, οι αμοιβές και οι τιμές στην Ευρώπη είναι πιο δύσκαμπτες και η εργασία λιγότερο κινητική. Σε αυτές τις συνθήκες, η ευελιξία στις συναλλαγματικές ισοτιμίες παρέχει έναν πολύτιμο μηχανισμό προσαρμογών.

Αν μία χώρα πλήττεται από αρνητικές αναταράξεις που, π.χ., απαιτούν μείωση των αμοιβών σε επίπεδα χαμηλότερα άλλων χωρών, μπορεί να ανταποκριθεί μέσω της αλλαγής σε μία μόνον τιμή, τη συναλλαγματική ισοτιμία, εξαλείφοντας την ανάγκη για αλλαγή του επιπέδου αμοιβής σε χιλιάδες επί χιλιάδων ξεχωριστές περιπτώσεις ή για μετανάστευση εργατικού δυναμικού. Τα δεινά που επιβλήθηκαν στη Γαλλία από την πολιτική του ισχυρού φράγκου αποκαλύπτουν το κόστος μιας απόφασης υπαγορευμένης από πολιτικά κίνητρα να μην αξιοποιηθεί η συναλλαγματική ισοτιμία ως μέσον προκειμένου να γίνει προσαρμογή στις επιπτώσεις της ένωσης της Γερμανίας. Η οικονομική ανάπτυξη της Βρετανίας ύστερα από την απόφαση να εγκαταλείψει η χώρα τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών πριν από λίγα χρόνια και να επιτρέψει την ελεύθερη διαμόρφωση της ισοτιμίας της στερλίνας καταδεικνύει την αποτελεσματικότητα της ισοτιμίας ως μηχανισμού προσαρμογής.

Οι υπέρμαχοι του ευρώ συχνά επικαλούνται την εποχή του κανόνα του χρυσού από το 1879 έως το 1914, ως δείγμα των ευεργετημάτων του ενιαίου νομίσματος. Αλλά ο κανόνας του χρυσού είχε και κόστος. Η συγκεκριμένη εποχή χαρακτηρίσθηκε από πτώση των τιμών μεταξύ 1879 και 1896, αύξηση των τιμών στη συνέχεια και απότομες διακυμάνσεις εντός των περιόδων αυτών, ιδιαίτερα βίαιες τη δεκαετία του 1890. Η λειτουργία του κανόνα κατέστη εφικτή μόνον διότι οι κυβερνήσεις ήταν περιορισμένες (με δημόσιες δαπάνες γύρω στο 10% του εθνικού προϊόντος έναντι 50% και πλέον τη σημερινή εποχή), λόγω της εξαιρετικής ελαστικότητας τιμών και αμοιβών και διότι το κοινό ήταν διατεθειμένο να ανεχθεί, ή δεν είχε τρόπο να μετριάσει, ευρείες μεταπτώσεις στην παραγωγή και την απασχόληση. Αν βγάλει κανείς τα ροζ γυαλιά της εξιδανίκευσης, θα δει πως η εποχή του κανόνα του χρυσού δεν αποτελεί περίοδο ή σύστημα άξια αντιγραφής.

Όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, μία υποομάδα κρατών της ΕΕ -ίσως η Γερμανία, οι χώρες της Μπενελούξ και η Αυστρία- προσεγγίζει το σημείο τού να πληροί τις προϋποθέσεις που είναι ευμενείς για την υιοθέτηση κοινού νομίσματος περισσότερο από όσο ολόκληρη η ΕΕ. Διαθέτει δε ήδη το αντίστοιχο ενός ενιαίου νομίσματος. Η Αυστρία και οι τρεις χώρες της Μπενελούξ έχουν κατ' ουσίαν συνδέσει τα νομίσματά τους με το μάρκο. Ωστόσο, αυτές οι χώρες διατηρούν ακόμη τις κεντρικές τους τράπεζες και ως εκ τούτου μπορούν να λύσουν τον δεσμό όποτε κρίνουν. Οποιαδήποτε χώρα επιθυμεί να συνδεθεί στενότερα με το μάρκο μπορεί να το κάνει μόνη της, απλώς αντικαθιστώντας την κεντρική της τράπεζα με ένα νομισματικό συμβούλιο, όπως έχουν κάνει ορισμένες χώρες εκτός ΕΕ, όπως η Εσθονία.

