Οι αργυροπελεκάνοι του Αμβρακικού και οι νησίδες τους

Ο αργυροπελεκάνος (Pelecanus crisus), για χρόνια τώρα, είναι το έμβλημα για την προστασία της φύσης του Αμβρακικού κόλπου. Ο πληθυσμός Αργυροπελεκάνων του Αμβρακικού διαμένει στην περιοχή όλο το έτος και είναι από τους ελάχιστους που αναπαράγονται σε λιμνοθάλασσες στην Μεσόγειο. Ένα ζήτημα που απασχόλησε πρόσφατα του ερευνητές, που μελετούν την φύση του Αμβρακικού, είναι η διάβρωση των νησίδων όπου φωλιάζουν οι πελεκάνοι και η πειραματική κατασκευή ασφαλών τεχνικών νησίδων σε λιμνοθάλασσα. 

Οι αργυροπελεκάνοι του Αμβρακικού φωλιάζουν αποκλειστικά σε νησίδες μέσα στις λιμνοθάλασσες Τσουκαλιό και Λογαρού στο Νομό Άρτας. Προτιμούν τις μικρές νησίδες που έχουν καλή θέα της γύρω περιοχής. Δυστυχώς όμως πολλές νησίδες διαβρώνονται και αρκετές έχουν εξαφανιστεί τα τελευταία 20 χρόνια με αποτέλεσμα να μειώνεται ο διαθέσιμος χώρος στις γνωστές θέσεις όπου αναπαράγονται πελεκάνοι. Σαν αποτέλεσμα, οι πελεκάνοι εξαναγκάζονται να μετακινούνται σε νέες νησίδες, σε άλλα σημεία των λιμνοθαλασσών, όπου δέχονται έντονη ενόχληση από διερχόμενους ψαράδες, λαθροθήρες και άλλους ανεπιθύμητους ανθρώπινους επισκέπτες. Υπάρχει και το αιώνιο πρόβλημα του ανταγωνισμού που νιώθουν οι ντόπιοι ψαράδες με αυτά τα ψαροφάγα πουλιά. Ορισμένοι ψαράδες βλέπουν τις νέες αποικίες και διαμαρτύρονται ότι οι πελεκάνοι έχουν Όμως, ένα είναι σίγουρο και στους ψαράδες: η φύση των λιμνοθαλασσών καθώς και η παραγωγικότητα τους έχει υποβαθμιστεί.

Υπάρχει φανερό πρόβλημα εξαφάνισης των φυσικών νησίδων όπου σήμερα αναπαράγονται πελεκάνοι και κανείς δεν είναι σίγουρος για τα ακριβή αίτια του προβλήματος. Παλιές αεροφωτογραφίες μαρτυρούν ότι δεκάδες νησίδες έχουν τελείως εξαφανιστεί ή σμικρυνθεί ενώ δεν δημιουργούνται νέες. Υποθέτουμε ότι αυτό το ανησυχητικό γεγονός ίσως οφείλεται στην ανθρωπογενή αλλαγή του φυσικού υδατικού δικτύου των υγροτόπων. Τα τελευταία τριάντα χρόνια έχουν γίνει ριζικές αλλαγές στο υδατικό σύστημα της περιοχής – υποβαθμίζοντας την φυσική δομή των λιμνοθαλασσών. Είναι προφανές ότι η φυσική κίνηση νερών και ιζημάτων μεταξύ ποταμών, λιμνοθαλασσών και θάλασσας έχει διακοπεί και αυτό λόγω των εκτεταμένων αποξηράνσεων, της κατασκευής φραγμάτων, του εγκιβωτισμού των ποταμών καθώς και τα τεχνητά αναχώματα στις λουρονησίδες που χωρίζουν την θάλασσα από τις λιμνοθάλασσες. Είναι βέβαιο ότι δεν εισρέουν σήμερα στις λιμνοθάλασσες ιζήματα και τα νεκρά δέντρα από τον Λούρο και τον ’ραχθο, που κάποτε <έχτιζαν> τις νησίδες των λιμνοθαλασσών. Επίσης έχει επιβεβαιωθεί από συστηματική έρευνα ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια οι λιμνοθάλασσες έχουν γίνει πιο αλμυρές και τα αγριοκάλαμα και τα αρμυρίκια που στήριζαν τις όχθες των νησίδων σε πολλά σημεία έχουν νεκρωθεί, εντείνοντας την διάβρωση. Η υδρόβια βλάστηση του πυθμένα των λιμνοθαλασσών σε εκτεταμένη έκταση έχει επίσης μειωθεί. Το πρόβλημα της διάβρωσης χρήζει περαιτέρω διερεύνηση και οι υποθέσεις μας θα πρέπει να επιβεβαιωθούν με περαιτέρω έρευνα.

