Περί Ελληνοτουρκικών.

Ήγγικεν λοιπόν η ώρα να πούμε 2-3 σοβαρές κουβέντες σχετικά με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, κυρίως διότι έχω παρατηρήσει ότι επικρατεί:

α) μια τεράστια παραπληροφόρηση επί του θέματος και

β) μια σχεδόν πλήρης άγνοια ή ακόμη χειρότερα και αμάθεια, η οποία όπως και στη γνωστή παροιμία για την γάτα και την περιέργεια, σκοτώνει εξίσου. Και ιδίως το δεύτερο είναι τραγικό, λες και πρόκειται για εξελίξεις σε κάποια άλλη χώρα που δεν μας αφορούν καν, ούτε δύναται να επηρεάσουν το ίδιο μας το μέλλον...

Τι εννοώ;

Διαπιστώνω ότι ακόμη και από ανθρώπους των οποίων τον τρόπο σκέψης σέβομαι και που γενικά τους έχω σε μία άλφα εκτίμηση, στο θέμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων διατυπώνουν απόψεις οι οποίες αποτελούν δυνάμει πυρηνικές ωρολογιακές βόμβες, δείγμα του πόσο βαθειά έχει προχωρήσει η παραπληροφόρηση σε αυτό το τόσο φλέγον ζήτημα που για κάποιους λόγους έχει τεχνηέντως δαιμονοποιηθεί. Δεν είναι δυνατόν πχ να είναι σχεδόν παγιωμένη η αντίληψη ότι "οι Τούρκοι δεν ζητάνε τίποτε και όλα είναι αποκυήματα της φαντασίας μας" ή τα πάντα να πιστώνονται στους συνήθως άσχετους υπερελληναράδες ή κάποιους συγκεκριμένους δημοσιογράφους", όταν τα πάντα είναι επίσημα και καταγεγραμένα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: ήρθε τις προάλλες ο Νταβούτογλου για επίσημη επίσκεψη και σε κάποιο σημείο πέταξε και την ατάκα ότι το Καστελόριζο ανήκει στην Μεσόγειο. Σαφές, όμως ο Τούρκος ΥΠΕΞ δεν ήρθε στην Ελλάδα για να διαπιστώσει τι γνώσεις έχουμε επί της γεωγραφίας, ούτε για να συζητήσει επί του αντίστοιχου μαθήματος που διδάσκεται στα σχολεία. Το τι εννοούσε θα το δούμε παρακάτω, στην ώρα του, αυτό όμως που στο συγκεκριμένο σημείο θέλω να καταστήσω σαφές είναι ότι οι απόψεις που διέρρευσαν ότι ο Νταβούτογλου έκανε απλώς μια αθώα γεωγραφική αναφορά και οι αντιδράσεις οφείλονται στους διαφόρους ελληναράδες, είναι εξίσου χαζές και ανώριμες με τις αντιδράσεις των ελληναράδων.

Είναι σαφές ότι θα προκύψει υπερσενδόνι των τριών ηπείρων και των πέντε θαλασσών, θα σας πρότεινα λοιπόν (δεδομένου ότι το θέμα δεν είναι εύκολο κιόλας) να μην αρκεστείτε σε μια σκέτη ανάγνωση και οι όποιες αναγνώσεις επιχειρήσετε (όσοι το αντέξουν δηλαδή) να μην το πράξετε άνευ φραπέ (προτείνω τρίκιλο βαρελάκι με ενσωματωμένο καλαμάκι και σύστημα ψύξης). Όχι τίποτε άλλο και δίχως να θέλω να το παινευτώ, αλλά θα βγει και αριστούργημα κιόλας. Επίσης όπως θα καταλάβετε, για την δική σας ευκολία έχω χρησιμοποιήσει και αρίθμηση προκειμένου να βρίσκετε πιο εύκολα το σημείο στο οποίο σταματήσατε (διότι για να το παίρνετε μονοκοπανιά, δεν το βλέπω).

Για πάμε σιγά, σιγά λοιπόν να μπαίνουμε στο κλίμα και μην ξεχάσετε τα μπρατσάκια σας διότι θα κολυμπήσουμε έως τα πολύ βαθειά...

1. Εισαγωγικά

Κατ' αρχήν δίκην προλόγου να αναφέρω ότι θα μας απασχολήσουν το ζήτημα της Υφαλοκρηπίδας που είναι και το μείζον, καθώς επίσης και το θέμα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης αλλά και του ορυκτού πλούτου στο Αιγαίο. Όλα αυτά, υπό την προσέγγιση του Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης (η Σύμβαση του οποίου υπεγράφη το 1982), πάνω στο οποίο είχα την πολύτιμη βοήθεια ενός από τους πολύ σοβαρούς γνώστες του αντικειμένου (ονόματα δεν λέμε για δικούς μου λόγους, αλλά οι ευχαριστίες είναι δεδομένες κι ατελείωτες). Αυτό το τελευταίο το τονίζω διότι η προσέγγιση που θα επιχειρήσουμε θα έχει νομική βάση (αλλά σε καθημερινή γλώσσα) και δεν θα πρόκειται για μια ακόμη σκέτη άποψη από αυτές που οργασμιδόν κυκλοφορούν τον τελευταίο καιρό (και ιδίως από τότε που ο Χαρδαβέλας έκανε την αποκάλυψη σοκ που κατά τα λοιπά είναι χρόνια γνωστή ότι στο Αιγαίο υπάρχει ορυκτός πλούτος -το ρημάδι, μια απλή ματιά στον χάρτη της Μεσογείου και που έχει αποδεδειγμένα πετρέλαια να δει κάποιος, το καταλαβαίνει αμέσως).

Για να μπαίνουμε σιγά, σιγά στο κλίμα θα ξεκινήσω θίγοντας ένα σημείο που μου κάνει τεράστια εντύπωση: ενώ όλοι μας έχουμε ακούσει κατ' επανάληψιν τις εκφράσεις "casus belli" και "6/12 ναυτικά μίλια", αδυνατούμε να κατανοήσουμε τι ακριβώς σημαίνουν αυτοί οι όροι και που (και γιατί) μας επηρεάζουν τόσο πολύ. Ας γνωριστούμε λοιπόν με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, το οποίο καθορίζει την θάλασσα σε ζώνες. Αυτές είναι:

α) τα εσωτερικά ύδατα

β) η η χωρική θάλασσα

γ) η συνορεύουσα ζώνη

δ) η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη

ε) η αλιευτική ζώνη

στ) η ανοικτή θάλασσα

ζ) η Υφαλοκρηπίδα (την οποίαν επίτηδες άφησα για το τέλος)

Σημειωτέον ότι για να οριστούν αυτές οι ζώνες πρέπει να εισάγουμε έναν νέο όρο, τις γραμμές βάσεως, από τις οποίες ξεκινάει η μέτρηση των αποστάσεων. Οι γραμμές βάσεως υπολογίζονται μέσες-άκρες (για να μην υπεισερχόμεθα σε πολλές λεπτομέρειες) με δύο τρόπους: είτε με φυσική ακτογραμμή, είτε με ευθείες γραμμές βάσεως. Για την ιστορία, η Ελλάδα μετράει με φυσική ακτογραμμή τα χωρικά της ύδατα, ενώ η Τουρκία με ευθείες γραμμές βάσεως. Η επιλογή του τρόπου επαφύεται στο κάθε κράτος, ενώ να σημειώσουμε ότι οι ευθείες γραμμές βάσεως "κλέβουν" λιγουλάκι οπότε θεωρούνται ολίγον τι πιο.. επεκτατικές. Αυτό, για την ιστορία μιας και δεν το έχετε ακούσει πουθενά. Πίσω στο θέμα μας όμως.

Οι ζώνες αυτές χαρακτηρίζονται από κάποιο συγκεκριμένο ανά κατηγορία νομικό πλαίσιο το οποίο δημιουργεί κάποιους σημαντικούς διαχωρισμούς ως προς τις δυνατότητες και τα δικαιώματα κάθε κράτους. Ποιοι είναι αυτοί; Η κυριαρχία, τα κυριαρχικά δικαιώματα, η δικαιοδοσία κλπ. Τα σημαντικότερα που μας ενδιαφέρουν είναι τα δύο πρώτα: η κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα. Ας το κάνουμε πιο ενδιαφέρον όμως.

Στα εσωτερικά ύδατα και στα χωρικά ύδατα κάθε κράτος έχει κυριαρχία. Πέραν των χωρικών υδάτων και μέχρι το σημείο που προβλέπεται (θα ασχοληθούμε στην συνέχεια με το ποιο είναι αυτό) το κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα, τα οποία είναι σαφώς διαφορετικά από την κυριαρχία. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό;

2. Υφαλοκρηπίδα

Ας υποθέσουμε ότι η Ελλάδα έχει χωρικά ύδατα που εκτείνονται στα 6 ναυτικά μίλια, αυτό σημαίνει ότι σε όλη την έκταση που καλύπτουν αυτά τα 6 ναυτικά μίλια (όπως βλέπουμε και στον αντίστοιχο χάρτη) όπου υπάρχει έντονο μπλε χρώμα, εκεί μέσα υπάρχει ελληνική κυριαρχία. Είναι σα να λέμε, το οικόπεδο μέσα στο οποίο έχουμε χτίσει το σπίτι μας και αντίστοιχα του έχουμε βάλει φτάκτη στην περίμετρό του, για να το καταλάβετε με κάτι πιο καθημερινό. Αν ξαφνικά μια μέρα αποφασίσουμε να επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα από τα 6 που είναι τώρα στα 12 που έχουμε το δικαίωμα βάσει του ΔΔΘ, αυτομάτως η περιοχή με το έντονο μπλε χρώμα γίνεται πολύ μεγαλύτερη.

Ας κάνουμε μια μικρή παρένθεση για να βάλουμε και την Υφαλοκρηπίδα μέσα στο παιχνίδι, ξεκινόντας με τα απλά: τι είναι η Υφαλοκρηπίδα δηλαδή. Κατ' αρχήν υπάρχουν δύο "ειδών" υφαλοκρηπίδες, η ηπειρωτική (που είναι η καθαρά γεωλογική) και η νομική που είναι και αυτή με την οποίαν ασχολούνται όλα τα παραθαλάσσια κράτη παγκοσμίως. Η νομική υφαλοκρηπίδα καθορίστηκε κατ' αρχήν από την Σύμβαση της Γενεύης του 1958. Η Υφαλοκρηπίδα ξεκινάει από το σημείο που τελειώνουν τα χωρικά ύδατα και εκτείνεται τουλάχιστον ως τα 200 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσεως (κάτι που εμφανώς στο Αιγαίο δεν έχει εφαρμογή, αλλά θα πούμε μετά και γι'αυτό). Σύμφωνα με τις Συμβάσεις, τα νησιά έχουν Υφαλοκρηπίδα (τα οποία έχουν επίσης πλήρες δικαίωμα σε ΑΟΖ και χωρική θάλασσα). Αντίστοιχο δικαίωμα αλλά υπό συνθήκες έχουν και οι βράχοι (πρώτη σημαντική σημείωση: ο όρος βραχονησίδα δεν υφίσταται, σύμφωνα με το ΔΔΘ). Ποιες είναι αυτές οι συνθήκες που αφορούν τους βράχους: είτε να μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση, είτε να έχουν από μόνοι τους οικονομική ζωή (άρθρο 121(3)), όπου αμφότερα βαρύνουν το δικαιούχο κράτος προκειμένου να αποδειχθούν. Για θυμηθείτε τώρα λοιπόν εκείνα τα περιβόητα κατσίκια που είχαν πάνω τα Ίμια επί των ημερών της κρίσεως το 96, στα οποία θα αναφερθούμε και αργότερα.

Σημειωτέον ότι τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους πάνω στην Υφαλοκρηπίδα υπάρχουν ακόμη και αν το κράτος δεν την έχει εξαγγείλει. Κοινώς, η Υφαλοκρηπίδα υπάρχει ανέκαθεν και αυτοδικαίως (άρθρο 77(3)), εν αντιθέσει με την ΑΟΖ η οποία χρειάζεται επίσημη εξαγγελία (άρθρο 56). Επίσης, σε ολόκληρη την Υφαλοκρηπίδα το κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα και όχι κυριαρχία (άρθρο 77(1)), το οποίο σημαίνει ότι αναγνωρίζονται στο κράτος δικαιώματα για συγκεκριμένους σκοπούς, όπως η εκμετάλλευση του υπεδάφους, η έρευνα κλπ. Επίσης, να σημειώσουμε ότι ακόμη κι αν το κράτος δεν ασκεί τα κυριαρχικά του δικαιώματα σττην Υφαλοκρηπίδα, κανένα άλλο παράκτιο κράτος δεν έχει δικαίωμα να τα παραβιάσει άνευ αδείας του (νομίμου δικαιούχου) κράτους (άρθρο 77(2)).

