Ο Απρίλιος...Το Λαογραφικό μας Σημείωμα

Γράφει ο Χρήστος Α. Τούμπουρος

Εύχομαι σε όλους καλό μήνα

Ο Απρίλιος είναι ο τέταρτος μήνας του έτους και ο δεύτερος της Άνοιξης, μαζί με τον Μάρτιο και τον Μάιο. Έχει 30 ημέρες. Το όνομά του πήρε από το λατινικό aperio που σημαίνει ανοίγω, επειδή κυριολεκτικά το μήνα αυτό ανοίγουν τα πάντα. Δέντρα, λουλούδια, νερό. «Ο Απρίλης με τραγούδια και ο Μάης με λουλούδια». Γι’ αυτό άλλωστε και ονομάζεται και «Ανθομήνας». 

Ο Απρίλης στην αρχαία Ρώμη ήταν αφιερωμένος σε δύο θεούς: την Αφροδίτη και τον Απόλλωνα. Ο Νέρων επιχείρησε να μετονομάσει τον Απρίλιο σε Νερώνιο (Neronius). Αυτό συνέβη ύστερα από μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του το 65 μ.Χ. Δεν το πέτυχε, αφού η ονομασία αυτή δεν επικράτησε. Επίσης ο Απρίλης ονομάζεται και «Λαμπριάρης», επειδή τις περισσότερες φορές έχουμε Λαμπρή ή και «Αγιωργίτης» από την γιορτή του Άι Γιώργη. «Ο Άι Γιώργης είναι προστάτης, καβαλάρης, αλλά και ορόσημο, για το ανέβασμα των κοπαδιών στα βουνά,(όπως ο Άι Δημήτρης θα είναι αργότερα για το ξεχειμώνιασμα στους κάμπους)». Δημητρίου Σ. Λουκάτου, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1999, σελ. 264

Τον Απρίλη επίσης «ανοίγουν οι ουρανοί με τη βροχή», αφού «το νερό του Απριλίου είναι πλούτος του κόσμου». O Απρίλης, όπως και ο Μάρτης είναι μήνας δίγνωμος, γιατί ο καιρός ναι μεν καλυτερεύει, αλλά «δεν ξεχνάει να δείξει τα χειμωνιάτικα δόντια του» με βροχές και χαλάζι. «Το Μάρτη φύλαγε ξύλα, μην κάψεις τα παλούκια». 

Τον Απρίλη συνήθως έχουμε Πάσχα και μέσα στον Απρίλη θριαμβεύει η Άνοιξη με όλες τις αναγεννημένες και αναστημένες δυνάμεις. Αυτό ακριβώς αποτύπωσε και ο Διονύσιος Σολωμός στο έργο του «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι». 

«Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη,

/Κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα,

/Και μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχους/Ανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος.»

Ο Απρίλης είναι ο κατεξοχήν μήνας της Άνοιξης και συμβολίζει την Αναγέννηση και την ομορφιά της φύσης, αφού τότε ανθίζουν τα περισσότερα φυτά και ξεπετούν τους τρυφερούς βλαστούς τους και φυσικά γλυκαίνει ο καιρός. Συσχετίζεται λοιπόν με τον Έρωτα που συμβολίζει την ψυχοσωματική έξαρση ανθρώπων και ζώων.

Την 1η Απριλίου, συνηθίζεται να λέγονται ψέματα, λόγω εθίμου. Το έθιμο αυτό ήρθε στην Ελλάδα από την Ευρώπη. Πολλά έχουν ειπωθεί πώς και γιατί. Επικρατούν όμως δύο απόψεις – εκδοχές. Η πρώτη εκδοχή ορίζει πως το έθιμο έχει την αφετηρία του στους Κέλτες, Λαό της βορειοδυτικής Ευρώπης που ασχολούνταν κυρίως με το ψάρεμα. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Δύσκολα όμως τότε «πιάνονται» τα ψάρια. Κι αυτοί έλεγαν τα ψέματά τους σχετικά με τις «ψαριές» τους. Πες, πες η συνήθεια αυτή έγινε έθιμο! 

Η άλλη εκδοχή αναφέρει γενέτειρα του εθίμου την Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564 η πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η "1η Απριλίου". Επί βασιλείας όμως Καρόλου του 9ου, άλλαξε και Πρωτοχρονιά θεωρούνταν πλέον η 1η Ιανουαρίου. Πολλοί πολίτες δεν δέχτηκαν αυτή την αλλαγή, αντέδρασαν και συνέχιζαν να γιορτάζουν, την παλαιά πλέον, πρωτοχρονιά τους, την 1η Απριλίου. Οι υπόλοιποι τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε με τον καιρό σε έθιμο.

Στον ελληνικό χώρο το έθιμο της πρωταπριλιάς πρέπει να ήρθε στην εποχή των Σταυροφοριών, αν και το ψέμα δεν ήταν άγνωστο στους Έλληνες. «Το ψέμα είναι και αυτό μια ανοιξιάτικη πάλη, αλλά είναι μαζί και ένα σκόπιμο ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων, που θα εμπόδιζαν την παραγωγή», Δημητρίου Σ. Λουκάτου ο.π. 

Τώρα σχετικά με τα ψέματα των πολιτικών, από λαογραφικής απόψεως πρέπει να λάβουμε υπόψη και τα εξής: Η πολιτική ως γνωστόν είναι συντηρητική, φιλελεύθερη, λαϊκίστικη, δημαγωγική, ήπια και σκληρή. Ενίοτε είναι και επαμφοτερίζουσα, δηλαδή και «με τον Χωροφύλαξ και με τον Αστυφύλαξ». Το λέει και το δημοτικό τραγούδι:

«Καμάρι που ‘χουν τα πρόβατα και λεβεντιά τα γίδια.

Καμάρι που ‘χει ένας γαμπρός, που ‘χει δυο-τρεις κουνιάδες.

Η μια του δένει το άλογο, η άλλη το ξεσελώνει

κι η τρίτη η μικρότερη, κρυφά τον κουβεντιάζει:

-Γαμπρέ μ’ γιατί μας άργησες να ‘ρθεις στα πεθερ’κά σου;

-Ν- είχα γεννό στα πρόβατα και ξεγεννό στα γίδια.»

«Τα κατά συνθήκη ψεύδη» ή τα κατ’ ανάγκη. Επομένως αυτά τα ψεύδη δεν αφορούν την πρωταπριλιά. Αφορούν όλο το έτος.

Χρήστος Α. Τούμπουρος