Τζουμέρκα: Αετοφωλιές των Αθαμανών

Ποδηλασίαστα ήπια τοπία γύρω από την τεχνητή λίμνη Πουρναρίου

Από τα γαλήνια τοπία της τεχνητής λίμνης του Πουρναρίου και τις πλατανοσκέπαστες όχθες του Αραχθου ανεβαίνουμε ψηλά, στα Τζουμέρκα... Και μας κερδίζουν ολοκληρωτικά. Με τις ανταριασμένες ακρώρειες, τα βουερά ρυάκια και τα χωριά τους να κουρνιάζουν σαν αετοφωλιές στα κράσπεδα της αρχαίας γης των Αθαμανών...

Εντυπωσιακό, ανόθευτο τοπίο που γοητεύει με τις αντιθέσεις του. Γρήγορα ποτάμια, άγρια φαράγγια, πετρόκτιστα χωριά και φυσικά, πάνω από όλα, η λευκή επιβλητική κορμοστασιά των Τζουμέρκων να εποπτεύει με τους βράχινους πύργους της τον τόπο.

Η περιοχή προσεγγίζεται το ίδιο εύκολα, τόσο από τα Γιάννενα όσο κι από την Αρτα, ενώ υπάρχει κι ένας τρίτος δρόμος -έχει σχεδόν ολοκληρωθεί η κατασκευή του- που συνδέει τα Τρίκαλα με την Αρτα και προσφέρει πρόσβαση στα χωριά των Νοτίων Τζουμέρκων και την κοίτη του Αραχθου. Επιπλέον ένα αρκετά πλούσιο και δαιδαλώδες ασφάλτινο επαρχιακό οδικό δίκτυο θα οδηγήσει τους ενδιαφερομένους στα πιο απίθανα και δυσπρόσιτα σημεία, σε ιστορικά χωριά, ξεχασμένους οικισμούς και μοναστήρια.

Ως αφετηρία για τις εξορμήσεις μας σε αυτήν την πλευρά της οροσειράς θα χρησιμοποιήσουμε το Βουργαρέλι, ένα πραγματικό κεφαλοχώρι που ακουμπά τις γειτονιές του στις νοτιοανατολικές πλαγιές των Τζουμέρκων και διοικητικά υπάγεται στον Νομό Αρτας. Η πιο γνωστή ανάβαση σε τούτη την πλευρά του βουνού ξεκινά από την Αρτα, περνά από το φράγμα του Πουρναρίου το οποίο τιθασεύοντας την ορμή του ποταμού του Αραχθου δημιούργησε την ομώνυμη τεχνητή λίμνη και ανηφορίζει τις απόκρημνες πλαγιές.

Το Βουργαρέλι βρίσκεται σε ύψος 750 μέτρων (55 χλμ. από Αρτα) στις απόκρημνες πλαγιές των Τζουμέρκων, κυκλωμένο από ένα πυκνό ελατόδασος. Είναι πολύ παλιός οικισμός καθώς αναφέρεται σε ενετικά έγγραφα του 17ου αιώνα. Το όνομά του πιθανόν να προήλθε από κάποιον Βουργαρέλη που ήταν υλοτόμος στην περιοχή ή κατά μια άλλη εκδοχή από τον χαρακτηριστικό ήχο του νερού που ακούγεται όταν αναβλύζει από τις απειράριθμες και πλούσιες πηγές του χωριού.

Στην πλατεία του Βουργαρελίου υπάρχουν μικρομάγαζα, καφενέδες και ψησταριές

Αν και έχουν κτισθεί τα τελευταία χρόνια αρκετές νέες κατασκευές, το Βουργαρέλι σε γενικές γραμμές διατηρεί την παραδοσιακή του μορφή. Το ενδιαφέρον τραβά η πλακόστρωτη πλατεία με τα θεόρατα πλατάνια, τις βρύσες και τον επιβλητικό ναό του Αγ. Νικολάου (κτίσθηκε το 1950 στη θέση παλιότερου που έκαψαν οι Ναζί), όπου χτυπά η καρδιά της κοινότητας. Τα εγκαίνια της όμορφης αυτής πλατείας έγιναν το 1905. Γύρω της υπάρχουν μικρομάγαζα, καφενέδες και ψησταριές.

Το Βουργαρέλι φημίζεται για τις πετρόκτιστες βρύσες του που ξεδιψούν τους επισκέπτες με το παγωμένο νερό των Τζουμέρκων. Μάλιστα η παράδοση λέει πως όποιος ξένος πιει νερό από τις βρύσες του χωριού παντρεύεται - και μάλιστα στο Βουργαρέλι! Οσοι ενδιαφερόμενοι σπεύσατε!