Ας δούμε τώρα στην πράξη τι σημαίνει αυτό, αφού πρώτα ξανακοιτάξουμε τους δύο χάρτες με τη χωρική θάλασσα σε 6 και 12 νμ αντίστοιχα και ας αρχίσουμε να συζητάμε για τα πιο 

σοβαρά θέματα.

Θα έχει πάρει τ'αφτί σας ότι έχουν ξεκινήσει οι συνομιλίες στο Αιγαίο, ότι συζητείται η συνεκμετάλλευση κλπ. Αυτά πρακτικά τι σημαίνουν; Αυτό που υποστηρίζει η Τουρκία ως επίσημη θέση είναι ότι τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου δεν έχουν δική τους Υφαλοκρηπίδα (μικρή λεπτομέρεια που παραλείψαμε: η Τουρκία δεν έχει υπογράψει άρα και αποδεχθεί τη Σύμβαση του ΔΔΘ) αλλά "κάθονται" πάνω στην Υφαλοκρηπίδα της ηπειρωτικής χώρας, που εν προκειμένω δεν είναι άλλη από την Τουρκία. Αυτό που προτείνει λοιπόν είναι να χωριστεί η Υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου στη μέση. Και τι σημαίνει μέση; Σημαίνει Αρχή Μέσης Απόστασης, δηλαδή με προσεκτική μέτρηση των αποστάσεων ανάμεσα στον ηπειρωτικό κορμό της Ελλάδας και της Τουρκίας, την οποίαν απόσταση εν συνεχεία χωρίζουμε στα δύο με την Ελλάδα να παίρνει το δυτικό τμήμα της αιγαιακής Υφαλοκρηπίδας και η Τουρκία το ανατολικό, πάνω-κάτω όπως οριοθετεί η έντονη γραμμή που φαίνεται στον παρακάτω χάρτη.

Πρακτικά αυτό τι σημαίνει για την Ελλάδα; Ότι στο δυτικό Αιγαίο τα πράγματα παραμένουν ώς έχουν, στο ανατολικό όμως πέραν της χωρικής θάλασσας στην οποίαν ως προείπαμε έχουμε κυριαρχία, εκτός χωρικής θάλασσας δεν θα έχουμε το παραμικρό κυριαρχικό δικαίωμα. Πολύ ωραία, θα μου πείτε, και που κολλάνε τα 6/12 νμ τότε ρε Άδη;

Μα τι είπαμε πριν, δεν προσέχατε το μάθημα; Η Υφαλοκρηπίδα ξεκινάει να μετράει έξω από τα χωρικά Ύδατα, αν λοιπόν η Ελλάδα οριοθετήσει χωρικά ύδατα στα 12 νμ, αυτομάτως τι έχει να χάσει επί της ουσίας ακόμη και σε μια μοιρασιά του Αιγαίου; Επί της ουσίας, λίγα (όσα περισσεύουν από τη Διεθνή Θάλασσα του Αιγαίου). Με 6 νμ όμως έχει να χάσει κυριολεκτικά σχεδόν τα πάντα. Αρχίζετε να καταλαβαίνετε τώρα γιατί η Τουρκία έχει θέσει το casus belli (=αιτία πολέμου) στην ενδεχόμενη επέκταση της χωρικής μας θάλασσας από τα 6 στα 12 νμ; Διότι αν κάνουμε χρήση αυτού του νομίμου δικαιώματός μας αυτομάτως η Τουρκία σχεδόν χάνει το παιχνίδι πριν καλά-καλά ξεκινήσει.

Ας το κάνουμε όμως ακόμη πιο ενδιαφέρον (και πιστέψτε με, έχει κι άλλο!): τον τελευταίο καιρό πάρα πολύ συχνά ακούμε για τουρκικές προκλήσεις στο Αιγαίο, κατά τις οποίες τουρκικά πολεμικά πλοία φτάνουν έξω από το Σούνιο και εν συνεχεία επιστρέφουν στην βάση τους στα παράλια της Μικράς Ασίας. Εδώ λοιπόν έρχεται η αποκάλυψη βόμβα: ακόμη και τα τουρκικά πολεμικά πλοία έχουν κάθε δικαίωμα να το κάνουν, αρκεί αυτό να γίνεται υπό κάποιους συγκεκριμένους όρους. Βέβαια η πρόκληση εξακολουθεί να υφίσταται αλλά θα δούμε αργότερα που και κυρίως πως ακριβώς. Δεν ξέρω αν είχε πάρει τ'αφτί σας προ μερικών ετών τη δήλωση ενός πρώην αρχηγού του Πολεμικού Ναυτικού για το Αιγαίο που είχε προκαλέσει τεράστιο σάλο. Δεν θυμάμαι πως ακριβώς είχε ειπωθεί, όμως η ουσία της ήταν ότι το Αιγαίο δεν είναι όλο ελληνικό. Ε, λοιπόν θέλετε να σας αποκαλύψω κάτι; Όντως το Αιγαίο δεν είναι όλο ελληνικό έτσι όπως συνηθίζουμε να το εννοούμε και ταυτόχρονα να σας αποκαλύψω και το γιατί. Ξεκινώντας το παρόν σενδόνι έκανα λόγο για άγνοια: τόσην ώρα συζητάμε για 6 και 12 ναυτικά μίλια χωρικής θάλασσας, δηλαδή κυριαρχίας. Μάλιστα ο παρατηρητικός αναγνώστης θα πρόσεξε ότι έκανα και έναν αρκετά ύπουλο παραλληλισμός με το οικόπεδο στο οποίο έχω χτίσει σπίτι. Τι υπάρχει όμως έξω από το οικόπεδο; Βάζω στοίχημα ότι δεν διερωτήθηκε κανείς! Πράγμα μάλλον λογικό, διότι όποιος ήταν να διερωτηθεί θα μπορούσε να το είχε κάνει εδώ και χρόνια! Ας δούμε λοιπόν εξονυχιστικά τι συμβαίνει. Έξω από την χωρική μας θάλασσα υπάρχουν διεθνή ύδατα και αυτό είναι που έλεγε τότε εκείνος ο αρχηγός του Ναυτικού, δηλαδή το απολύτως προφανές και τίποτε το αιρετικό. Καμία απολύτως εθνική μειωδοσία, καμία εθνική προδοσία, απλή ερμηνεία του Διεθνούς Δικαίου που έχουμε αποδεχθεί και υπογράψει. Αυτό σημαίνει ότι στα διεθνή ύδατα μπορεί όποιος θέλει να κυκλοφορεί όπως θέλει και όσο θέλει. Άρα και οι Τούρκοι με τα πολεμικά τους πλοία. Εδώ λοιπόν, για να το κάνουμε ως υποσχεθήκαμε ακόμη πιο ενδιαφέρον, υπάρχει ειδική πρόνοια στο ΔΔΘ κατά την οποίαν όλοι -κυριολεκτικά όλοι, μηδενός εξαιρουμένου- άρα και οι Τούρκοι με τα πολεμικά τους πλοία έχουν το αναφαίρετο δικαίωμα να κυκλοφορούν ακόμη και μέσα στα χωρικά ύδατα άλλης χώρας κάνοντας χρήση του δικαώματος της αβλαβούς διελεύσεως, η οποία δίνει το δικαίωμα διέλευσης με συγκεκριμένες συνθήκες και όρους, οι οποίες συνθήκες και όροι υπάρχουν αυτοδικαίως προς τα ξένα κράτη αφού αποτελούν υποχρέωσή μας να τους κάνουμε αυτήν την παραχώρηση. Με λίγα λόγια, από νομικής πλευράς, το ότι οι Τούρκοι έχουν κάνει το δρομολόγιο Τουρκία-Σούνιο λες και είναι Ρίο-Αντίρριο είναι απολύτως νόμιμο (βέβαια απαγορεύεται αυστηρά ένα πλοίο να μπει σε εσωτερικά ύδατα που είναι άλλη περίπτωση). Είπαμε όμως ότι η πρόκληση υφίσταται και μάλιστα έχει και συγκεκριμένο σκοπό. Ας τη δούμε προσεκτικά: η Τουρκία στο Αιγαίο έχει δύο κύριες ναυτικές βάσεις: μία νότια και μία βόρεια. Τα πλοία που σουλατσάρουν ως το Σούνιο συνήθως φεύγουν από τη μία βάση για να μετασταθμεύσουν στην άλλη, αντί όμως να ακολουθήσουν την λογική και σύντομη διαδρομή δηλαδή την απευθείας, αυτά πηγαίνουν μέσω Σουνίου. Είναι σα να θες να ξεκινήσεις από Πειραιά για να πας στην Κρήτη και να πηγαίνεις Πάτρα, να παίρνεις το πλοίο για Ανκόνα, μετά με αεροπλάνο για Θεσσαλονίκη και τέλος Κρήτη. Το κάνεις; Όχι. Τότε γιατί το κάνουν οι Τούρκοι. Είναι απλό...

Διότι υπάρχουν δύο Δίκαια της Θάλασσας! Αυτό που αναφέραμε πιο πάνω είναι το Συμβατικό, δηλαδή αυτό που υπάρχει στα χαρτιά. Υπάρχει όμως και το Εθιμικό, το οποίο υπάρχει από παράδοση! Και εδώ απαιτείται μια πολυπλόκαμη απαραίτητη ιστορική αναδρομή.

Το 1932 τα Δωδεκάνησα παραχωρήθηκαν από την Τουρκία στην Ιταλία με την αντίστοιχη Συμφωνία. Για να καθορισθούν τα σύνορα χαράχθηκαν 37 σημεία πάνω στον χάρτη, ακριβώς επειδή ήταν αδύνατο να αναφερθούν ονομαστικά όλα τα νησιά και οι βράχοι (ιδίως). Τα Ίμια, τα οποία πέρασαν υπό ιταλικό έλεγχο βρίσκονται στο σημείο 30 παρεμπιπτόντως. Επίσης να αναφέρουμε ότι με την ίδια συμφωνία υπό Ιταλικό έλεγχο πέρασε και το Καστελόριζο (για να τα βάζουμε ένα-ένα στο παιχνίδι σιγά, σιγά) με τη Ρω. Το 1947 που τα Δωδεκάνησα παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα, δεν απαιτήθηκε να γίνει επαναχάραξη συνόρων διότι απλούστατα οι Ιταλοί μας παραχώρησαν ό,τι είχαν πάρει από τους Τούρκους 15 χρόνια πριν, οπότε ίσχυαν οι ίδιες συνθήκες ακριβώς επειδή ήμασταν το διάδοχο κράτος των Δωδεκανήσων. Ε, λοιπόν η Τουρκία αυτό που υποστηρίζει τώρα είναι ότι ναι μεν τα είχε δώσει στους Ιταλούς (και τα Ίμια πχ) αλλά δεν αναγνωρίζει ότι τα πήραμε εμείς, πράγμα φυσικά αδύνατον και που αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία. Η αναδρομή όμως δεν σταματάει εδώ: ουσιαστικά πως ξεκινούν τα σημερινά ελληνοτουρκικά προβλήματα; Το 1973 η Τουρκία αποφάσισε να δημοσιεύσει μονομερώς επίσημη απόφαση της κυβερνήσεως (κάτι αντίστοιχο με τα δικά μας ΦΕΚ) με την οποίαν εκχωρούσε το δικαίωμα για άδεια έρευνας πετρελαίων για κοιτάσματα σε υποθαλάσσιους χώρους σε περιοχές νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου. Η διετία 74-76 ήταν αρκετά θερμή ανάμεσα στις δυο χώρες και τελικώς εκ του μη όντως αρχίζει (και ταυτόχρονα παγιώνεται) η βασική ελληνοτουρκική διαφορά που υφίσταται μέχρι τις μέρες μας, και που δεν είναι άλλη από την οριοθέτηση της Υφαλοκρηπίδας. Πως όμως μπορεί να οριοθετηθεί η Υφαλοκρηπίδα; Μα φυσικά προσδιορίζοντας το τι ανήκει που (πχ τα Ίμια που συνεχώς αμφισβητούν οι Τούρκοι). Βέβαια, ενώ όπως όλοι γνωρίζαμε η μοναδική διαφορά που αναγνωρίζαμε με τους Τούρκους ήταν αυτοί, ήρθε ο μέγας διπλωμάτης προ ενός περίπου έτους και αναγνώρισε όλες τις τουρκικές αξιώσεις στο Αιγαίο, αλλαγή πλεύσης που αποτελεί ιστορική ήττα, για λόγους που θα δούμε στην συνέχεια.

