Τι μάθαμε από τα LUXLEAKS : Τα ζόμπι της ελληνικής «δημοσιογραφίας»

Οι αποκαλύψεις της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) για τις απόρρητες φορολογικές συμφωνίες του Λουξεμβούργου συντάραξε τον παγκόσμιο Τύπο, αλλά οχι και τον ελληνικό. Στο Google υπάρχουν ήδη 1,7 εκατομμύρια αποτελέσματα για τη λέξη «Luxleaks», που πριν την Τετάρτη 5 Νοεμβρίου δεν σήμαινε τίποτα απολύτως

Εντελώς αντίθετη είναι η εικόνα στην Ελλάδα. Οι εφημερίδες και τα διαδικτυακά τους portal από την Πέμπτη μέχρι σήμερα έχουν κάνει ελάχιστες αναφορές για ένα σκάνδαλο φοροαποφυγής πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ, ενώ ακόμα και στις περιπτώσεις που υπάρχει ρεπορτάζ για το Luxemburg Leaks δεν κατονομάζονται οι εμπλεκόμενες εταιρίες. Τα ελληνικά ΜΜΕ δηλαδή δεν τολμούν να πουν τις λέξεις Coca Cola, Eurobank, Λάτσης, Wind, Δασκαλόπουλος, Mall Ακαδημίας Πλάτωνος κ.λπ.

Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς νιώθουν οι διευθυντές των εφημερίδων για την πλήρη αδυναμία κάλυψης του μεγαλύτερου παγκόσμιου σκανδάλου των τελευταίων ετών που αγγίζει την ελληνική οικονομία. Μπορούμε όμως να φανταστούμε τι σκέφτονται οι αναγνώστες τους, που τους εγκαταλείπουν σταθερά, παρά τα ζεστά μετρητά, τα κουπόνια για τα σούπερ μάρκετ και τα δεκάδες δωρεάν CD που μοιράζουν.

Η εφημερίδα που έκανε την αποκάλυψη χωρίς ονόματα

Η Διεθνής Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων ακολουθεί το μοντέλο των αποκλειστικών συνεργατών για τις αποκαλύψεις του. Δηλαδή επιλέγει από κάθε χώρα τους δημοσιογράφους και τα media με τα οποία θα συνεργαστεί προκειμένου να γίνει η έρευνα και η δημοσίευσή της. Στην Ελλάδα παρά την άριστη επιλογή του δημοσιογράφου Χάρη Καρανίκα (μέλος του ICIJ) έκανε κάκιστη επιλογή στην επιλογή του μέσου. Η εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, που είχε το αποκλειστικό, σαμποτάρισε τη σημασία της είδησης επιλέγοντας «άνοστους» τίτλους και τοποθετώντας το εικαστικά στο πιο αδιάφορο σημείο των πρωτοσέλιδων.

Δεν είναι η πρώτη φορά που κάποιος διεθνής ερευνητικός οργανισμός κάνει το ίδιο λάθος. Στην περίπτωση των Wikileaks την δημοσίευση των διπλωματικών τηλεγραφημάτων της Αμερικάνικης Πρεσβείας στην Αθήνα είχαν αναλάβει οι Φάκελοι του Αλέξη Παπαχελά. Η ερευνητική ομάδα των φακέλων όμως απέφυγε να δημοσιεύσει το τηλεγράφημα που αφορούσε την ίδια της την εκπομπή και για την οποία οι συνεργάτες της φέρονταν να έκαναν το μοντάζ συμβουλευόμενοι τους υπαλλήλους της Αμερικάνικης Πρεσβείας.  Πάντως το Wikileaks στην τελευταία διαρροή (Syria Files) επέλεξε και το ThePressProject ως επίσημό του συνεργάτη μαζί με ΤΑ ΝΕΑ.

Ωστόσο είναι μάλλον φυσιολογικό το ICIJ να προσπαθεί να συνεργαστεί με ιστορικές εφημερίδες που κάποτε είχαν μεγάλη κυκλοφορία. Άλλωστε η κατάσταση της δημοσιογραφίας στη χώρα μας είναι τόσο κακή που είναι δύσκολο να γίνει κατανοητή από όσους δεν την έχουν ζήσει από κοντά.