Κοντά στην πλατεία βρίσκονται τρεις από τις ομορφότερες, οι πολύκρουνες «Κρυστάλλω», «Αρχόντω» και αυτή του «καπετάν Γιάννη».Ψηλότερα από τα τελευταία σπίτια του χωριού δεσπόζει το μοναστήρι του Αϊ-Γιώργη -προστάτη του χωριού-, φρουριακής μορφής που κτίστηκε το 1360. Αξιόλογες είναι οι τοιχογραφίες του 1714 που κοσμούν το εσωτερικό του καθολικού. Εδώ τον Μάη 1821 μαζεύτηκαν οι οπλαρχηγοί Ρούμελης και Ηπείρου υπό τον Γ. Καραϊσκάκη και κήρυξαν την επανάσταση στα Τζουμέρκα με τις ευλογίες του ηγούμενου του μοναστηριού Χριστόφορου.

Τα Θεοδώριανα είναι ένα από τα παλιότερα χωριά της Πίνδου

Στον δρόμο που συνδέει την Αρτα με το Βουργαρέλι, στη θέση Παλιοχώρι, θα δείτε την περίφημη Κόκκινη εκκλησία ή Παναγία Βελλάς, ονομαστή σε όλη την Ηπειρο για τη μοναδική αρχιτεκτονική της (κτίσμα του 1281). Είναι δίστηλος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με μία μόνο τρίπλευρη αψίδα και με τριμερή νάρθηκα. Αν δεν είναι ανοικτός αναζητήστε το κλειδί στο γειτονικό σπίτι και δείτε από κοντά το αρχιτεκτονικό αυτό κόσμημα της Πίνδου με τις υπέροχες, αλλά ταλαιπωρημένες από τον χρόνο αγιογραφίες που χρονολογούνται από το 1295.

Στο χάος των Αθαμανικών Ορέων

Από το Βουργαρέλι θα ακολουθήσετε τον δρόμο για Τρίκαλα και 5 χλμ. αργότερα θα φτάσετε στο χωριό Αθαμάνιο. Ενας αρκετά στενός, ασφάλτινος δρόμος ανηφορίζει με χαρακτηριστικά και συνεχή στριφογυρίσματα στις ανεμοδαρμένες, νότιες πλαγιές των Τζουμέρκων. Στη θέση Σταυρός (1.450 υψ.) θα ατενίσετε τη θέα στον διάπλατο ορίζοντα.

Ενα μεγάλο τμήμα της λεκάνης απορροής του Αχελώου, τα κορφοβούνια της Νότιας Πίνδου και τα Αγραφα ποζάρουν μεγαλόπρεπα σ' ένα μαγευτικό υπερθέαμα μπροστά στα μάτια σας. Κοιτώντας νότια, το βλέμμα χαμηλώνει μαζί με τους χαώδεις γκρεμούς και στρέφεται από την πανοραμική θέαση των βουνοκορφών, στον κάμπο της Αρτας.

Εαρινή ανάβαση στα υψίπεδα των Τζουμέρκων πάνω από το Βουργαρέλι

Στη συνέχεια ο δρόμος σφηνώνεται ανάμεσα στις σάρες των Τζουμέρκων και μαζί του «σφίγγεται» και η διάθεση, ώσπου μετά μια στροφή ο ορίζοντας απελευθερώνεται ξανά για ν' αγκαλιάσει εντέλει, ψηλά σε τούτα εδώ τ' αγριοτόπια, μια χούφτα κεραμοσκεπές και καμινάδες που καπνίζουν...

Η ανακούφιση της ανθρώπινης παρουσίας εδώ, στο έλεος του θεού, στη μέση του πουθενά, έρχεται σαν λύτρωση...

Καλώς ήλθατε στα Θεοδώριανα (υψομ. 950), ένα υπέροχο χωριό αγκαλιασμένο κυριολεκτικά από τα κορφοβούνια (16 χλμ. από Αθαμάνιο). Τα Θεοδώριανα είναι από τις παλαιότερες ορεινές κοινότητες της Πίνδου. Με το σημερινό τους όνομα αναφέρονται για πρώτη φορά το 1695 σ' ένα φορολογικό κατάλογο των Ενετών. Η ονομασία του χωριού οφείλεται πιθανόν στην αρχαία Αθαμανική πόλη της Θεοδωρίας, της οποίας η ακριβής τοποθεσία παραμένει ακόμα άγνωστη. Στο κέντρο του οικισμού δεσπόζει η βασιλική του Αγ. Γεωργίου, κτισμένη το 1880 από Πραμαντιώτες μαστόρους.