Θα αναρωτηθείτε που κολλάει η συγκεκριμένη ιστορική αναδρομή με το σημείο του εθιμικού Δικαίου που είχαμε μείνει; Μα αυτό ακριβώς σημαίνει εθιμικό Δίκαιο: εμείς πατάμε πάνω στο ότι οι Τούρκοι ξαφνικά ξύπνησαν μια ωραία πρωία του 1973 και άρχισαν να ζητάνε πράγματα που όχι μόνο αντιβαίνουν στις Συνθήκες και τις Συμφωνίες αλλά και που δεν υπήρχαν προηγουμένως, οι δε Τούρκοι που επιλεκτικά ενθυμούμενοι έχουν κατά νου μόνο τα μετά του 1973 προσπαθούν να δημιουργήσουν "παραδοσιακά ήθη κι έθιμα" προκειμένου να δημιουργήσουν υπέρ τους ένα προηγούμενο που μέχρι πρότινως δεν υπήρχε.

Και τι σημαίνει παραδοσιακά ήθη κι έθιμα;

3. Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ)

Πάμε τώρα στην Ελλάδα και την Ιταλία. Πιθανώς να έχει πάρει το μάτι σας ότι η Ελλάδα και η Ιταλία έχουν οριοθετήσει Υφαλοκρηπίδα εδώ και μερικές δεκαετίες. Όμως δεν έχουν οριοθετήσει ΑΟΖ και αυτό διότι όταν η Ελλάδα προ αρκετών ετών προσέγγισε την Ιταλία για να εξαγγείλουν ΑΟΖ η Ιταλία ζήτησε νέες διαπραγματεύσεις. Γιατί αυτό;

Μα διότι άπαξ και συμφωνηθεί ΑΟΖ (προσοχή στην λέξη: συμφωνηθεί, όχι εξαγγελθεί) αυτομάτως τα ιταλικά αλιευτικά που παραδοσιακά εδώ και αιώνες ψαρεύουν μέσα ακόμη και σε ελληνικά χωρικά ύδατα πολλές φορές (αν και παράνομα αφού το δικαίωμά τους φτάνει ως τα 6.001 νμ από τις ακτές μας), αυτομάτως θα χάσουν το δικαίωμα να ψαρεύουν σε ολόκληρη την ελληνική ΑΟΖ.

Τι είναι όμως η ΑΟΖ; Η έννοια αυτή εμφανίζεται για πρώτη φορά με την Συνθήκη του ΔΔΘ το 1982. Επί της ουσίας θα μπορούσαμε τελείως μπακάλικα να πούμε πως είναι ό,τι και Υφαλοκρηπίδα (άρα εκτείνεται εξίσου έως τα 200 νμ κλπ), μόνο που ουσιαστικά δημιουργεί επιπρόσθετες υποχρεώσεις. Για παράδειγμα, ένα ιταλικό αλιευτικό έχει (εθιμικά) το ελεύθερο να ψαρεύει στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, όχι όμως στην ελληνική ΑΟΖ καθ'όσον κάτι τέτοιο απαγορεύεται από το ΔΔΘ αυστηρά και διά ροπάλου. Σημειωτέον ότι ενώ η Υφαλοκρηπίδα υπάρχει ανέκαθεν και αυτοδικαίως όπως είπαμε, η ΑΟΖ υφίσταται μόνο αν εξαγγελθεί. Και πως εξαγγέλεται; Με ένα απλό ΦΕΚ, με έναν απλό Νόμο του Κράτους δηλαδή. Εδώ όμως υπάρχει ένα πρόβλημα (το οποίο έχει γιγαντωθεί... χαρδαβελείως). Το να εξαγγείλεις ΑΟΖ δεν σημαίνει ότι μπορείς να την εκμεταλλευθείς κιόλας και εδώ ακριβώς είναι το πρόβλημα, αφού για να προχωρήσεις στην εκμετάλλευση χρειάζονται συμφωνίες με όλα τα (εμπλεκόμενα) ομορά κράτη (άρθρο 123(α)). Άρα και με τους Ιταλούς στα δυτικά καθώς και με τους Τούρκους στα ανατολικά. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό και θέλω να το τονίσω, διότι σίγουρα θα έχετε ακούσει τις σχετικές (και δεόντως επιτακτικές) απόψεις ότι "γιατί δεν ξεκινάμε ΑΟΖ;" ή "γιατί δεν την εκμεταλλευόμαστε;". Η απάντηση είναι απλή: αφενός επειδή στο Αιγαίο που μας καίει και περισσότερο δεν μπορούμε (ουπς! Αμέσως μετά και αυτό), αφετέρου επειδή και να την εξαγγείλουμε, δεν μπορούμε να την εκμεταλλευθούμε. Για ποιον λόγο όμως δεν μπορόυμε να εξαγγείλουμε ΑΟΖ ακόμη κι αν δεν μπορούμε να την εκμεταλλευθούμε;

Μα για τον ίδιον λόγο που δεν έχει εξαγγείλει και η Τουρκία στο Αιγαίο ή τη νοτιοδυτική (της) Μεσόγειο, προς το Καστελόριζο δηλαδή. Διότι φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό τον Γιάννη. Αργότερα όμως και αυτό (μα ρε διάολε, πόσα έχω για αργότερα πια;!)!

Να το πούμε διαφορετικά: αν ακούσετε αύριο-μεθαύριο για συνεκμετάλλευση με τους Τούρκους της ΑΟΖ αυτό θα σημαίνει ότι τα έχουμε συμφωνήσει προηγουμένως με επίσημες τζίφρες και στην Υφαλοκρηπίδα. Γιατί ετσι; Διότι αυτό επιβάλει η διεθνής νομοθεσία. Το αντίθετο βέβαια δεν ισχύει καθ'όσον μη απαραίτητο (δηλαδή αν τα βρούμε στην Υφαλοκρηπίδα δεν συνεπάγεται ότι αυτόματα τα βρήκαμε και στην ΑΟΖ). Το γεγονός, λοιπόν, ότι ακόμη δεν έχουμε εξαγγείλει καν ΑΟΖ οφείλεται στο ότι το όλο τοπίο είναι τελείως νεφελώδες, και για τον ίδιο λόγο δεν έχει εξαγγείλει ούτε η Τουρκία. Βέβαια, θα ρωτήσετε τώρα, γιατί διαβάζουμε συνεχώς για κλιμακούμενες προκλήσεις (πχ με το ιταλικό ερευνητικό σκάφος Explora πολύ πρόσφατα); Ναι σωστά μαντέψατε: και αυτό μετά! :)

Καλώς ή κακώς, η σειρά πρέπει να τηρηθεί για να καταλάβουμε όσο το δυνατόν περισσότερα πράγματα σε αυτό το πραγματικά δαιδαλώδες τοπίο.

Πριν προχωρήσουμε να ξεκαθαρίσουμε ότι όπως και στην Υφαλοκρηπίδα έτσι και στην ΑΟΖ το κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα, ενώ κάτι που υπό συνθήκες μπορεί να αποδειχθεί σημαντικό για εμάς είναι ότι η ΑΟΖ από την διένεξη Λιβύης και Μάλτας περί ΑΟΖ το 1985 προέκυψε από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ότι αποτελεί μέρος του εθιμικού Διεθνούς Δικαίου.

4. Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ)

Επειδή είμαι βέβαιος ότι έχετε καλή μνήμη, θεωρώ ότι ήρθε η ώρα να με ρωτήσετε (κυρίως επειδή κι εγώ το ανέφερα) ότι μια άλλη φράση που έχουμε όλοι ακούσει είναι το "να προσφύγουμε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης".

Και εδώ πλέον αρχίζουμε να φτάνουμε στο αφάν γκατέ της όλης ιστορίας.

Κατ' αρχήν για να πας στο Διεθνές Δικαστήριο πάει να πει ότι προηγουμένως έχεις υπογράψει συνυποσχετικό με το κράτος που έχεις την διαφορά. Στο συνυποσχετικό οφείλεις να προσδιορίσεις τις διαφορές που επιθυμείς να εκδικαστούν καθώς και το νομικό πλαίσιο πάνω στο οποίο θα εκδικαστούν. Εδώ λοιπόν υπάρχουν τα εξής ενδιαφέροντα:

Όλα τα προηγούμενα χρόνια θα θυμάστε ότι η Ελλάδα αναγνώριζε ως μοναδική διαφορά ανάμεσα στις δύο χώρες την οριοθέτηση της Υφαλοκρηπίδας. Αντίστοιχα η Τουρκία έθετε επιπρόσθετα θέμα γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο (που δηλαδή δεν είναι αποσαφηνισμένο το ποια χώρα έχει κυριαρχία), θέμα αποτύπωσης FIR, εναέριος χώρος, η δικαιοδοσία SAR (Search and Resque: Έρευνα και Διάσωση). Εκεί λοιπόν που εμείς θα πηγαίναμε (αν πηγαίναμε) στο δικαστήριο με μία διαφορά, πλέον θα πάμε με όλες, γεγονός που μας επηρεάζει αφάνταστα και θα εξηγήσουμε σε λίγο το γιατί.

Το δεύτερο πολύ ενδιαφέρον σημείο είναι το νομικό πλαίσιο που αναφέραμε. Τα ενδεχόμενα είναι τρία: ή να εκδικαστούν οι διαφορές βάσει του εθιμικού Διεθνούς Δικαίου, ή βάσει του συμβατικού Διεθνούς Δικαίου, ή βάσει και των δύο μαζί. Το τρίτο είναι το πιο δύσκολο μιας και ουσιαστικά εθιμικό και συμβατικό Δίκαιο σε κάποια σημεία (που μας αφορούν) συγκρούονται. Εμάς ως χώρα θα μας συνέφερε πιο πολύ το πρώτο ενδεχόμενο, το εθιμικό Δίκαιο δηλαδή, αφού η παρουσία μας στην περιοχή φτάνει τις μερικές χιλιετίες, με όσα αυτό συνεπάγεται. Το ενδιαφέρον όμως είναι με τους Τούρκους, τους οποίους ενώ θα περιμένατε να τους συνέφερε το συμβατικό Δίκαιο, στην πραγματικότητα τους Τούρκους δεν τους συμφέρει καμία από τις τρεις εκδοχές! Κουφαθήκατε, ε; Και όμως έτσι ακριβώς είναι, αφού ακόμη και το συμβατικό Δίκαιο μας συμφέρει απλά όχι τόσο όσο το εθιμικό. Και ξέρετε γιατί;

Διότι οι Τούρκοι έχουν ένα τέταρτο πολύ πιο ισχυρό χαρτί στα χέρια τους που λέγεται Αρχή της Ευθυδικίας, και πάνω εδώ βασίζονται όλες οι διεκδικήσεις τους.

Τι σημαίνει αυτό...