Στις υπόλοιπες εφημερίδες πέρα βρέχει

Την Κυριακή 9 Νοεμβρίου η μοναδική εφημερίδα που ασχολήθηκε με το LUXLEAKS ήταν ΤΟ ΒΗΜΑ με ρεπορτάζ για την Damma Holdings. Η εφημερίδα μετά από τέσσερις ημέρες ύπνωσης φαίνεται ότι ξαφνικά αντιλήφθηκε το τεράστιο σκάνδαλο, αλλά μάλλον απλά του άρεσε το όνομα «Δασκαλόπουλος». Αλλιώς δεν μπορεί να εξηγηθεί το πρωτοσέλιδο του υπό το πρίσμα της μη αναφοράς των υπόλοιπων εμπλεκομένων εταιριών στο ίδιο σκάνδαλο.

Στους παροικούντες της Ιερουσαλήμ είναι γνωστό ότι η ερευνητική δημοσιογραφία (στην χώρα μας δεν έχουμε καν τον όρο, το ονομάζουμε «ελεύθερο ρεπορτάζ») λειτούργησε διαχρονικά κυρίως εξαιτίας του πολέμου των εκδοτών. Ακόμα και στις περιπτώσεις που τα ερευνητικά ρεπορτάζ δεν «παραγγέλνονταν» δημοσιεύονταν μόνο όταν χτυπούσαν τον «εχθρό» του αφεντικού. Έτσι ξεκίνησε μια ιδιότυπη αυτολογοκρισία στην δημοσιογραφία, όπου τα ενδιαφέροντα του δημοσιογράφου άρχισαν να ταυτίζονται με τα συμφέροντα του εκδότη. Το πρόβλημα όμως έγινε εντονότερο στην Ελλάδα της κρίσης όταν οι ολιγάρχες λίγο-πολύ τα βρήκαν μεταξύ τους προκειμένου να αντιμετωπίσουν το νέο κοινό εχθρό, αυτόν που τους απειλούσε περισσότερο, δηλαδή τον αναγνώστη τους.

Αυτή η ταύτιση ενδιαφερόντων και συμφερόντων πιθανώς να εξηγεί σε ένα βαθμό την πλήρη αστοχία του δημοσιογραφικού συστήματος στην υπόθεση της δημοσίευσης του τεράστιου -από κάθε πλευρά- σκανδάλου του LUXLEAKS. Αυτό θα ήταν άλλωστε το αισιόδοξο σενάριο.

Στο παρακάτω γράφημα φαίνονται τα πρωτοσέλιδα των ημερήσιων και εβδομαδιαίων εφημερίδων από την Πέμπτη 6 Νοεμβρίου που έγινε η αποκάλυψη μέχρι σήμερα. Με πορτοκαλί περίγραμμα εμφανίζονται οι αναφορές στο LUXLEAKS και με κόκκινο τα ρεπορτάζ που κατονομάζουν συγκεκριμένες εταιρίες ή πρόσωπα που εμπλέκονται. Με μια ματιά θα διαπιστώσετε ότι δεν υπάρχουν πολλά πορτοκαλί περιγράμματα, και δεν αναφερόμαστε καν στη συχνότητα της εμφάνισης των κόκκινων περιγραμμάτων.

Πέμπτη

Παρασκευή

Σάββατο

Κυριακή

Η νέα εφημερίδα «Αγορά» του Νίκου Χατζηνικολάου ξεκίνησε την καριέρα της με τη «χαρωπή» συνέντευξη της Γενικής Γραμματέως Εσόδων, Κατερίνας Σαββαΐδου. Κι όμως η κυρία Σαββαΐδου είναι πρόσωπο κλειδί του σκανδάλου LUXLEAKS για την Ελλάδα, κάτι που είναι ήδη γνωστό από τα μέσα της προηγούμενης εβδομάδας. Οι υπεύθυνοι της εφημερίδας είχαν δηλαδή αρκετό χρόνο να επανεξετάσουν το πλαίσιο της συνέντευξης και ίσως ακόμα και να την αποσύρουν.