Η περίφημη Κόκκινη Εκκλησία, κτίσμα του 1281, έξω από το Βουργαρέλι

Μόνο προχωρημένη άνοιξη θα συνιστούσαμε να ακολουθήσετε τον μέτριας βατότητας χωματόδρομο που φεύγει βορειοδυτικά από τα Θεοδώριανα και συνεχίζει προς τον αυχένα των Μελισσουργών. Στα 2 χιλιόμετρα θα δείτε δεξιά σας την αρχή του μονοπατιού από όπου και θα προσεγγίσετε τον διπλό καταρράκτη στη θέση Σούδα. Το μονοπάτι έχει καθαριστεί, έχει σηματοδοτηθεί, ενώ στα δύσκολα σημεία υπάρχει σκάλα και κουπαστή.

Αν σας ενδιαφέρει η ορεινή πεζοπορία (εξαιρετικές πεζοπορικές διαδρομές πραγματοποιούνται προς τα υψίπεδα της Κωστελάτας) ή οι οργανωμένες αποδράσεις με τετρακίνητα αυτοκίνητα, θα απευθυνθείτε στην εταιρεία «Overland» που έχει έδρα της την Αρτα (πληροφορίες: 6972 287943, υπεύθυνος κ. Δημήτρης Κασελούρης).

Περιπλανήσεις στις όχθες της λίμνης

Ακολουθώντας τον δρόμο Αρτας-Τρικάλων, αναζητάμε το σημείο όπου ο ποταμός Καλεντίνης κυλά ανάμεσα από μια μικρή καταπράσινη κοιλάδα πριν σμίξει τα καθάρια νερά του με αυτά της λίμνης. Περίπου για 15 χιλιόμετρα οδηγάμε παράλληλα με τις όχθες του. Σε κάποια σημεία για να φτάσουμε έως την ακρολιμνιά θα χρειαστεί να περπατήσουμε για λίγα μέτρα. Τελικά όμως θα διαπιστώσουμε ότι άξιζε τον κόπο η όποια σύντομη ταλαιπωρία.

Το Βουργαρέλι, στις δασωμένες πλαγιές των Νοτιοανατολικών Τζουμέρκων σε ύψος 750 μέτρων

Εδώ στις ανατολικές όχθες της τεχνητής λίμνης υπάρχουν αρκετά μικρά, αλλά γραφικά χωριά που αξίζει να αναζητήσουμε. Βέβαια σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να περιμένουμε υποδομή για διαμονή, ούτε κάποια άλλου είδους εξυπηρέτηση. Η περιοχή τουριστικά είναι ακόμη ανέγγιχτη, γεγονός που της προσδίδει μια ιδιαίτερη γοητεία, ανεπιτήδευτη.

Συνεχίζουμε με κατεύθυνση βόρεια, σε πορεία παράλληλη με την ακρολιμνιά, περνάμε τον ποταμό Σαραντάπορο, αφήνουμε την εθνική οδό Τρικάλων-Αρτας και κατευθυνόμαστε προς το χωριό Κάτω Καλεντίνη που σχεδόν ακουμπά στις όχθες της λίμνης (ένα μέρος του οικισμού έχει χαθεί στα νερά της). Ακολουθώντας αγροτικούς δρόμους μπορούμε να φτάσουμε ακόμη βορειότερα, στους ξεχασμένους οικισμούς Τραπεζάκι, Φτέρη, Βαθύκαμπος.

Στη συνέχεια άφθονοι χωματόδρομοι, οι περισσότεροι από τους οποίους εγκαταλειμμένοι ή σε άθλια κατάσταση, οδηγούν στις όχθες της λίμνης ή στον Αραχθο. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη διαδρομή προς Ρωμανό, βόρεια από τον παραποτάμιο οικισμό Βαθύκαμπο, σε πορεία παράλληλη με τον Αραχθο.

Ο επιβλητικός ναός του Αγίου Νικολάου δεσπόζει στην ευρύχωρη πλατεία του Βουργαρελίου

Fast Info

Ο Αραχθος

Το ποτάμι αυτό της Ηπείρου σχηματίζεται στα υψίπεδα της Πίνδου, κοντά στο Μέτσοβο. Αφού διασχίσει τις δυτικές παρυφές των βουνών Περιστέρι και Τζουμέρκα, εγκλωβίζεται για αρκετά χιλιόμετρα στην τεχνητή λίμνη του Πουρναρίου και τελικά χύνεται στον Αμβρακικό Κόλπο, κοντά στην Αρτα. Το σύνολο της υδάτινης πορείας του από τα δάση των βουνών μέχρι τα βαλτοτόπια της λιμνοθάλασσας, είναι 143 χλμ. Θεωρείται το πλέον ενδιαφέρον ποτάμι για rafting, αλλά και για καγιάκ.