Η ώθηση προς το ευρώ έχει κίνητρα πολιτικά, όχι οικονομικά. Ο στόχος είναι να συνδεθούν Γερμανία και Γαλλία τόσο στενά, ώστε να καταστεί αδύνατος ένας μελλοντικός ευρωπαϊκός πόλεμος και να δημιοργηθεί το πλαίσιο για ένα ομοσπονδιακό κράτος των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Πιστεύω ότι η υιοθέτηση του ευρώ θα έχει τις αντίθετες συνέπειες. Θα επιδεινώσει τις πολιτικές εντάσεις, καθώς αναταράξεις με αποκλίνουσες κατευθύνσεις που θα μπορούσαν απλά να αντιμετωπισθούν μέσω αλλαγών στις συναλλαγματικές ισοτιμίες θα τις μετασχηματίζει σε διχαστικά πολιτικά ζητήματα. Η πολιτική ενότητα μπορεί να ανοίξει τον δρόμο σε νομισματική ένωση. Η νομισματική ένωση, επιβαλλόμενη υπό δυσμενείς προϋποθέσεις, θα αποδειχθεί φραγμός στην επίτευξη πολιτικής ενότητας».

Το 1997, ο Μίλτον Φρίντμαν διείδε με ενάργεια το μέλλον της ευρωζώνης (το πρωτότυπο εδώ).

Όλοι οι φιλελεύθεροι, δεξιοί, χριστιανοδημοκράτες, συντηρητικοί ας αναρωτηθούν πώς απέτυχαν να αντιληφθούν τα αυτονόητα -κατ' ουσίαν, απλά- που περιέγραψε ο εκ των πατριαρχών του ιδεολογικού τους χώρου, πώς τους τύφλωσε αυτός ο ελάχιστα γοητευτικός Ντελόρ με τα ακαταλαβίστικα αγγλικά και τους παρέσυρε σε ένα σχέδιο ναπολεόντειας, αυτοκρατορικής, συγκεντρωτικής Ευρώπης, μακριά από τις αρχές τους, τις αρχές εκείνες που οι ίδιοι υπερηφανεύονται πως έφεραν ελευθερία και ευημερία στην Ευρώπη.

Εμείς οι Έλληνες έχουμε ένα ελαφρυντικό: για εμάς η συμμετοχή σε αυτό το σχέδιο αποτελούσε επιλογή εθνικής ολοκλήρωσης. Οι άλλοι ποια δικαιολογία έχουν;

Σε κάθε περίπτωση, αυτό που έγινε δεν ξεγίνεται απλά. Η περιπέτεια του GRexit θα επέφερε αναταραχή και δυστυχία που δεν θα μπορούσε να αντέξει μία κοινωνία και σίγουρα ενέχει κινδύνους τόσο μεγάλους που θα ήταν αφροσύνη να αναλάβουμε.

Το μέγεθος, η θέση και η τρέχουσα αδυναμία της Ελλάδας υπαγορεύει να παρακολουθούμε τις εξελίξεις, να είμαστε όσο το δυνατόν πλησιέστερα στην Ευρώπη και να αποφεύγουμε τους μικρομεγαλισμούς. Και να ελπίζουμε πως θα έχουμε εμείς -και περισσότερο οι άλλοι- την ενάργεια που έλειψε από το 1992 έως το 2008.

Ξέρω... Υπερβολικά παθητικός ο ρόλος για έναν τόσο μεγάλο λαό όπως οι Έλληνες, που έδωσε σε όλη την οικουμένη τα φώτα του πολιτισμού, της δημοκρατίας κ.λπ. κ.λπ. κ.λπ.

Πάνος Πολυζωίδης 

www.protagon.com