Η ευθύνη των εφημερίδων της αριστεράς

Σε μια περίοδο που για πρώτη φορά στην ιστορία της μεταπολίτευσης υπάρχει ισχυρό ενδεχόμενο να δούμε στο τιμόνι της χώρας μια κυβέρνηση της αριστεράς είναι ιδιαίτερα απογοητευτικό να βλέπουμε ότι την ίδια δυστοκία που επέδειξαν τα mainstream media την εμφάνισαν και οι εφημερίδες της αριστεράς. Αυγή, Δρόμος και Ριζοσπάστης επί τέσσερις ημέρες αποφεύγουν να εντάξουν την είδηση στον πρωτοσέλιδό τους (και όταν το κάνουν μιλάνε γενικόλογα για «ελληνικό ενδιαφέρον»), ενώ και η Εφημερίδα των Συντακτών υποβάθμισε την είδηση αποφεύγοντας να αναφέρει τα ονόματα των εμπλεκόμενων εταιριών στο lead της είδησης (ενώ και ο τίτλος του ρεπορτάζ παραπέμπει σε άλλη υπόθεση).

Χωρίς να θέλουμε να κάνουμε υποδείξεις, οι διευθυντές αυτών των ΜΜΕ οφείλουν να κρατάνε μακριά τους δημοσιογράφους από τα εμπορικά τμήματα. Θα πρέπει οι ίδιοι να σκεφτούν μήπως η χαμηλή κυκλοφορία (που δεν αντικατοπτρίζεται στα ποσοστά των κομμάτων που στηρίζουν) πηγάζει από την αδυναμία παρουσίασης ενός νέου ανεξάρτητου προφίλ στη δημοσιογραφία το οποίο θα (προ-)καλέσει ξανά την κοινωνία να ενημερωθεί σε βάθος, προκειμένου να κατανοήσει το σύστημα στο οποίο εξαναγκάζεται να ζει. Κάθε βήμα προς αυτή την κατεύθυνση θα κάνει καλό όχι μόνο στα ίδια τα ΜΜΕ αλλά και στα κόμματα που τα χρηματοδοτούν.

Τηλεόραση και Ραδιόφωνο χαμένα στη μετάφραση

Ο μεσότιτλος χρησιμοποιείται μάλλον ανεκδοτολογικά. Στην πραγματικότητα όλοι γνωρίζουν ότι η κύρια πηγή της καθιερωμένης ερευνητικής δημοσιογραφίας είναι η εφημερίδες και ότι η τηλεόραση και το ραδιόφωνο στην χώρα μας είναι διαχρονικά πίσω στο αποκαλυπτικό ρεπορτάζ. Φαντάζει λοιπόν φυσικό τα δελτία να μην έχουν να πουν κουβέντα για τις εμπλεκόμενες εταιρίες, οι οποίες συμπτωματικά είναι και οι κυριότεροι διαφημιζόμενοι τους. Και όχι μόνο αυτό. Όπως την περίοδο του σκανδάλου με το κρέας αλόγου όπου οι εταιρίες αλλαντικών είχαν αυξήσει κατακόρυφα την διαφημιστική τους δαπάνη, η αποκάλυψη των Luxleaks μπορεί να φέρει πραγματικά κέρδη στα «πρώην νέα μέσα».

Το διαδίκτυο και το πραγματικό διαδίκτυο

Την πρώτη μέρα των LUXLEAKS κάναμε μια απλή καταμέτρηση: Επισκεφτήκαμε τις ενημερωτικές ιστοσελίδες που σύμφωνα με το Alexa βρίσκονται στις πρώτες 10 θέσεις και μετρήσαμε τα ρεπορτάζ. Οι οκτώ στις δέκα ιστοσελίδες δεν είχαν καμία αναφορά και οι δύο που είχαν αναφέρονταν στο σκάνδαλο χωρίς να κατονομάζουν τις ελληνικές εμπλεκόμενες εταιρίες.