Η τουρκική θέση για 50-50% στο Αιγαίο

Ας υποθέσουμε ότι αναγνωρίζουμε τις ελληνοτουρκικές διαφορές σε όλο τους το εύρος. Ας υποθέσουμε τώρα ότι από όλες αυτές τις διαφορές η Ελλάδα έχει δίκιο στο 95% των διαφορών, ενώ η Τουρκία στο 5%. Αν πάμε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, από την Αρχή της Ευθυδικίας οι Τούρκοι θα πάρουν ένα 25-30% των αιτημάτων τους και εμείς το υπόλοιπο. Κοινώς, όσο περισσότερες διεκδικήσεις βάζουν στο τραπέζι οι Τούρκοι, τόσο περισσότερα αιτήματα θα πάρουν στο τέλος, πράγμα που σημαίνει ότι οι Τούρκοι ξέρουν πολύ καλά ότι αν πάμε στο ΔΔΧ ό,τι και να γίνει θα βγουν κερδισμένοι, απλά δεν ξέρουν πόσο πολύ κερδισμένοι. Σημειωτέον δε, ότι γι'αυτόν τον λόγο κάνουν όλα αυτά που κάνουν στο Αιγαίο, πάνε δηλαδή να δημιουργήσουν κάτι το εθιμικό (το οποίο παρεμπιπτόντως θέλει τουλάχιστον 30 χρόνια παγιωμένης τακτικής για να θεωρηθεί εθιμικό όπου ακόμη και τότε δεν είναι σίγουρο: γι'αυτό πχ ακούτε ότι κάθε τόσο η Ελλάδα στέλνει διαβήματα). Θυμηθείτε ας πούμε την κρίση με το Σισμίκ προ 30 ετών και δείτε και την πιο πρόσφατη πρόκληση με το Explora: η αντιστοιχία γεγονότων είναι προφανής.

Για να επιστρέφουμε όμως, ακόμη και οι Τούρκοι αντιμετωπίζουν προβλήματα σε ένα τόσο ευνοϊκό ενδεχόμενο για τους ίδιους, από το οποίο ρίχνουν κυριολεκτικά άδεια και βγάζουν κυριολεκτικά γεμάτα, και ποια είναι τα προβλήματα αυτά; Το γεγονός ότι είναι αδηφάγοι: οι Τούρκοι θέλουν και το μισό Αιγαίο για έλεγχο και εκμετάλλευση αλλά και την περιοχή της Μεσογείου στην οποίαν ευτυχώς για εμάς βρίσκεται το Καστελόριζο (σε λίγο το γιατί και εδώ!). Ξέρουν συνεπώς ότι από την ίδια Αρχή της Ευθυδικίας δεν πρόκειται να τα πάρουν και τα δύο, δεδομένου ότι μόνοι τους βάζουν και άλλα θέματα πάνω στο τραπέζι. Για την ακρίβεια αυτό που φοβούνται είναι ότι μπορεί να πάρουν πραγματικά ελάχιστα από αυτά τα δύο αλλά να δικαωθούν πχ στο θέμα του FIR, ή να χάσουν και τα δύο αλλά να πάρουν το FIR και το SAR κ.ο.κ. Οπότε τι συμπεραίνουμε από όλο αυτό; Ότι επί της ουσίας ούτε εμείς θέλουμε να πάμε στο ΔΔΧ αλλά ούτε οι Τούρκοι. Τι συνεπάγεται αυτό όμως; Μα ότι πρέπει να τα βρούμε οι δυο μας σε κάτι τέτοιο, και κάπου εδώ υπεισέρχεται ο θεμελιώδης και εξαιρετικά σοβαρός παράγων της διπλωματίας (για την οποίαν δεν θα ήθελα να κάνω κάποιο σχόλιο διότι θα καταβαραθρώσω όλο το σενδόνι).

Να σημειώσω κάτι προκειμένου να γίνει πλήρως κατανοητό: θα αναρωτηθείτε, πως είναι δυνατόν να μην θέλουμε να πάμε στο ΔΔΧ αλλά εδώ και 30 χρόνια να αποτελεί την μόνιμη επωδό μας; Σκεφτείτε το όπως το βέτο που διαχρονικά θέταμε για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ και το πως αντιμετώπιζε την Τουρκία η ΕΕ βασιζόμενη πάνω σε αυτό το βέτο. Έθετε θέμα ένταξης η Τουρκία και εμείς θέταμε βέτο επειδή μας κάνουν μανούρες στο Αιγαίο. Έβγαιναν λοιπόν οι Ευρωπαίοι και τους έλεγαν "εμείς σας θέλουμε αλλά οι Έλληνες βλέπετε.......". Όταν όμως έγινε ο μεγάλος σεισμός το 99 και αναγκαστικά ήραμε το βέτο για να αποφύγουμε την διεθνή κατακραυγή, τα αποτελέσματα τα είδατε: ναι μεν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν διότι δεν γινόταν διαφορετικά, όμως έκτοτε έχουν παγώσει και μάλλον δεν θα ξεπαγώσουν ποτέ διότι πολύ απλά δεν τους θέλει κανείς μέσα στην ΕΕ. Ε, κάπως έτσι αντιμετωπίζουμε κι εμείς το ΔΔΧ: ναι μεν το επικαλούμεθα, αλλά αν κάτσει θα μας λούσει αρκετά κρύος ιδρώτας όπως αντίστοιχα ιδρώτας θα λούσει και τους Τούρκους. Για να καταλάβετε πόσο "μπαμπούλας" είναι το ΔΔΧ θα σας πω το εξής (το οποίο σίγουρα δεν ξέρετε): πρόβλημα με την Υφαλοκρηπίδα δεν έχουμε μόνο με τους Τούρκους. Έχουμε και με τη Λιβύη, αυτήν την υποτιθέμενη φίλα προσκείμενη χώρα που μας είχαν φάει τ'αφτιά επί τόσα χρόνια. Όταν λοιπόν κάποια στιγμή επιχειρήσαμε να οριοθετήσουμε Υφαλοκρηπίδα με τη Λιβύη, η Λίβυοι το δέχθηκαν με μεγάλη χαρά, υπό τον όρο ότι θα πηγαίναμε στη Χάγη όμως διότι δεν αποδέχονται ότι η Γαύδος έχει δική της Υφαλοκρηπίδα. Και με ποιο επιχείρημα; Ότι κράτη με μεγάλο ηπειρωτικό κορμό που ούτως ή άλλως έχουν μεγάλη Υφαλοκρηπίδα, το δίκαιο είναι να μην έχουν και νησιά με δική τους Υφαλοκρηπίδα (το οποίο λίαν... συμπτωματικώς αποτελεί και την τουρκική θέση για το Αιγαίο). Κάπου εκεί λοιπόν κάναμε πίσω, αφού ναι μεν κάθε υπόθεση είναι μοναδική στα μάτια του ΔΔΧ, όμως εδώ πέρα μιλάμε για περίπτωση που ουσιαστικά βρίσκεται στο Αιγαίο (παρόλο που τυπικά ανήκει στην Μεσόγειο), οπότε κανείς δεν μπορεί να ξέρει αν μελλοντικά θα χρησιμοποιηθεί ως δεδικασμένο σε μια αντίστοιχη προσφυγή με τους Τούρκους. Διότι όπως καταλαβαίνετε, το διαχρονικό πρόβλημα σε τέτοιες περιπτώσεις είναι η ενδεχόμενη αρνητική απόφαση του Δικαστηρίου.

Εν κατακλείδι ως προς το ΔΔΧ, τα πράγματα είναι απλά: ναι μεν θα επιλύσει οριστικά τις ελληνοτουρκικές διαφορές, όμως ξέρουμε ότι θα χάσουμε κάτι απ'όσα μας ανήκουν. Το μέγα ερώτημα είναι ποια θα είναι αυτά.

5. Τα ναυτικά μίλια

Σε αυτό το σημείο θα αναφέρω κάτι που θα αρχίσει να κάνει όλα όσα έχουμε αναφέρει μέχρι τώρα μια εικόνα και το θέμα πλέον γίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρον: πιο πριν αναφέραμε το συνυποσχετικό προκειμένου να γίνει η κοινή προσφυγή (σημειωτέον, η προσφυγή στη Χάγη υποχρεωτικά πρέπει να εχει δύο συμβαλλόμενα μέρη). Το συνυποσχετικό όμως συνεπάγεται και αποδοχή κι εφαρμογή της αποφάσεως του Δικαστηρίου, όποια κι αν είναι αυτή. Πως μεταφράζεται αυτό στην πράξη; Και εδώ υπεισέρχεται ο θεμελιώδης παράγοντας των 6/12 νμ και το γιατί έχουν σκυλιάσει τόσο πολύ οι Τούρκοι που θέτουν casus belli επί τούτου: άπαξ και βγει η οποιαδήποτε απόφαση, αυτομάτως δημιουργείται ένα οριστικό status quo στο Αιγαίο το οποίο απαγορεύεται να αλλάξει. Αν θυμάστε όμως ξεκαθαρίσαμε ότι η Υφαλοκρηπίδα ξεκινάει μετά τη χωρική θάλασσα. Άπαξ λοιπόν και η ΔΔΧ οριοθετήσει την Υφαλοκρηπίδα ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία, αυτομάτως απαγορεύεται να αλλάξει και η χωρική θάλασσα των δύο χωρών! Κοινώς, αν πάμε στη Χάγη με 6 νμ, τον ήπιαμε οριστικά και τελεσίδικα. Αν πάμε όμως με 12 νμ (που επαναλαμβάνω είναι αναφαίρετο δικαίωμά μας), εκεί τα πράγματα θα είναι σαφώς πιο ευνοϊκά για εμάς, αφού μεταξύ άλλων από την πίτα που περισσεύει όσα χάσουμε στο πλαίσιο της Αρχής της Ευθυδικίας θα μας βλάψουν ελάχιστα και θα έχουμε και τη δυνατότητα να το παίξουμε και... λαρτζ κιόλας, ότι εμείς στο πλαίσιο καλής γειτωνίας κάνουμε και τέτοιες παραχωρήσεις άμα λάχει να'ούμ. Και για να το πάμε και παραπέρα, πιο πολύ μας συμφέρει να αυξήσουμε τα 12 νμ και ταυτόχρονα να πούμε στους Τούρκους, οκ, ελάτε πάρτε το 30% του Αιγαίου (δηλαδή της διεθνούς θάλασσας που περισσεύει), παρά να πάμε στην Χάγη είτε με 12 είτε ακόμη χειρότερα με 6 νμ. Διότι στην περίπτωση που κάνουμε μια τόσο γενναιόδωρη παραχώρηση, αυτομάτως βγαίνουμε και πολύ πάνω διπλωματικώς. Για να καταλάβετε πόσο σημαντική είναι η αξία των ναυτικών μιλίων, θα σας πω και το εξής: με 6 νμ αν πάρουμε το 70% της Υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου θα έχουμε λιγότερη έκταση για εκμετάλλευση (κυριαρχία+κυριαρχικά δικαιώματα) από τα 12 νμ και αν πάρουμε το 50% της Υφαλοκρηπίδας που περισσεύει! Εντυπωσιακό, ε; Όντως είναι, γι'αυτό και κωλοχτυπιούνται όλη την ώρα οι Τούρκοι.

Άρα πλέον είμαστε σε θέση να αρχίσουμε να κατανοούμε και τη σειρά με την οποίαν πρέπει να προσεγγιστούν (από εμάς) τα ελληνοτουρκικά: πρώτα τα χωρικά ύδατα, εν συνεχεία η Υφαλοκρηπίδα και τέλος η ΑΟΖ (και δεν αναφέρομαι καν εν προκειμένω στα ενδιάμεσα που προαναφέραμε). Και μάλιστα η αυτή σειρά ισχύει πάμε-δεν πάμε στην Χάγη, ιδίως όμως αν πρόκειται να πάμε εκεί για επίλυση. Η οποιαδήποτε άλλη σειρά ή ακόμη χειρότερα η αμέλεια διευθέτησης της χωρικής θάλασσας κυριολεκτικά θα ισοδυναμεί με εθνική καταστροφή.

6. Καστελόριζο

Αφήσαμε όμως κάτι πολύ σημαντικό απ'έξω που εμπλέκεται άμεσα σε όλα αυτά: το Καστελόριζο. Προς την αρχή του σενδονιού ανέφερα και την σχετική πρόσφατη δήλωση του Νταβούτογλου, ότι το Καστελόριζο δεν ανήκει στο Αιγαίο αλλά στη Μεσόγειο, που όπως είπαμε είναι προφανές ότι ο εν λόγω δεν θέλησε να δει κατά πόσον ξέρουμε Γεωγραφία ή όχι. Ο σκοπός της δήλωσής του (μιας και τα πάντα αποτελούν δυνάμει επιχειρήματα σε ενδεχόμενη προσφυγή) ήταν ότι "εγώ πήγα μέσα στην χώρα τους, δήλωσα στα ελληνικά ΜΜΕ ότι το Καστελόριζο δεν ανήκει στο Αιγαίο και αυτοί δεν αντέδρασαν αλλά το αποδέχθηκαν".