Ένας άλλος λόγος διάβρωσης των μικρότερων νησίδων είναι από την δράση των ίδιων τον πελεκάνων! Για να χτίσουν φωλιές οι πελεκάνοι ξεριζώνουν φυτά από τις νησίδες, ενώ τοπικά, σε σημεία που κουρνιάζουν ομαδικά, η βλάστηση νεκρώνεται από τις κουτσουλιές και τα τσαλαπατήματα τους. Έτσι στις μικρότερες νησίδες, φαίνεται ότι τα πουλιά επιταχύνουν την διάβρωση. Σίγουρο είναι, όμως, ότι οι νησίδες αυτές δεν πάσχουν μόνο από τις δραστηριότητες των πελεκάνων, διότι πολλές έχουν έντονα διαβρωθεί ή χαθεί εντελώς, ενώ δεν είχαν ποτέ πάνω τους αποικίες πελεκάνων.

Επί του παρόντος, επιχειρήθηκε μια πειραματική δράση για να διατηρηθούν ορισμένες παγιωμένες θέσεις φωλιάσματος, που φαίνεται ότι έχουν ανάγκη οι πελεκάνοι. Στα πλαίσια προγράμματος LIFE- Φύση, η Εταιρία Ανάπτυξης Αμβρακικού (ΕΤΑΝΑΜ Α.Ε.) ολοκλήρωσε μια δοκιμαστική αποκατάσταση νησίδων στην Λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό. Στην προσπάθεια συνέβαλαν πολλοί επιστήμονες και ολοκληρώθηκε ειδική έκθεση από μελετητική ομάδα (ΟΙΚΟΣ – Διαχείριση Φυσικού Περιβάλλοντος ΕΠΕ 2002)

Συγκεκριμένα, τον Οκτώβριο του 2000 μία υπάρχουσα νησίδα ενισχύθηκε για την προστασία της από τη διάβρωση και κατασκευάστηκαν δύο νέες νησίδες, κοντά σε θέσεις όπου προϋπήρχαν άλλες, στις οποίες φώλιαζαν στο πρόσφατο παρελθόν πελεκάνοι. Στη περιοχή αυτή που ονομάζεται Αυλερή (στο ανατολικό τμήμα της Λ/θ Τσουκαλιό), οι πελεκάνοι φωλιάζουν ήδη από την δεκαετία του ’70 και διεξάγονται δράσεις φύλαξης των αποικιών από το 1985. Οι τρεις τεχνητές νησίδες δημιουργήθηκαν σε θέση που σήμερα επιτηρείται με κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, που μεταδίδει ζωντανή τηλεοπτική εικόνα των αποικιών στο Κέντρο Πληροφόρησης Σαλαώρας (κοντά στην Κορονησία Άρτας). Επειδή η Αυλερή βρίσκεται μόλις δύο χιλιόμετρα μακριά από το Κέντρο Πληροφόρησης, κρίθηκε ότι εκεί θα μπορούσε καλύτερα να ελεγχθεί και η παράνομη ανθρώπινη ενόχληση.