Υποτίθεται ότι το διαδίκτυο είναι ο προνομιακός χώρος της ανεξάρτητης ενημέρωσης και είναι αλήθεια ότι υπάρχουν ανεξάρτητες προσπάθειες που παράγουν σοβαρό περιεχόμενο και ρεπορτάζ. Ας μη γελιόμαστε όμως. Οι ιστοσελίδες των παραδοσιακών ΜΜΕ είναι αυτές που ελέγχουν το παιχνίδι της ενημέρωσης και στο διαδίκτυο ενώ οι περισσότερες άλλες προσπάθειες (NewsBeast, NewsBomb, iefimerida, κ.λπ.) βασίζονται στο κλασσικό μοντέλο χρηματοδότησης, όπου κάποιος ολιγάρχης, όπως ο Κοπελούζος, ο Γιαννακόπουλος, ή ο Βαρδινογιάννης αναλαμβάνουν το κόστος της δημοσιογραφίας και προσφέρουν αντίστοιχου επιπέδου προϊόν.

Προσπάθειες όπως το ThePressProject είναι μόνιμα αποκομμένες από κάθε ροή διαφήμισης και είναι υποχρεωμένες να ματώνουν κάθε μήνα για να καταφέρουν να καλύψουν ακόμα και τα βασικά έξοδα της μικρής συντακτικής τους ομάδας. Το βασικό πρόβλημα αυτών των πραγματικά νέων μέσων όμως είναι η δυσκολία που έχουν στην επιβολή ατζέντας. Όταν το ThePressProject δημοσιεύει αποκαλυπτικό ρεπορτάζ για τους εμπλεκόμενους στο σκάνδαλο του LuxLeaks και το Έθνος βγαίνει με πρωτοσέλιδο «Απειλή Ερντογάν» θα φανταζόταν κανείς ότι τουλάχιστον διαδικτυακά το τραπέζι «θα το μαζέψει» το TPP. Κι όμως αυτό δεν συμβαίνει, ακόμα και σήμερα, ακόμα τώρα που το TPP θα ξεπεράσει τις 1,3 εκατομμύρια μοναδικές επισκέψεις αυτό το μήνα. Η κάτι μετράμε λάθος στην κοινωνία, ή στα στατιστικά των server

.

Διαψεύδοντας το τίποτα με ψέματα 

Η αδυναμία των ελληνικών ΜΜΕ στην ουσιαστική κάλυψη της επικαιρότητας σκιαγραφείται και από ένα ακόμη περιστατικό: Όταν το TPP δημοσίευσε τα έγγραφα του LUXLEAKS για την Weather Investments που ήλεγχε το 2009 τη Wind η εταιρία τηλεπικοινωνιών απάντησε μέσω επιστολής -και παρέμβασης στα κοινωνικά δίκτυα- διαψεύδοντας ότι έχει οποιαδήποτε ανάμιξη στο σκάνδαλο, ισχυριζόμενη ότι το 2009 η Weather Investments έχει αποχωρήσει από το εταιρικό σχήμα της Wind. Η διάψευση αυτή δημοσιεύτηκε σχεδόν παντού, ακόμα και στα μέσα δηλαδή που δεν είχαν δημοσιεύσει το ίδιο το ρεπορτάζ των LUXLEAKS ή δεν είχαν αναφέρει το όνομα της Wind.

Με άλλα λόγια η Wind βρήκε κανάλι επικοινωνίας και έδαφος προκειμένου να αποποιηθεί οποιαδήποτε ευθύνη. ακόμα και τη στιγμή που κανένα σχεδόν μέσο δεν της καταλόγιζε.

Αυτό όμως που κάνει ακόμα πιο εξοργιστική την κατάσταση είναι ότι η διάψευση δεν πέρασε από κανένα δημοσιογραφικό έλεγχο, επιτρέποντας στην Wind να ψεύδεται μέσα από σχεδόν όλα τα ΜΜΕ της χώρας.

Αφενός τα τεκμήρια που δημοσίευσε το TPP (επίσημα έγγραφα της συμφωνίας της Weather Investments με τις οικονομικές αρχές του Λουξεμβούργου) αναφέρουν ξεκάθαρα ως «Corporate group's name» την «Wind / Weather Investments / Hellas Telecommunication» ενώ στα ίδια έγγραφα αναγράφονται και οι εταιρίες «οχήματα» που έπαιζαν ρόλο στην απόκρυψη των μεταφερόμενων κερδών (11 εταιρίες με διαφορετικά φορολογικά μητρώα, οι 4 από αυτές με ΑΦΜ Λουξεμβούργου).