Κατ' αρχήν γεωγραφικώς είναι παγκοσμίως γνωστό ότι το Καστελόριζο δεν ανήκει στο Αιγαίο. Ο Νταβούτογλου όμως εκμεταλλευόμενος την αρκετά δυσκίνητη πολιτική μας των περασμένων δεκαετιών, βάσει των οποίων τα ελληνοτουρκικά προβλήματα περιορίζονταν στην Κύπρο και το Αιγαίο, θέλησε να καταδείξει ότι το Καστελόριζο είναι μια διαφορετική περίπτωση. Από μιαν άποψη -τη γεωγραφική- έχει δίκιο. Αυτό όμως που τεχνηέντως ξεχνάει είναι πως το Καστελόριζο συνδέεται άμεσα με την ελληνική Υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και αν μη τι άλλο όση σχέση έχει το FIR Αθηνών με την Υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, άλλη τόση (μην πω και μεγαλύτερη) έχει το Καστελόριζο. Δεν τίθεται θέμα γεωγραφικών μαθημάτων ή αναφορών λοιπόν, αλλά προσπάθεια δημιουργίας ενός ακόμη διαφορετικού θέματος από πλευράς Τουρκίας και όσοι προσπαθούν να εξηγήσουν την εν λόγω δήλωση Νταβούτογλου ως εντελώς αθώα είναι κοινοί βλάκες -και λυπάμαι πολύ που το θέτω έτσι ωμα.

Παρεμπιπτόντως, θα ήθελα σε αυτό το σημείο να αναφέρω και ένα συγκεκριμένο εδάφιο από το αρκετά ενδιαφέρον (πλην σαδιστικό αν θες να το διαβάσεις) πόνημα του Νταβούτογλου, "Το Στρατηγικό Βάθος" που αφορά άμεσα την περίπτωση (μιας και όσο αρπαχτικό κι αν είναι κάποιος, και ο Νταβούτογλου είναι μεγάλο αρπαχτικό, τα λάθη δεν τα αποφεύγει): στην σελίδα 266 γράφει λοιπόν αναφερόμενος στα ελληνοτουρκικά ότι "Τα ζητήματα όπως του Αιγαίου και της Κύπρου που περιλαμβάνονται στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, πέραν από τη σημασία που έχουν τα ίδια, ενέχουν και μια ιδιαίτερη σημασία που πηγάζει από τη διαπεριφερειακή αλληλεπίδραση". Εν ολίγοις, ο ίδιος ο Νταβούτογλου που όψιμα θέλει εσχάτως να διαχωρίσει το Αιγαίο από τη Μεσόγειο (προκειμένου να εντάξει όχι στο πρώτο αλλά στη δεύτερη το Καστελόριζο), μέχρι πρότινως έγραφε ότι το Αιγαίο ανήκει στην Ανατολική Μεσόγειο. Άρα αφού είναι έτσι, τότε και το Αιγαίο και το Καστελόριζο ανήκουν στη Μεσόγειο (και δη, την Ανατολική) άρα μπαίνουν στο ίδιο πακέτο επίλυσης, ως μία υπόθεση και όχι ξεχωριστά. Βέβαια εδώ υπάρχει κάτι άλλο: ακόμη δεν είναι σαφές αν μας συμφέρει να πάει το Καστελόριζο ως ξεχωριστή υπόθεση (αλλά ως τελείως ξεχωριστή δηλαδή με άλλη προσφυγή) ή αν συμφέρει να μπει στο πακέτο του Αιγαίου και νομίζω ότι αυτό είναι άλλο μεγάλο θέμα προς συζήτηση. Μην ξεφεύγουμε όμως.

Τι παίζεται τελικώς με το Καστελόριζο; Θα παρατηρήσατε ότι όταν αναφερθήκαμε στην ΑΟΖ δεν βάλαμε κάποιον χάρτη. Ήρθε η ώρα να τους δούμε και τους δύο: έναν με την ΑΟΖ όπως υποστηρίζουμε εμείς ότι πρέπει να είναι και ένας με την ΑΟΖ όπως υποστηρίζει η Τουρκία ότι πρέπει να είναι.

Ελληνική εκδοχή της ΑΟΖ

Τουρκική εκδοχή της ΑΟΖ

Κατ΄αρχήν και όπως ήδη αναφέραμε επιγραμματικά πιο πριν, σύμφωνα με το ΔΔΧ κάθε υπόθεση που φτάνει εκεί είναι μοναδική (uniqum) άρα δεν υπάρχει δεδικασμένο και άλλα τέτοια. Κοινώς, για την περίπτωση του Καστελόριζου υπάρχουν παγκοσμίως και περιπτώσεις με αποφάσεις του ΔΔΧ που μας βολεύουν, υπάρχουν όμως και άλλες που αποτελούν εφιαλτικά ενδεχόμενα. Όπως είπαμε όμως και προηγουμένως, δεν μπορείς να ξέρεις τι απόφαση θα βγει, οπότε ας περιοριστούμε στους δυο χάρτες.

7. Φυσικοί Πόροι

Τον τελευταίο καιρό έχει γίνει της μόδας ο ορυκτός πλούτος του Αιγαίου. Φοριέται πάρα πολύ υπό όλες τις καιρικές συνθήκες και φέρνει και τη βεβαιότητα ότι βγαίνουμε απευθείας από την κρίση. Η αλήθεια είναι ότι σε αυτήν την άποψη εμπεριέχεται μια δόση αλήθειας. αλλά η αλήθεια δεν είναι τελείως έτσι και κυρίως, δεν είναι τόσο απλή. Βέβαια να προσθέσω σε αυτό το σημείο ότι όσο ηλίθιο είναι το να θεωρούμε ότι αν ξεκινήσουμε αύριο την εκμετάλλευση του ορυκτού μας πλούτου (που όντως υπάρχει) θα βγούμε από την κρίση, άλλο τόσο ηλίθιο είναι αυτό που θεωρούν αρκετοί ότι ορυκτός πλούτος δεν υπάρχει μόνο και μόνο επειδή το θέμα το βροντοφωνάζει δεξιά κι αριστερά ο Χαρδαβέλας. Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση και να σας πω να γελάσετε κιόλας, ίσως να γέρνει και λίγο και προς την πλευρά του Χαρδαβέλα εν προκειμένω, έτσι για να ευθυμήσουμε και λίγο. Μην φεύγουμε από τους χάρτες όμως, τους οποίους για να κατανοήσουμε θα πρέπει να δούμε λίγο τι γίνεται ανάμεσα σε... Κύπρο και Ισραήλ.

Όπως θα έχετε ακούσει στην λεκάνη της νοτιοανατολικής Μεσογείο έχουν βρεθεί απίστευτα κοιτάσματα ορυκτού πλούτου (κυρίως φυσικού αερίου και δευτερευόντως πετρελαίου). Αντίστοιχα τεράστια κοιτάσματα φυσικού αερίου έχουν βρεθεί και νοτιοανατολικά του Καστελόριζου. Πως βρέθηκαν όμως, αυτό είναι που δεν έχετε ακούσει. Σε τρία μέρη σε όλον τον κόσμο υπάρχει η δυνατότητα εξόρυξης υδριτών (ή αλλιώς ενυδατωμένων υδρογονανθράκων) οι οποίοι όχι μόνο αποτελούν σημαντικότατη πηγή εναλλακτικού καυσίμου, αλλά υποδεικνύουν και ύπαρξη φυσικού αερίου ακριβώς από κάτω τους. Στο Καστελόριζο λοιπόν οι υδρίτες βρίσκονται μόλις μισό μέτρο υπό το στρώμα του βυθού, γεγονός εκπληκτικό και παγκοσμίως μοναδικό. Γι'αυτόν τον λόγο πριν κανά δίμηνο έσπευσαν οι Ισραηλινοί αν θυμάστε να αναγνωρίσουν την ελληνική ΑΟΖ παρόλο που εμείς ως κράτος ΑΟΖ δεν έχουμε εξαγγείλει μέχρι σήμερα. Γι΄αυτόν τον λόγο διόλου τυχαίως τον τελευταί ο καιρό γίνεται μέγας λόγος σχετικά το τι πρέπει να πουλήσουμε ως χώρα για να βγούμε από την κρίση: η κουβέντα όλη πέφτει στη γη όπου λογικό είναι να υπάρχουν αντιδράσεις, αύριο-μεθαύριο όμως μπορεί να βγει κάποιος εξυπνάκιας και να πει, οκ, δεν πουλάμε γη όπως θέλετε αλλά αφού πρέπει να πουλήσουμε κάτι ας πουλήσουμε τα δικαιώματα εκμετάλλευσης (χρειαζόμαστε λεφτά άλλωστε). Ούτε ήταν τυχαίο φυσικά ότι μετά την έναρξη συνεργασίας Κύπρου-Ισραήλ η Μέρκελ για πρώτη φορά στη ζωή της αποφάσισε να κάνει επίσημη επίσκεψη στην Κύπρο και να συναντηθεί με την κυπριακή ηγεσία. Διότι πλέον υπάρχει η δυνατότητα να δημιουργηθεί ένας ισχυρότατος ενεργειακός άξονας με Ισραήλ-Κύπρο-Ελλάδα (τον οποίον φυσικά θα ελέγχουν οι αμερικάνοι, αυτό έλειπε) που θα συνδέει το Ισραήλ με την Ευρώπη και τούμπαλιν την Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή. Παρόλο που ως κίνηση από πλευράς Ισραήλ ήταν σημαντικότατη βέβαια μιας ουσιαστικά προέρχεται από το αντίστοιχο Υπουργείο Ανάπτυξης να τονίσουμε ότι δεν αποτελει πανάκεια μιας και τέτοιες θέσεις αλλάζουν ανάλογα με τις συμμαχίες (και αν υπάρχει ένα καλό που έχει κάνει αυτός ο μέγας διπλωμάτης είναι ότι έχει οικοδομήσει εξαιρετικές σχέσεις με το Ισραήλ, γεγονός που θα μας βγει σε εξαιρετικά καλό αν παραμείνουν έτσι, πόσω δε μάλλον όταν οι Τούρκοι έχουν αρχίσει ενεργειακά πάρε-δώσε με τους Ρώσους, βγάζοντας αγωγό στην νοτιοανατολική Μεσόγειο, πράγμα που φυσικά οι Αμερικάνοι μόνο με θετικό μάτι δε βλέπουν). Όλα αυτά λοιπόν τι σημαίνουν;

Κατ΄αρχήν, ότι ήγγικεν η ώρα της εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου, όχι του Αιγαίου αλλά ολόκληρης της περιοχής που εκτείνεται από το Αιγαίο μέχρι τη Μέση Ανατολή. Και είναι θεμελιώδες να κατανοήσουμε ότι αυτό είναι κάτι που ξεφεύγει από το στενό πλαίσιο των ελληνοτουρκικών σχέσεων και διαφορών, μιας και το αποφασίζουν άλλοι. Για να υπάρξει όμως εκμετάλλευση πρέπει η περιοχή να είναι ήσυχη και να προσφέρει ασφάλεια. Για να προσφέρει ασφάλεια πρέπει όμως να φτάσουν σε ένα τέλος οι ελληνοτουρκικές διαφορές προκειμένου να μην υπάρχει άλλη φαγωμάρα. Για να μην υπάρχει όμως φαγωμάρα θα πρέπει οι δυο χώρες να τα βρουν σε όλα τα σχετικά θέματα. Τα οποία θέματα είναι ποια; Μα αυτά που είπαμε σε όλο το σενδόνι, προεξέχον μέρος των οποίων είναι πλέον το Καστελόριζο επί της ουσίας. Ένα Καστελόριζο που αν επικρατήσει η τουκρική άποψη περί ΑΟΖ ουσιαστικά μας αφήνει εκτός νυμφώνος αφού αντί να συνορεύει η ελληνική ΑΟΖ με την κυπριακή και την τουρκική, θα συνορεύει μόνο με την τουρκική και το χειρότερο σε μια τέτοια περίπτωση θα είναι ότι η Ελλάδα θα μείνει τελείως εκτός αυτού του πραγματικά τεραστίου κοιτάσματος (που παρεμπιπτόντως να πω ότι εικάζεται ότι ίσως να είναι μεγαλύτερο κι από το Λεβιάθαν).

Οπότε καταλαβαίνετε και γιατί έχουν κλιμακωθεί τόσο πολύ οι προκλήσεις των Τούρκων αλλά και γιατί επιβάλλεται να έχουμε τα μάτια μας 14, μιας και το να πάρουμε τη μερίδα του λέοντος δεν απέχει και πολύ από το να μας πάρουν και τα σώβρακα.

8. Η γενικότερη τουρκική πολιτική

Ας αρχίσουμε να "κατηφορίζουμε" προς το τέλος του σενδονιού πλέον, οπότε ήρθε η ώρα να δούμε λίγο την στάση της Τουρκίας λίγο γενικότερα προκειμένου να καταλάβουμε κατά πόσον η Τουρκία κάνει τους τσαμπουκάδες μόνο σε'μας επειδή μας έχει βρει μπόσικους, ή αν αποτελεί γενικότερη τακτική της.

Όπως είπαμε και όπως κι εσείς ξέρατε ήδη, η Τουρκία δεν αποδέχεται το δικαίωμά μας να αυξήσουμε τα χωρικά μας ύδατα έως τα 12 ναυτικά μίλια. Μάλιστα όπως αναφέραμε, τα χωρικά ύδατα είναι τόσο σημαντικά που η Τουρκία βάζει μπροστά την απειλή πολέμου διότι ξέρει πολύ καλά ότι δεν μας παίρνει να μπούμε σε τέτοια διαδικασία. Για ποιον λόγο δεν μας παίρνει όμως; Λόγω των νησιών. Καλώς ή κακώς, τα νησιά μας που τόσα πολλά πλεονεκτήματα μας δίνουν αποτελούν και την αχίλλειο πτέρνα μας. Είναι δεδομένο ότι όλα τα σενάρια σύρραξης που έχουν οι Τούρκοι περιέχουν και το σενάριο κατάληψης ελληνικού νησιού (ίσον εδάφους). Με τόσα νησιά στα σύνορα όμως (και δεν μιλάμε μόνο για βράχους) δεν μπορούμε ποτέ να ξέρουμε ποιο νησί θα είναι αυτό. Για περίπτωση που σπεύσετε να θεωρήσετε άκυρο το σενάριο να σας υπενθυμήσω ότι στο σχέδιο "Βαριοπούλα" του τουρκικού στρατού, το σενάριο βασιζόταν στην τεχνητή δημιουργία κρίσης ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία η οποία θα ξεκίναγε με κατάρριψη από τους ίδιους τους Τούρκους ενός δικού τους αεροσκάφους, η οποία θα απαντάτο με κατάληψη ελληνικού νησιού και ταυτόχρονο πραξικόπημα. Οπότε ένα τέτοιο σενάριο από την στιγμή που είχε μελετηθεί τόσο λεπτομερώς από τους "από 'κει" μόνο ουτοπικό δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί. Το θέμα είναι ότι σε μια τέτοια περίπτωση οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονται τόσο να πάρουν ένα νησί του Αιγαίου που δεν είχαν (όχι ότι θα τους χάλαγε φυσικά), όμως εκ του μη όντως πας να κάτσεις στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με μείον ένα νησί το οποίο έχει ο αντίπαλός σου. Κι εσύ τι έχεις στα χέρια ως διαπραγματευτικό ατού; Τίποτε. Για να στο δώσει πίσω λοιπόν τι κάνεις; Συζητάς για τις διμερείς διαφορές (μπίνγκο) όπου άνευ διαπραγματευτικών ατού πολύ απλά υποχωρείς μέχρι νεωτέρας προκειμένου να πάρεις πίσω το νησί.

Εδώ όμως υπάρχει κάτι άλλο σημαντικό που πιθανώς να μας διέφυγε. Ένα από τα σημαντικότερα επιχειρήματα της Τουρκίας για το Αιγαίο των 12 νμ είναι ότι ουσιαστικά αποτελεί κλειστή θάλασσα, σχεδόν λίμνη δηλαδή, με αποτέλεσμα να στραγγαλίζονται τα συμφέροντα της Τουρκίας. Αναφέραμε όμως ήδη την περίπτωση της αβλαβούς διελεύσεως, την οποίαν έχουν όχι μόνο όλα τα εμπορικά πλοία του κόσμου (άρα και της Τουρκίας) αλλά μέχρι και τα τουρκικά πολεμικά πλοία. Να προσθέσω μια ακόμη σημαντική παράμετρο σε αυτό το σημείο: είναι ο Πλους Διελεύσεως (transit passage) ο οποίος σε σχέση με την αβλαβή διέλευση έχει ακόμη μεγαλύτερες ελευθερίες, σε σημείο που να παρέχει στο ξένο κράτος το δικαίωμα κυριολεκτικά να κάνει ό,τι γουστάρει ακόμη και στη δική σου χωρική θάλασσα. Εδώ όμως υπάρχει κάτι ακόμη πιο ενδιαφέρον που ναι μεν δεν έχει σχέση με τον Πλού Διελεύσεως που όμως έχει τεράστια σημασία για τα πάντα: ελάχιστοι σκέφτονται το γεγονός ότι τα 12 ναυτικά μίλια είναι κάτι ανεφάρμοστο στο ανατολικό Αιγαίο, μιας και οι αποστάσεις είναι πολύ μικρότερες από τα 12 νμ. Τι γίνεται σε μια τέτοια περίπτωση; Η απόσταση χωρίζεται στη μέση (Αρχή Μέσης Απόστασης που ήδη έχουμε μνημονεύσει). Άρα από την στιγμή που επί της ουσίας οι Τούρκοι δεν θα έχουν κανένα πρόβλημα διελεύσεως ενώ ταυτόχρονα τα 12 ναυτικά μίλια ελάχιστα εφαρμόζονται στο κομμάτι του Αιγαίου που διεκδικούν, τότε προς τι οι μαγκιές και οι τσαμπουκάδες; Κατ' αρχήν είναι το διαχρονικό φάντασμα που βλέπουν ότι όλοι οι γύρω τους θέλουν να τους εκμηδενίσουν (αν διαβάσετε το Στρατηγικό Βάθος θα καταλάβετε τι εννοώ ή μάλλον, πως το εννοούν) όπου για να αποφύγουν κάτι τέτοιο πρέπει να έχουν έλεγχο του Αιγαίου και δεύτερον το θέμα της οικονομικής εκμετάλλευσης που είναι και η μερίδα του λέοντος (στο οποίο όπως ήδη αναφέραμε τα χωρικά ύδατα παίζουν θεμελιώδη σημασία). Πριν προχωρήσω στο επόμενο σημείο να αναφέρω κάτι που είναι μεγίστης σημασίας και που ως χώρα θα βρούμε μπροστά μας (ευρισκόμενοι κλασικά προ εκπλήξεως, όπως με τα Σκόπια για παράδειγμα) σε μερικά χρόνια: τα λεγόμενα Στενά Διεθνούς Ναυσιπλοϊας, τα οποία συνδέονται αμφίδρομα με την έννοια του transit passage και τα οποία εν πολλοίς καταργούν την κυριαρχία ενός κράτους ακόμη και μέσα στα χωρικά του ύδατα. Παρεμπιπτόντως, καλά μαντέψατε: η Ελλάδα δεν έχει καθορίσει ΣΔΝ, με αποτέλεσμα όποιος θέλει να διέρχεται απ'όπου θέλει ό,τι ώρα θέλει. Αθάνατη ελληνική διπλωματία...

Ένα δεύτερο σημείο που μας ενδιαφέρει είναι η τακτική της Τουρκίας στις άλλες θάλασσες που έχει πρόσβαση: και στον Εύξεινο Πόντο αλλά και στη Μεσόγειο η Τουρκία έχει χωρική θάλασσα 12 νμ, του δικαιώματος δηλαδή που παρέχει το ΔΔΘ το οποίο όμως δεν έχει υπογράψει. Παρόλο, λοιπόν, που η Τουρκία κάνει χρήση ενός δικαιώματος που θεωρητικά δεν μπορεί να έχει (γι'αυτό και το στηρίζει εθιμικά), εμάς που εκ των πραγμάτων το έχουμε και εθιμικά και συμβατικά μας το αρνείται (λες και της πέφτει λόγος) και επιπρόσθετα μας απειλεί και με πόλεμο.

Ένα τρίτο σημείο έχει να κάνει με το πως βλέπει το Αιγαίο η Τουρκία, και σε αυτό το σημείο έχω επιλέξει να αναφέρω μερικά πολύ συγκεκριμένα εδάφια από το πόνημα του Νταβούτογλου (για το οποίο μου φαίνεται ότι πρέπει να κάνω ξεχωριστό σενδόνι):

-Το Αιγαίο αποτελεί το σημαντικότερο θαλάσσιο κομβικό σημείο της Ευρασιατικής παγκόσμιας ηπείρου στην κατεύθυνση βορρά-νότου. (σελ 267)

-Το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα των νησιών του Αιγαίου βρίσκεται υπο ελληνική κυριαρχία αποτελεί το σημαντικότερο αδιέξοδο της πολιτικής της εγγύς θαλάσσιας περιοχής της Τουρκίας. (σελ 268)

-Η Τουρκία για να γίνει μια πραγματική περιφερειακή δύναμη, είναι υποχρεωμένη να αυξήσει την πολιτική και οικονομική τρης επιρροή στις θαλάσσιες αρτηρίες που εκτείνονται από το Αιγαίο ως την Αδριατική και από του Σουέζ ως την Ερυθρά Θάλασσα. (σελ 270)

-Η προσέγγιση του ζητήματος δεν πρέπει να γίνεται ωσάν να πρόκειται για μια οποιαδήποτε τυχαία βραχονησίδα (Σ.σ. δική μου, των Ιμίων). Η Τουρκία εξαιτίας των προηγουμένων σοβαρών διπλωματικών παραλείψεών της έχει ήδη φτάσει στο ύστατο σημείο υποχωρήσεων στο Αιγαίο. Μετά απ'αυτό κάθε συμβιβασμός που θα γίνει μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες που ενδέχεται να φτάσουν ακόμη και ως την εξαφάνιση του ζωτικού χώρου της Τουρκίας στο Αιγαίο και κατ' επέκταση του χώρου που κινείται στον άξονα Μεσόγειος-Εύξεινος Πόντος. (σελ 272)

(ένα εμβόλιμο κουίζ: ποιος άλλος ηγέτης κράτους είχε κάνει λόγο για ζωτικό χώρο στο παρελθόν;)

Και το κερασάκι στην Τούρτα, αναφορικά με την φιλειρηνική Τουρκία που δεν μας δημιουργεί κανένα πρόβλημα αλλά που εμείς τα βλέπουμε στον ύπνο μας:

-Μια χώρα που παραμελεί την Κύπρο δεν είναι δυνατόν να έχει αποφασιστικό ρόλο στις παγκόσμιες και περιφερειακές πολιτικές. Δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική στις παγκόσμιες πολιτικές, διότι αυτό το μικρό νησί κατέχει μια θέση που μπορεί να επηρεάσει άμεσα τους στρατηγικούς συνδέσμους μεταξύ Ασίας και Αφρικής, Ευρώπης και Αφρικής, Ευρώπης και Ασίας (σελ 275)......Ακόμη κι αν δεν υπήρχε ούτε ένας μουσουλμάνος Τούρκος εκεί, η Τουρκία όφειλε να διατηρεί ένα κυπριακό ζήτημα. Καμία χώρα δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη σε ένα τέτοιο νησί που βρίσκεται σε στην καρδιά του ζωτικού της χώρου. Όπως τα Δωδεκάνησα, όπου δεν υπάρχει πλέον ένας επαρκής τουρκικός πληθυσμός, εξακολουθούν να διατηρούν τη σημασία τους για την Τουρκία...(σελ 279)

Ένα τέταρτο σημείο είναι ότι με το ψευδοκράτος η Τουρκία έχει προβεί σε... συνεκμετάλλευση της "κοινής" ΑΟΖ, παρόλο που η Κύπρος (ως μοναδική νόμιμη δικαιούχος) έχει διαμαρτυρηθεί επισήμως και που η Τουρκία φυσικά δεν λαμβάνει υπ'όψιν καταστρατηγώντας το Διεθνές Δίκαιο.