Η ανταπόκριση των πουλιών στη δημιουργία των τεχνητών νησίδων ήταν άμεση και σε μικρό χρονικό διάστημα κούρνιαζαν και ξεκουράζονταν δεκάδες πελεκάνοι εκεί. Την άνοιξη του 2001 όμως δεν φώλιασαν πελεκάνοι στις δύο νέες νησίδες παρά μόνο στην ενισχυμένη –όπου προϋπήρχαν φωλιές πελεκάνων. Τα πουλιά φώλιασαν όμως σε άλλες 5 φυσικές νησίδες στην Λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό ενώ η μεγαλύτερη αποικία βρίσκεται σε νησίδα στη Λιμνοθάλασσα Λογαρού. Το πείραμα των τεχνητών νησίδων έδειξε ότι τα πουλιά προσαρμόζονται στην παρουσία νέων νησίδων, καθώς και σε ενισχύσεις νησίδων όπου ήδη φωλιάζουν. Η πρακτική της ενίσχυσης νησίδων όπου ήδη υπάρχουν φωλιές αργυροπελεκάνων, είναι ένα σχετικά εύκολα πραγματοποιήσιμο μέτρο, που μπορεί να διατηρήσει παγιωμένες θέσεις αναπαραγωγής. Παρά το εκτεταμένο πρόβλημα της διάβρωσης, τα πουλιά προτιμούν τις παραδοσιακές θέσεις φωλιάσματος στις νησίδες όπου πρυπάρχουν αποικίες. Κανείς δεν ξέρει με βεβαιότητα γιατί επιλέγουν κάποιες νησίδες έναντι άλλων για να στήσουν τις αποικίες τους. Σημασία έχει ότι αν χρειαστούν νέες νησίδες για φώλιασμα, οι τεχνητές νησίδες είναι πλέον κοντά τους.

Χάρη σε προσπάθειες φύλαξης των αποικιών από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, από ερευνητές και ορισμένους ντόπιους ψαράδες οι πελεκάνοι έχουν αυξηθεί στον Αμβρακικό. Φώλιασαν περίπου 80 ζεύγη το 2001 ενώ στις αρχές της δεκαετίας του ’80 φώλιαζαν λιγότερα από 20 ζεύγη. Το μέγεθος του πληθυσμού πιθανότατα θα συνεχίσει να αυξάνεται, μέχρι να φθάσει σε φυσική στάθμη που ορίζεται κυρίως από την διαθεσιμότητα τροφής και ασφαλών χώρων αναπαραγωγής.

Παρά αυτήν την αισιόδοξη πορεία, οι πελεκάνοι ακόμη αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ανθρώπινης ενόχλησης στις νησίδες τους. Η ενόχληση των πουλιών κατά την αναπαραγωγή, είναι μεγαλύτερο πρόβλημα από την απώλεια των νησίδων από την διάβρωση, διότι είναι πολύ δύσκολο να ελεγχθούν ψαράδες και λαθροκυνηγοί που δρουν αιφνιδιαστικά, πλησιάζοντας συχνά τις απομακρυσμένες νησίδες. Απαιτείται πρωτίστως αυστηρή και έμπρακτη προστασία από την ανθρώπινη ενόχληση όλων των  νησίδων όπου φωλιάζουν πελεκάνοι και αποδοχή της αυστηρής προστασίας από τους ντόπιους ψαράδες.

Για το μέλλον αυτού του μοναδικού πληθυσμού πελεκάνων, σημαντική είναι η επαναφορά της φυσικής δομής και παραγωγικότητας των λιμνοθαλασσών. Αυτό απαιτεί συντονισμένες δράσεις αποκατάστασης της υδρολογίας και φυσικής λειτουργίας των λιμνοθαλασσών, για να υπάρχει άφθονο ψάρι και ασφαλής χώρος για τους αργυροπελεκάνους, αλλά και για τους ντόπιους ψαράδες. Μια πιο φυσική, υγιής και παραγωγική λιμνοθάλασσα σημαίνει λιγότερο ανταγωνισμό μεταξύ πελεκάνων και ανθρώπων στον Αμβρακικό.

Δείτε τα video

www.romiazirou.blogspot.gr