Αφετέρου δε, η Wind φαίνεται ότι γράφει συνειδητά ψέματα στην ανακοίνωσή της αφού ακόμα και στην επίσημη ιστοσελίδα της εταιρίας διαβάζουμε ότι η αποχώρηση της Weather Investments έγινε στις 16 Δεκεμβρίου του 2010, δηλαδή η νέα διαχείριση ανέλαβε το 2011. Δύο χρόνια μετά την ημερομηνία που γράφει η ανακοίνωση της Wind. Δεν βρέθηκε ένας δημοσιογράφος να «γκουγκλάρει» πριν αναρτήσει την διάψευση; Ούτε καν στις εφημερίδες της αριστεράς, την Αυγή ή την ΕΦΣΥΝ;

Άλλο εμπλοκή - άλλο δημοσιογραφία: Το παράδειγμα της Guardian

Την Πέμπτη 6 Νοεμβρίου η βρετανική εφημερίδα The Guardian αφιέρωσε το μισό της πρωτοσέλιδο στα Luxemburg Leaks. Το θέμα καλύφθηκε με εκτενές ρεπορτάζ ενώ ταυτόχρονα η ιστοσελίδα του μέσου δημοσίευσε ειδικό αφιέρωμα για τη σημασία της διαρροής με editorial, έρευνες και διαδραστικά infographics. Κι όμως η Guardian όχι απλά δέχεται διαφημίσεις από τις περισσότερες εταιρίες που εμπλέκονται στο σκάνδαλο αλλά έχει και προσωπική συμμετοχή!

Ανάμεσα στα Media που συμμετείχαν στις δομές φοροαποφυγής όπως τις δημοσίευσε η Διεθνής Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων υπάρχουν έγγραφα που αφορούν το Guardian Media Group και αφορούν μια συμφωνία που συνάφθηκε με το Δουκάτο του Λουξεμβούργου το 2010.

Κι όμως, η εφημερίδα όχι απλά δημοσίευσε το σκάνδαλο αλλά συνεχίζει να το παίζει ως πρώτο θέμα ακόμα και μετά από 4 ημέρες. Η ίδια αρνείται ότι είχε οφέλη από την συμφωνία με το Λουξεμβούργο, την οποία είχε συμπράξει η Apax Partners που συνεργάζεται με τον Guradian αλλά δεν αρνείται την φοροαποφυγή που αποδεικνύεται από τα έγγραφα.

Αυτό για όσους θεωρούν φυσιολογικό ότι τα ελληνικά ΜΜΕ δεν παίζουν το σκάνδαλο επειδή οι εμπλεκόμενοι είναι διαφημιζόμενοι -και άρα απαραίτητοι- στα μέσα τους.

Ζόμπι ΜΜΕ

 Τα ελληνικά ΜΜΕ δεν είναι σάπια. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι ακόμα και θετικό για μέσα όπως το TPP αφού ως γνωστόν το σάπισμα λειτουργεί ταυτόχρονα και ως λίπασμα για την επόμενη γενιά. Η εμπειρία όμως δείχνει ότι σαπίζει κάτι που πρώτα έχει πεθάνει και δυστυχώς τα media που μας προσφέρονται συνεχίζουν να λειτουργούν χωρίς κανένα δημοσιογραφικό όραμα. Είναι ζόμπι που συντηρούνται από τους ολιγάρχες προκειμένου να εξυπηρετούνται τα συμφέροντά τους. Το έλλειμμα δημοκρατίας που είναι εμφανές σχεδόν σε όλα τα επίπεδα μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με την πίεση που θα ασκήσουν οι ενημερωμένοι πολίτες. Η δημοσιογραφία είναι συστατικό της δημοκρατίας και αυτό πρέπει να γίνει κτήμα μας. Πρέπει να την απαιτήσουμε.

Υ.Γ. Μη γκρινιάζετε σας παρακαλώ όταν ζητάμε την υποστήριξή σας με ένα donation μικρό ή (κατά προτίμηση) μεγαλύτερο. Το έχουμε ανάγκη και αν θέλετε να ακούσετε την προσωπική μου άποψη... το έχετε και εσείς ανάγκη.

Του Κώστα Εφήμερου

www.thepressproject.com