Όλα αυτά (καθώς και πολλά άλλα που θα μπορούσα να αναφέρω) καταδεικνύουν ότι η τακτική της Τουρκίας είναι διαρκής και προς όλες τις κατευθύνσεις. Δεν έχουμε μόνο εμείς το "προνόμιο" δηλαδή, απλά εμείς έχουμε την ατυχία να βρισκόμαστε στο σημείο που η Τουρκία θεωρεί πιο στρατηγικό από οποιοδήποτε άλλο. Γι'αυτό και ακολουθεί την πολιτική που ακολουθεί, με τη διαφορά όμως όπως ήδη είπαμε ότι μέχρι κι αυτή συνειδητοποίησε πλέον ότι το νερό το έχουν βάλει άλλοι στο αυλάκι, οπότε πλέον εφαρμώζοντας την τακτική του τρεχάτε ποδαράκια μου προσπαθεί να θέσει όσο το δυνατόν περισσότερα θέματα (δηλαδή αμφισβητήσεις) μπορεί. Γι'αυτό και το πιο πρόσφατο περιστατικό με το πλοίο Explora ήταν εξαιρετικά σοβαρό, μιας και ουσιαστικά αποτέλεσε την πρώτη ευθεία "προσβολή" κατά της (μη εξαγγελθείσας) ελληνικής ΑΟΖ καθώς και της κατά την άποψή μας ελληνικής Υφαλοκρηπίδας, όχι ως γενική ιδέα, αλλά με συγκεκριμένο στόχο πλέον.

9. Ανάπτυξη θέσεων

Και εδώ φτάνουμε ίσως στη μεγάλη έκπληξη...

Αναφέραμε πιο πάνω ότι ούτε η Ελλάδα ούτε η Τουρκία έχουν επίσημες θέσεις περί ΑΟΖ. Να το κάνουμε χειρότερο: ούτε η Ελλάδα αλλά ούτε και η Τουρκία έχουν επίσημες θέσεις έστω για την... Υφαλοκρηπίδα! Καλό, ε;

Διότι λογικό κι επόμενο είναι πλέον να ρωτήσετε, τότε γιατί διάολο φαγωνόμαστε για κάτι που καμία από τις δύο χώρες δεν έχουν επίσημη θέση; Διότι το μόνο επίσημο που υπάρχει είναι ότι οι μεν Τούρκοι αμφισβητούν κατά κύριο λόγο γενικώς το status quo του Αιγαίου, και κατά δεύτερον ότι εμείς απαντάμε ότι οι Συμφωνίες υπάρχουν και για ό,τι περαιτέρω μπορούμε να προσφύγουμε στην Χάγη. Ως εκεί όμως. Ξέρετε λοιπόν πως παίζεται το παιχνίδι;

Κυρίως μέσω των Ακαδημαϊκών. Με ημερίδες, με συμπόσια, με διαλέξεις κλπ. Αυτό κάνουν οι Τούρκοι, αυτό κάνουμε κι εμείς (αν και υπάρχουν και άλλοι "φορείς" όπως πχ δημοσιογράφοι κ.α.). Δεν είναι τυχαίο ότι ο Νταβούτογλου είναι Ακαδημαϊκός, ας πούμε. Και τι δουλειά έχουν οι Ακαδημαϊκοί, θα μου πείτε; Κατ' αρχήν προϊδεάζουν την εγχώρια κοινή γνώμη για περίπτωση που επίκειται κάτι, όπως για παράδειγμα κάνει εδώ και κάποιος καιρό κάποιος Βερέμης, για τον οποίον με βλέπετε να ξελαρυγγιάζομαι και να με πιάνουν αλλεργίες. Αν οι αντιδράσεις είναι μεγάλες, δεδομένου ότι μέχρι εκείνο το σημείο δεν υπάρχει κάποια επίσημη κυβερνητική θέση, υπάρχουν οι σχετικές "διορθώσεις" και βγαίνει μια άλλη θέση. Κατά δεύτερο και σημαντικότερον όμως, ουσιαστικά αποτελούν έναν δίαυλο επικοινωνίας σε επίπεδο για να δούμε πως θα αντιδράσουν, ή τι έχουν να πουν γι'αυτό. Εννοείται φυσικά ότι έτσι μαθαίνουμε κι εμείς τι ακριβώς κυνηγούν οι Τούρκοι. Απλά τα τελευταία χρόνια οι Τούρκοι έχουν βάλει και άλλους τρόπους "ανακοίνωσης" μέσα, όπου ίσως ο σημαντικότερος είναι αυτός με τα ερευνητικά σκάφη. Ακούστε το εξής παράδειγμα: πριν από κοντά 3 χρόνια ένα νορβηγικό ερευνητικό σκάφος εκτελούσε νότια του Καστελόριζου έρευνες. Πήγε λοιπόν το λιμενικό για τις απαιτούμενες συστάσεις. Αμέσως το νορβηγικό πλοίο δήλωσε ότι δεν το γνώριζε και προκειμένου να μην ξαναδημιουργηθεί θέμα, ρώτησε που βρίσκεται η ελληνική Υφαλοκρηπίδα προκειμένου να κινηθεί εκτός αυτής. Αυτό ήταν ξεκάθαρος τουρκικός δάκτυλος προκειμένου να μάθει η τουρκική κυβέρνηση έως που θεωρούμε ότι βρίσκεται η Υφαλοκρηπίδα μας. Και για να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας, μας τον φόρεσαν πολύ άσχημα, διότι επί της ουσίας δεν ξέραμε να απαντήσουμε αφού αν το κάναμε θα αποτελόυσε επίσημη θέση (το Λιμενικό είναι επίσημο όργανο του κράτους άλλωστε) και αν ήταν να έχουμε επίσημη θέση, θα το είχε κάνει κάποια κυβέρνηση απ'όλες όσες έχουν περάσει τα τελευταία 30 χρόνια από μόνη της.

10. Επίλογος

Συγκεφαλαιώνοντας λοιπόν μπορούμε να πούμε τα εξής: κατ' αρχήν όπως καταλάβατε κι αν επιπρόσθετα αναλογιστείτε πόσα άφησα απ'έξω, τα ελληνοτουρκικά θέματα ούτε απλά είναι, ούτε εύκολα. Κυρίως η επεκτατική διάθεση της Τουρκίας η οποία επιθυμεί να γίνει κάτι σαν νέα Οθωμανική Αυτοκρατορία ελέγχοντας σχεδόν όλη την περιοχή και όχι μόνο, καθώς και η δική μας ανοργανωσιά, ενίοτε και η μαλακία που μας δέρνει, τα έχουν κάνει χειρότερα τα τελευταία χρόνια. Για τέτοιους λόγους λοιπόν τα ελληνοτουρκικά θέματα δεν έχουν λυθεί εδώ και τόσα χρόνια. Κατά πως φαίνεται όμως, η ώρα τους πλησιάζει (και το κακό είναι ότι πλησιάζει σε ένα πολύ άσχημο χρονικό σημείο για εμάς, που βρισκόμαστε υπό τον πλήρη έλεγχο άλλων χωρών και με χίλια δυο άλλα ζητήματα επίσης ανοικτά. Όπως το θεματάκι με τα Σκόπια για παράδειγμα). Το ότι θα λυθούν κάποια στιγμή μάλλον στο εγγύς μέλλον δεν έχει να κάνει με τα θεαματικά άλματα προόδου που έχει κάνει ο ελληνοτουρκικός διάλογος, αλλά με το ότι αυτοί που πηδάνε τους πάντες αποφάσισαν πως οι συνθήκες ευνοούν την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου ολόκληρης της ανατολικής Μεσογείου, κάτι που ήδη έχει ξεκινήσει από την στιγμή που το έβαλαν μπροστά οι Ισραηλινοί μαζί με τους Κυπρίους κάτω στο "οικόπεδο" Λεβιάθαν.

Το θέμα είναι ότι δεδομένου ότι τα πράγματα ήδη έχουν αρχίσει να δρομολογούνται, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να βρισκόμαστε σε διαρκή εγρήγορση διότι οι εξελίξεις τρέχουν τόσο πολύ που δεν πρόκειται να μας περιμένουν στην περίπτωση που σταματήσουμε για να πάρουμε κάποιαν ανάσα.

Όσον αφορά τον ορυκτό πλούτο της ευρύτερης περιοχής, αυτός όντως υπάρχει και όντως είναι τεράστιος, δίχως αυτό να σημαίνει ότι υπάρχει η δυνατότητα να προσδιορισθεί σε σημείο ύστατης λεπτομέρειας. Τουτέστιν, ναι μεν μην καταδικάζετε αυτή την άποψη λόγω κάποιων συγκεκριμένων που την διαφημίζουν, από την άλλη όμως μην πιστέυετε ότι ξέρουμε και πόση ακριβώς είναι η αξία της (η οποία κυκλοφορεί μέχρι προσδιορισμού σεντ! Η αλήθεια είναι ότι μετρήσεις υπάρχουν αλλά αν δεν ξεκινήσει η εξόρυξη δεν είναι τόσο λεπτομερείς). Πάντως το μόνο σίγουρο είναι ότι όντως ξελασπώνουμε αλλά σε βάθος χρόνου. Επίσης, μην τρέφει κανείς την αυταπάτη ότι η εκμετάλλευση θα γίνει από εμάς και τους Τούρκους. Δεν είναι αυτό η συνεκμετάλλευση. Την εξόρυξη θα την κάνουν πιθανότατα αμερικανικές εταιρίες, οι οποίες θα κρατάνε τη μερίδα του λέοντος και θα μας δίνουν και στους δύο τα προσυμφωνημένα ποσοστά ανά μονάδα. Επειδή όμως όπως είπαμε η διαδικασία έχει αρχίσει ήδη, ίσως αυτό να είναι και μια ένδειξη ότι οι ελληνοτουρκικές διαφορές δεν πρόκειται να πάνε ποτέ στο ΔΔΧ, εκτός αν πάνε και ακολουθηθεί μια διαδικασία εξπρές, πράγμα μάλλον δύσκολο λόγω της πολυπλοκότητας του όλου ζητήματος.

Όπως και να'χει, μέχρι να φτάσουμε στο σημείο επίλυσης η Τουρκία θα κλιμακώνει ολοένα και περισσότερο τις προκλήσεις της ακολουθώντας την πάγια τακτική της, από την την οποίαν ελπίζει να αρπάξει όσο το δυνατόν περισσότερα μπορεί. Να αναφέρω για μια ακόμη φορά ότι από την συμφωνία με τους Τούρκους, είτε εντός ΔΔΧ είτε εκτός, θα βγούμε χαμένοι, απλά το ερώτημα είναι πόσα θα χάσουμε και κυρίως ποια θα είναι αυτά. Και μην ξεχνάμε ότι καλώς ή κακώς όλα είναι δούναι και λαβείν, οπότε αναγκαστικά θα δώσουμε κάτι για να πάρουμε κάτι άλλο. Πάντως η ανυποχώρητη στάση της Κύπρου στο θέμα της εκμετάλλευσης της ΑΟΖ της μαζί με τους Ισραηλινούς, όπου όσο κι αν γκαρίζει η Τουρκία η Κύπρος τους γράφει κανονικά και δεν παθαίνει και τίποτε (υπάρχει και η ΕΕ πλέον στη μέση), αποτελεί έναν καλό μπούσουλα που μας δείχνει ότι το σημείο στο οποίο πραγματικά πάσχουμε είναι οι σοβαροί πολιτικοί.

Επειδή λοιπόν το να πάμε στο ΔΔΧ καθώς και γενικότερα η επίλυση ναι μεν θα μας προσφέρει μια μεγάλη ανακούφιση όπως εσφαλμένα πιστεύεται, όμως δεν πρέπει να μας χαροποιεί και πλήρως ως αναλύσαμε, και με δεδομένο ότι ως λαός έχουμε τη δυνατότητα να παρεξηγούμε τα πάντα και να κραυγάζουμε ωσάν μυξοπαρθένες, είναι προφανές ότι καμία κυβέρνηση δεν πρόκειται να βγει και να πει ποτέ ότι σε μια τέτοια συμφωνία θα χάσουμε αρκετά (που είναι στο χέρι της διπλωματίας να τα κάνει ακόμη και εντελώς ανώδυνα σε σημείο που να μην μας ενδιαφέρει), τι έχει ξεκινήσει; Μια προσπάθεια ισοπέδωσης της εθνικής συνείδησης μέσα από ντοκυμανταίρ τύπου 1821, μέσα από ασταμάτητα τουρκικά σήριαλ, μέσα από το ΦΕΚ 867Β του 2006 περί διδασκαλίας της τουρκικής γλώσσας σε ολόκληρη την επικράτεια προκειμένου να έρθουν πιο κοντά οι δύο λαοί κλπ, κλπ, κλπ. Και γιατί γίνεται αυτό; Μα διότι κάποιες ανακοινώσεις γίνονται πιο εύπεπτες αν έχουν διαμορφωθεί προηγουμένως οι κατάλληλες συνθήκες. Κοινώς, διαμορφώνεις με τρόπο τέτοιο την κοινή γνώμη για το ενδεχόμενο που σκάσει μύτη κάτι το επαχθές, προκειμένου να χρυσώσεις το χάπι.

Να εφιστήσω την προσοχή σας στο εξής: Ψάχνοντας στο διαδίκτυο θα βρείτε όλων των ειδών τις απόψεις. Δεν είναι μόνο ο Χαρδαβέλας δηλαδή. Και δεν αναφέρομαι σε προσωπικές απόψεις διαφόρων, αλλά σε απόψεις πανεπιστημιακών κλπ (πολλές εκ των οποίων μπορείτε να βρείτε και στο Αντίβαρο). Οι απόψεις αυτές όμως εκτείνονται από το πλέον αισιόδοξο άκρο ως το πλέον απαισιόδοξο. Για κάποιον λόγο που δεν μπορώ να εξηγήσω, έχουν επικρατήσει κατά κύριο λόγο οι υπεραισιόδοξες που όμως αναπτύξαμε είναι εξαιρετικά δύσκολο να βγουν (χώρια ότι δημιουργούν και υπέρμετρες προσδοκίες). Καλό θα είναι λοιπόν να διαβάσουμε και τις πιο απαισιόδοξες για να έχουμε μια πιο σφαιρική γνώση του θέματος.

Όσον αφορά την υπόθεση των Ιμίων το 1996, δεν είναι μόνο η σημασία που προσέδωσε ο ίδιος ο Νταβούτογλου, όσο το τι προβλέπει το ίδιο το ΔΔΘ γι'αυτούς τους δύο βράχους και τα μερικά κατσίκια που φιλοξενούσαν. Δύο βράχοι που αλλάζουν χέρια σημαίνει ότι καταρρίπτεται το status quo σε ολόκληρο το Αιγαίο, σημαίνει όλα πρέπει να τεθούν ξανά επί τάπητος, σημαίνει ότι αλλάζουν οι ισορροπίες ως προς την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, αφού δεν είναι απλώς δυο βράχοι, αλλά και η Υφαλοκρηπίδα που αυτοί οι δυο βράχοι έχουν, καθώς και η ΑΟΖ στην οποίαν αυτή αντιστοιχεί. Όπως καταλαβαίνετε λοιπόν η φαγωμάρα με τα Ίμια δεν ήταν απλώς μια κοκορομαχία αλλά μια παρολίγον σύρραξη υψήστης σημασίας (κατά την οποίαν σύμφωνα με τον Πάγκαλο, καλό ήταν να λέγαμε ότι την σημαία την πήρε ο αέρας).

Όσον αφορά, τώρα, τις καθεαυτώ ελληνοτουρκικές διαφορές, νομίζω καταδείξαμε ότι δεν είναι απλά εθνικιστικής φύσεως διαφορές όπως πολλοί γατόπαρδοι τεχνηέντως παρουσιάζουν, αλλά ότι υπάρχει ένα πολύ μεγαλύτερο και απείρως σοβαρότερο υπόβαθρο από πίσω τους, το οποίο δεν έχει να κάνει με εθνική υπερηφάνεια ή αρτηριοσκληρωτικές θέσεις αλλά με την ίδια μας την υπόσταση ως κράτος και ενδεχομένως με το ίδιο μας το μέλλον.

Είναι σαφές ότι με τον τουρκικό λαό δεν έχουμε τίποτε να χωρίσουμε και δε νομίζω να διαφωνεί κανείς. Όπως όμως συμβαίνει και εδώ που όλη την ώρα τα χώνουμε στους πολιτικούς μας, έτσι ισχύει και στην Τουρκία: δεν είναι ο λαός που κυβερνάει αλλά ένα άλλο κατεστημένο, πολύ πιο αιμοσταγές, πολύ πιο αδηφάγο, πολύ πιο αδιάλλακτο κι επεκτατικό και αυτό είναι το μεγάλο μας πρόβλημα με την Τουρκία. Είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να υποχωρήσουμε άλλο πλέον στο όνομα της ελληνοτουρκικής προσέγγισης (μιας και αυτή δεν περιορίζεται μόνο στο Αιγαίο αλλά πιάνει και στέρεο έδαφος σε πολλές περιπτώσεις) διότι συγγνώμη δηλαδή αλλά δεν γίνεται να σκεφτόμαστε τι να δώσουμε για το ορφανοτροφείο της Πριγκήπου που είναι παντελώς ανούσιο και που θα μπορούσε να ανακτηθεί με προσφυγές στα Δικαστήρια. Γενικά, αν κρίνουμε και από τις δραματικές ανακατατάξεις που λαμβάνουν χώρα στην ευρύτερη περιοχή της νοτίου Μεσογείου και πιο συγκεκριμένα στον μεσογειακό αραβικό κόσμο, θα καταλάβουμε ότι βιώνουμε εποχές σαν αυτές που οι Άγγλοι αποκαλούν "interesting times" δηλαδή εποχές εξελίξεων και ως γνωστόν στον Δυτικό Κόσμο οι εξελίξεις συνήθως δεν έχουν θετική έννοια. Γι'αυτόν τον λόγο λοιπόν και με δεδομένο ότι οι εξελίξεις αυτές έχουν ήδη αρχίσει να δρομολογούνται είμαστε υποχρεωμένοι να έχουμε τον νου μας.

Όλοι θέλουμε ειρήνη, όλοι θέλουμε ευημερία, όλοι θέλουμε αρμονική συμβίωση με όλους. Έχουμε όμως και μια πατρίδα να διαφυλάξουμε και αυτό δυστυχώς κάποιοι όχι το λησμονούν, αλλά επιδιώκουν να το ευτελίζουν κιόλας. Και όπως έχω ξαναπεί ότι είναι θετικό να μαθαίνουμε ακόμη και τις πλέον αρνητικές πτυχές της ιστορίας μας προκειμένου να αποφεύγουμε τα ίδια λάθη μελλοντικά, έτσι θεωρώ εξόχως σημαντικό να γνωρίζουμε όσο το δυνατόν σφαιρικότερα τα θέματα που αφορούν άμεσα και αποφασιστικά το ίδιο μας το μέλλον και την ίδια μας την υπόσταση, πόσω δε μάλλον όταν οι πιθανότητες αποδεδειγμένα δεν είναι και τόσο πολύ υπέρ μας όσο νομίζουμε. Και όλα αυτά γιατί; Διότι έχω την πεποίθηση ότι αν αυτοί που πρέπει κάνουν έστω για πρώτη φορά στη ζωή τους αυτά που πρέπει, αν για μια φορά δεν σκεφτούν τον προσωπικό τους τραπεζικό λογαριασμό αλλά σκεφτούν το που θα ζουν τα παιδιά τους, τότε ίσως ακόμη κι έτσι, με την γκανιότα εις βάρος μας, μπορεί να βγει κάτι πάρα πολύ καλό. Η επαφή με την πραγματικότητα είναι ουσιαστική σε μια τέτοια πολύπλοκη περίπτωση.

11. Παραλειπόμενα

Δυστυχώς -θα μαλλιάσει η γλώσσα μου να το λέω- είναι αποδεδειγμένο ότι ως λαός αντιμετωπίζουμε αψήφιστα έως και παιδικά ακόμη και τα σημαντικότερα των ζητημάτων. Ελπίζω με αυτό εδώ το υπερσενδόνι να βοήθησα (όσοι καταφέρατε να φτάσετε ως εδώ) να σας λυθούν κάποιες απορίες, ακόμη και όσες δεν είχατε ποτέ. Έστω και μία από αυτές να σας λύθηκε, το κέρδος είναι τεράστιο.

Δεσμεύθηκα να ακολουθήσει (ίσως όχι άμεσα βέβαια) άλλο σενδόνι για τον Νταβούτογλου. Θα το κάνω, διότι μια άλλη άποψη που κυκλοφορεί ευρέως είναι ότι ο Νταβούτογλου είναι ακίνδυνος, ενώ στην πραγματικότητα είναι εξαιρετικά επικίνδυνος. Υποθέτω ότι την απάντηση στο κουίζ που έβαλα πιο πάνω την βρήκατε όλοι: ο άλλος ηγέτης χώρας που έκανε λόγο για ζωτικό χώρο ήταν ο Χίτλερ και αν καταφέρετε να διαβάσετε το Στρατηγικό Βάθος (που θα αποτελέσει άθλο, πιστέψτε με, μιας και το βιβλίο αυτό δεν διαβάζεται αν δεν έχεις το κατάλληλο γνωστικό υπόβαθρο) θα διαπιστώσετε ότι σε πάρα πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιεί ίδιας φιλοσοφίας φρασεολογία με του Χίτλερ. Ένα άλλο θέμα που μας αφορά άμεσα και που ίσως να χρειαστεί και γι'αυτό σενδόνι είναι ο διαρκής αγώνας των Αμερικάνων να κρατήσουν τους Ρώσους εκτός Μεσογείου και πετρελαίων του Περσικού, γεγονός που μας αφορά άμεσα και λόγω των πάρε-δώσε που έχουν έστω και δειλά-δειλά ξεκινήσει οι Τούρκοι με τους Ρώσους, αλλά και λόγω της διπλωματικής (και όχι μόνο) συμμαχίας που εσχάτως έχουμε αναπτύξει με το Ισραήλ (ενώ την ίδια στιγμή οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ έχουν επιδεινωθεί σημαντικά). Αυτά τα δύο θέματα είναι άμεσα συνδεδεμένα με τις εξελίξεις στην περιοχή μας.

Αναφορικά με τους χάρτες που χρησιμοποίησα, είναι προφανές ότι τους βρήκα από το ίντερνετ. Θα ήθελα πολύ να μνημονεύσω τις ιστοσελίδες, αλλά δυστυχώς δεν τις θυμάμαι πλέον, κι αυτό επειδή το παρόν σενδόνι το προετοίμαζα εδώ και κοντά 10 μέρες. Τις απολογίες μου προς αυτούς που τους έφτιαξαν.

Τέλος, να ξαναευχαριστήσω εγκάρδια τον άνθρωπο που με βοήθησε υπέρ του δέοντος στο συγκεκριμένο θέμα υποδεικνύοντάς μου πολλά και διάφορα. Ειλικρινά δεν έχω λόγια.

Κι όσον αφορά την βιβλιογραφία για περίπτωση που ενδιαφέρεστε να ασχοληθείτε με το θέμα: Δίκαιο της Θάλασσας, των Κράτερου Ιωάννου και Αναστασίας Στρατή. Ίσως ό,τι καλύτερο κυκλοφορεί.

UPDATE: Κάτι πολύ σημαντικό που ξέχασα ν'αναφέρω είναι και το ότι η Τουρκία έχει τα χωρικά της ύδατα στα 12 νμ στον Εύξεινο Πόντο και την νοτιοανατολική Μεσόγειο, δηλαδή παντού πλην Αιγαίου, στο οποία τα έχει στα 6 νμ. Ο λόγος; Διότι "το Αιγαίο αποτελεί θάλασσα ειδικού καθεστώτος", όπως αποτελεί την πάγια τουρκική θέση. Και επειδή στο Αιγαίο έχει χωρικά ύδατα στα 6 νμ απαιτεί και από εμάς το ίδιο.

UPDATE II: Μην παραλείψετε να ρίξετε μια ματιά στα σχόλια αφού έχουν διατυπωθεί πολύ λογικές απορίες.

UPDATE III: Προ καιρού είχαν ασχοληθεί με το θέμα και οι Φάκελλοι με μια πολύ ενδιαφέρουσα εκπομπή. 

www.hades740.blogspot.com