Το βασίλειο των Αθαμάνων

Τα Τζουμέρκα αναφέρονται στους περισσότερους χάρτες ως Αθαμανικά Ορη, όνομα που προήλθε από τον μυθικό ήρωα Αθάμαντα, βασιλιά του Ορχομενού. Εχοντας σαλεμένο λογικό, κυνηγημένος καθώς ήταν από τη δολοπλόκα Ηρα, αφού σκότωσε το ίδιο του το παιδί, αποτραβήχτηκε ψηλά στ' αγριοτόπια όπου έστησε το βασίλειό του, σε αυτόν το φυσικά οχυρωμένο τόπο.

Πάνω από τα Θεοδώριανα ακολουθώντας χωματόδρομο και στη συνέχεια βατό μονοπάτι, θα συναντήσετε μερικούς από τους πιο όμορφους καταρράκτες

Σταυρός Θεοδώριανων

Το 1777 ο Ελληνας μοναχός της Ορθοδοξίας Κοσμάς ο Αιτωλός (Πατροκοσμάς) ορθώνει σε χαρακτηριστικό αυχένα ανάμεσα στα Θεοδώριανα και στο Αθαμάνιο, ξύλινο σταυρό. Από τότε η περιοχή αυτή ονομάζεται «Σταυρός». Τον Ιούλιο του 1821 ο Ισμαήλ Πασάς με δυο χιλιάδες Τουρκαλβανούς διασχίζει την Πίνδο με σκοπό να καθυποτάξει τα Τζουμέρκα και να συνεχίσει προς την επαναστατημένη Ρούμελη και τον Μοριά. Στην πορεία του, κατέκαψε το Συρράκο, τους Καλαρρύτες, την Πράμαντα, τους Μελισσουργούς και τα Θεοδώριανα. Στο στενό πέραμα του Σταυρού οι Ελληνες οπλαρχηγοί με αρχηγό τον Γώγο Μπακόλα και 500 αποφασισμένους επαναστάτες σταμάτησαν την τουρκική προέλαση και ο Ισμαήλ Πασάς γύρισε με βαριές απώλειες στα Γιάννενα. Σήμερα στη θέση Σταυρός λειτουργεί το «πάρκο χιονιού και ορεινών δραστηριοτήτων».

Λαογραφικό Μουσείο Κυψέλης

Πηγαίνοντας από Βουργαρέλι προς Πράμαντα θα περάσετε από το χωριό Κυψέλη (10 χλμ.) όπου αξίζει να επισκεφθείτε το Λαογραφικό Μουσείο «Παντελής Kαραλής». Αν είναι κλειστό κτυπήστε στο σπίτι του κύριου Καραλή και θα σπεύσει! (www.optimedia.gr/kypseli).

Η περιοχή της τεχνητής λίμνης του Πουρναρίου ενδείκνυται για κανόε-καγιάκ

Διαμονή

Βουργαρέλι:

«Πάνθωρο» (26850 22111) με 8 επιπλωμένες γκαρσονιέρες και 3 σουίτες.

«Αρχοντικό Βίλα Σοφία», (26850 22713)

Ξενοδοχείο «Γαλήνη» (26850 22380)

«Αννα Μαρία» (26850 22277), όμορφος ξενώνας 4 κλειδιών.

«Το Ονειρο» (26850 22259)

Θεοδώριανα:

Ξενώνας «Aλώνι», (26850 22210)

Αθαμάνιο:

«Athamania Rooms» (6972 649770, & 6947 835214)

«Αρχοντικό Σαράι» (26850 24001) και «Ελατο-φίλιτο» (26850 22979).

Καλεντίνη, μέρος του οικισμού χάθηκε στα νερά της λίμνης

Φαγητό

Στο Βουργαρέλι στην έξοδο προς Αθαμάνιο θα βρείτε την ταβέρνα του Τάσιου όπου εκτός από της ώρας θα δοκιμάσετε και ένα-δυο μαγειρευτά (26850 22254). Κάτω από την πλατεία η ψησταριά του Κώστα Μπακάλη με ντόπια κρεατικά (26850 22888) και δίπλα η χασαποταβέρνα «Το Κάτι Αλλο» (26850 22110). Στα Θεοδώριανα στην πλατεία, στο «Καφενείο - Μαγερείο» (26850 24347) η κυρία Χρυσούλα φτιάχνει τα πάντα, από κοντοσούβλι μέχρι γίγαντες με χόρτα. Για τσιπουρομεζέδες θα πάτε απέναντι στο μαγαζί του Σωτήρη (6979653849). Στα παραδοσιακά καφενεία που λειτουργούν από την άνοιξη και μετά, θα βρείτε πάντα κάτι να τσιμπήσετε.

www.viewsofgreece.gr