Ο κόσμος σήμερα υφίσταται σχεδόν αναρίθμητες τεκτονικές αλλαγές: η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση επιταχύνει την αποδιοργάνωση της παγκόσμιας διακυβέρνησης και των διεθνών οργανισμών· στην πολιτική και την οικονομία συνεχίζεται η μείζονος σημασίας μεταφορά ισχύος προς την Ασία. Λιγότερο από ένα τέταρτο του αιώνα μετά την ανακήρυξη του «τέλους της ιστορίας» από τον Φράνσις Φουκουγιάμα (Francis Fukuyama) βρισκόμαστε μάλλον στη χαραυγή μιας νέας εποχής μεγάλων κοινωνικών και γεωπολιτικών ανατροπών.
Κατά δραματικό τρόπο, ο αραβικός κόσμος σαρώθηκε από μια επαναστατική άνοιξη που εξελίσσεται ραγδαία σε δριμύ χειμώνα. Πράγματι, τα νέα μετεπαναστατικά καθεστώτα απλά προσθέτουν στον παραδοσιακό αραβικό αυταρχισμό και τον ισλαμισμό, προκαλώντας περαιτέρω κοινωνική στασιμότητα, απογοήτευση και αστάθεια.
Ακόμα πιο αξιοσημείωτες όμως είναι οι κοινωνικές (ή αντικοινωνικές) λαϊκές διαδηλώσεις που πολλαπλασιάζονται στις εύπορες δυτικές χώρες. Αυτές οι διαμαρτυρίες έχουν βασικά δύο αιτίες:
- Πρώτον, τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια η κοινωνική ανισότητα αφέθηκε ανενόχλητη να αυξάνει, λόγω εν μέρει της εξαφάνισης της Σοβιετικής Ένωσης και της άρσης της κομμουνιστικής απειλής. Το φάντασμα του κομμουνισμού είχε υποχρεώσει τις δυτικές ελίτ να αξιοποιούν την κρατική ισχύ για να αναδιανέμουν τον πλούτο και να τροφοδοτούν τη νομιμόφρονα μεσαία τάξη. Όταν όμως ο κομμουνισμός κατέρρευσε στην καρδιά της Ευρασίας, οι πλούσιοι της δύσης, θεωρώντας πως δεν έχουν πλέον να φοβούνται τίποτα, έστρεψαν τα πυρά τους προς το κράτος πρόνοιας, αυξάνοντας ραγδαία τις εισοδηματικές ανισότητες. Όσο ηοικονομία συνεχιζόταν να μεγεθύνεται, αυτό γινόταν ανεκτό. Η παγκόσμια κρίση του 2008 όμως έβαλε ένα τέλος στην ανοχή αυτή.
- Δεύτερον, την τελευταία δεκαπενταετία εκατοντάδες εκατομμύρια θέσεις εργασίας μετακινήθηκαν προς την Ασία, που πρόσφερε φθηνότερη και συχνά καλά καταρτισμένη εργατική δύναμη. Υπό την ευφορία της επικράτησής της επί του κομμουνισμού -και της προεξοφλώντας την ασταμάτητη οικονομική της μεγέθυνση- η δύση (με εξαίρεση τη Γερμανία και της Σουηδία) απέτυχε να εφαρμόσει αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές. Η ευημερία της δύσης στηρίχτηκε στο δανεισμό.
Αλλά η διατήρηση της ευημερίας χάρη σε δανεικά κατέστη εντέλει αδύνατη, λόγω της οικονομικής κρίσης. Αμερικανοί κι Ευρωπαίοι αρχίζουν να συνειδητοποιούν πως οι ίδιοι, αλλά και τα παιδιά τους θα έπαυαν να γίνονται διαρκώς πλουσιότεροι.
Οι κυβερνήσεις βρίσκονται τώρα υποχρεωμένες να εφαρμόζουν δύσκολες και σκληρές μεταρρυθμίσεις, στις οποίες αντιτίθεται η πλειοψηφία των εκλογέων. Εν τω μεταξύ, η μειοψηφία των κερδισμένων της προηγούμενης φάσης είναι αποφασισμένη να μην εγκαταλείψει τα προνόμιά της αμαχητί.
Όλα αυτά δεν μπορεί παρά να αποδυναμώσουν την ακτινοβολία της δυτικής δημοκρατίας σε κράτη σαν τη Ρωσία όπου, σε αντίθεση με τη δύση ή σε μεγάλο βαθμό και τον αραβικό κόσμο, οι οργανωτές των αντικαθεστωτικών διαδηλώσεων ανήκουν στην οικονομική ελίτ. Εδώ οι διαδηλώσεις εντάσσονται σε ένα μεταρρυθμιστικό κίνημα που ζητά περισσότερη ελευθερία και λογοδοσία των κυβερνώντων, και δεν αποτελούν αυθόρμητες κοινωνικές διαμαρτυρίες, τουλάχιστο προς το παρόν.
