Η κραυγή απόγνωσης μιας Ελληνίδας ερευνήτριας, της Βαρβάρας Τραχανά, στην έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση Nature, έθεσε και πάλι το πρόβλημα της διανοητικής αποστράγγισης της Ελλάδας. Η κ. Τραχανά υποστηρίζει ότι έως το 2010, πριν δηλαδή κορυφωθεί η κρίση, 120.000 Ελληνες επιστήμονες εργάζονταν ήδη στο εξωτερικό. Ο αριθμός αυτός ακούγεται συχνά· και μάλλον δεν είναι υπερβολικός, αν λογαριάσουμε ότι για αρκετά χρόνια η χώρα είχε υπερπαραγωγή ειδικευμένων αποφοίτων πανεπιστημίου χωρίς ανάλογες παραγωγικές δομές για να τους απορροφήσει. Η χαώδης αναντιστοιχία επιστημόνων και οικονομικής δομής και η συνεπαγόμενη «διαρροή εγκεφάλων» (brain drain), ήδη το 2010, έχει περιγραφεί στην έρευνα του καθ. Λόη Λαμπριανίδη, που εκδόθηκε το 2011 ( "Επενδύοντας στη φυγή: η διαρροή επιστημόνων από την Ελλάδα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης», εκδ. Κριτική).


Οι συνέπειες της διαρροής είναι σοβαρές τώρα, αλλά ίσως όχι ευκόλως ορατές. Τώρα βλέπουμε τον αρχόμενο μαρασμό της ανώτατης εκπαίδευσης και της έρευνας· αφενός, εξαιτίας του κακού σχεδιασμού κατά το παρελθόν: υπερεπένδυση κατά τομείς, σπατάλη πόρων, απουσία μακροπρόθεσμου σχεδίου, πελατειακές και τοπικιστικές σκοπιμότητες, συντεχνιακή νοοτροπία των ακαδημαϊκών δασκάλων. Αφετέρου, εξαιτίας της δραστικής, και σε πολλές περιπτώσεις φονικής, περικοπής των δημοσίων δαπανών για εκπαίδευση και έρευνα στα χρόνια του μνημονίου.
Είναι ευνόητο εξάλλου ότι υπό συνθήκες αφόρητης οικονομικής πίεσης, πολλές οικογένειες δεν θα μπορούν εφεξής να στηρίξουν τις σπουδές των παιδιών τους, όχι μόνο στο εξωτερικό, αλλά ούτε και σε ιδρύματα μακριά από τον τόπο κατοικίας. Συμβαίνει ήδη.

Υπάρχει όμως και το μέλλον: Ο λυσιτελής ανασχεδιασμός της εκπαίδευσης συμβαδίζει απαραιτήτως με τον ανασχεδιασμό της παραγωγής, δηλαδή με την εκπόνηση ενός εθνικού σχεδίου μακράς πνοής, που θα τοποθετεί την Ελλάδα στον διεθνή καταμερισμό εργασίας βάσει των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και των δυνατοτήτων της, πραγματιστικά, απροκατάληπτα, με φαντασία και τόλμη. Ο Πρόεδρος του Ισραήλ Σιμόν Πέρες, ο πολύπειρος ηγέτης, το περασμένο καλοκαίρι μάς το είπε ζυγισμένα και ιστορικά: «Το μέγεθος μιας χώρας δεν κρίνεται από την έκταση του εδάφους της, αλλά από το επίπεδο ανάπτυξης και την τεχνολογία της. Η Ελλάδα έχει ψηλά βουνά που θα σας φέρουν τουρίστες, αλλά χρειάζεστε υψηλή τεχνολογία που θα σας φέρει επενδύσεις».

Η αποεπένδυση σε εκπαίδευση και έρευνα προοιωνίζεται όχι μόνο κοινωνικές ανισότητες, αλλά και εθνικό μαρασμό: με ποιες διανοητικές δυνάμεις θα ανακάμψει η χώρα, όταν η ύφεση επιτέλους πιάσει πάτο; Οταν οι πιο άξιοι και καταρτισμένοι, οι εκπαιδευμένοι με δημόσια δαπάνη και με την έως αιμορραγίας χρηματοδότηση των οικογενειών, εγκαταλείπουν τις εστίες τους, σαν οικονομικοί πρόσφυγες, για να προσφέρουν τις γνώσεις και τη ζωτικότητά τους στην υπερορία; Οταν φεύγουν οι νέοι και απομένει να οικοδομήσει το μέλλον ο πιο γηρασμένος πληθυσμός της Ευρώπης, με σαρωμένα ασφαλιστικά ταμεία και ετοιμόρροπο κράτος πρόνοιας; Προ εβδομάδων το περιοδικό Der Spiegel εικόνιζε στο εξώφυλλο του νέους Νοτιοευρωπαίους με τη, σχεδόν θριαμβευτική, διαπίστωση: Τα καλύτερα μυαλά της Ευρώπης στην υπηρεσία της γερμανικής οικονομίας.
Η κρίση δεν είναι μόνο ο παρών πόνος. Είναι και η απώλεια των προϋποθέσεων του μέλλοντος.

Από τον Νίκο Ξυδάκη