Εδώ και λίγα χρόνια, ήταν της μόδας να ανησυχούμε για την απειλή που εκπροσωπούσαν για το δυτικό δημοκρατικό καπιταλισμό οι αυταρχικές μορφές καπιταλισμού (επί παραδείγματι η Κίνα, η Σιγκαπούρη, η Μαλαισία ή η Ρωσία). Αλλά σήμερα, το πρόβλημα δεν αφορά μόνο την οικονομία. Το μοντέλο του δυτικού καπιταλισμού που βασιζόταν στην παγκόσμια ακτινοβολία του και τη φιλελεύθερη δημοκρατία, μοιάζει να υστερεί ολοένα και περισσότερο σε σχέση με τις απαιτήσεις των καιρών. Στα αυταρχικά κράτη, σαν τη Ρωσία, η μεσαία τάξη μπορεί να ζητά περισσότερη δημοκρατία, αλλά οι δυτικές δημοκρατίες φαίνεται πιθανότερο να γίνουν πιο αυταρχικές.
Πράγματι, με τις σημερινές προδιαγραφές ηγέτες σαν τους Σαρλ Ντε Γκολ (Charles De Gaulle), Ουίνστον Τσόρτσιλ (Winston Churchill) και Ντουάιτ Αιζενχάουερ (Dwight Eisenhower) ήταν μάλλον αυταρχικοί ηγέτες. Η δύση όμως καλείται να υιοθετήσει εκ νέου παρόμοιο στιλ ηγεσίας ή να ηττηθεί κατά κράτος καθώς η άκρα δεξιά και η άκρα αριστερά θα ενισχύουν την επιρροή τους και οι μεσαίες τάξεις τους θα αποσυντίθενται.
Χρειάζεται να βρούμε τρόπους που θα αποτρέπουν την πολιτική πόλωση που τον 20ό αιώνα οδήγησε σε ολοκληρωτικά συστήματα -κομμουνιστικά και φασιστικά. Ευτυχώς, αυτό είναι εφικτό. Ο κομμουνισμός και ο φασισμός ευδοκίμησαν σε κοινωνίες ηθικά αποδιαρθρωμένες λόγω του πολέμου,πράγμα που αιτιολογεί γιατί ο πόλεμος πρέπει σήμερα να αποφευχθεί πάση θυσία.
Αυτή η παρατήρηση είναι ιδιαιτέρως ουσιώδης σήμερα, καθώς το Ιράν μυρίζει μπαρούτι. Το Ισραήλ, που μετά τις «δημοκρατικές» εξεγέρσεις βρίσκεται αντιμέτωπο με όξυνση της εναντίον του αντιπάθειας στους γείτονές του, δεν είναι ο μόνος που οφείλει να επιδείξει αυτοσυγκράτηση. Πολυάριθμοι άνθρωποι, σε πολλές αναπτυγμένες χώρες, της Ρωσίας συμπεριλαμβανομένης, υποστηρίζουν με αυξανόμενη θέρμη την κήρυξη πολέμου εναντίον του Ιράν, παρά (ή μήπως εξαιτίας) του επείγοντος χαρακτήρα που έχει η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης και η αποτυχία της παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Από την άλλη, κάθε περίοδος μεγάλων αλλαγών κυοφορεί και σπουδαίες ευκαιρίες. Στην Ασία, δισεκατομμύρια άνθρωποι ξέφυγαν από τη φτώχεια. Εμφανίζονται διαρκώς νέες αγορές και νέες ευκαιρίες να αξιοποιεί ο καθείς τη διάνοια, τη μόρφωση, τα ταλέντα του. Οι παγκόσμιες δυνάμεις εξισορροπούνται, μην επιτρέποντας την ανάδειξη κοσμοκρατορικών προσδοκιών σε κανέναν, και δημιουργούν μια «δημιουργική αστάθεια» που στηρίζεται στον αυθεντικό πολυπολισμό και στην επέκταση της δυνατότητας να καθορίζει ο καθένας αυτόνομα τη μοίρα του στην παγκόσμια αρένα.
Παραδόξως, οι σημερινές αλλαγές μπορούν να οδηγήσουν τόσο στην ειρηνική συνύπαρξη όσο και σε βίαιες συγκρούσεις. Εξαρτάται από εμάς και μόνο να καθορίσουμε το μέλλον.
του Σεργκέι Καραγκάνοφ
Ο Sergei Karaganov είναι διεθνολόγος, κοσμήτορας του πανεπιστημίου της Μόσχας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου