Αμβρακικός κόλπος, μια μεγάλη θαλασσινή αγκαλιά στην 'Ηπειρο

Αμβρακικός, μια κλειστή θάλασσα, στα δυτικά της Ελλάδας. Στη σκέψη μου έρχονται πολλές εικόνες. Καράβια, ιστιοφόρα ν` αρμενίζουν στα ήσυχα νερά του. Ιστιοφόρα, τρεχαντήρια που ξεφορτώνουν την πραμάτεια τους στις τρεις νύμφες του, στην Πρέβεζα, στην Βόνιτσα και στην Αμφιλοχία. Τρεις νύμφες δεμένες με το υγρό στοιχείο του Αμβρακικού. Κάστρα ενετικά, πόλεις ρωμαϊκές, εκκλησίες βυζαντινές, στοιχεία ενός μεγάλου πολιτισμού, που γεννήθηκε, ανδρώθηκε και έσβησε σε τούτη εδώ την κλειστή θάλασσα! Την μεγάλη!

Ψαράδες, ψαροκάϊκα, γάϊτες που ψαρεύουν στις λιμνοθάλασσες, που έφτιαξαν με το πέρασμα του χρόνου τα δύο ποτάμια (φλέβες ζωής στα σωθικά της γης), ο Λούρος και Άραχθος. 

 Στο Δέλτα των ποταμών με τους εκτεταμένους υγροτόπους, τις λιμνοθάλασσες, τα ρηχά νερά, τ΄αρμυρολίβαδα, τους καλαμιώνες και τους βαλτότοπους, χιλιάδες πουλιά σταματούν για να ξεκουραστούν, να τραφούν, αλλά και για να φωλιάσουν. Ο Αμβρακικός βρίθει πάντα από ζωή! Κι όταν ο ήλιος χάνεται μέσα στα νερά του Ιονίου, τότε αυτή η κλειστή θάλασσα, βάφεται με απαλά κόκκινα, ροζ χρώματα και το τοπίο γίνεται παραμυθένιο. 

 Ο υγρότοπος του Αμβρακικού είναι από τους σημαντικότερους υγροτόπους διεθνούς σημασίας (Ramsar) της χώρας μας. Στον Αμβρακικό εκβάλλουν ο Λούρος και ο Άραχθος, μεταφέροντας, μαζί με τα άφθονα νερά τους, σημαντικές ποσότητες φερτών υλών. Στο βόρειο τμήμα του σχηματίζονται οι λιμνοθάλασσες Λογαρού, Τσουκαλιό, Ροδιά, Μάζωμα και ο Όρμος της Κόπραινας. 

 Στο Δέλτα του Λούρου, αλλά και του Άραχθου, υπάρχει μεγάλη ποικιλία βιοτόπων. Κατά μήκος των ποταμών και των ρεμάτων που εκβάλλουν στον Αμβρακικό σχηματίζονται συστάδες δένδρων, που αποτελούν καταφύγιο της πανίδας και σταθεροποιούν τις όχθες των ρεμάτων. Στο κατώτερο τμήμα του Λούρου σώζονται απομεινάρια (φράξοι, ιτιές, σκλήθρα και φτελιές) του μεγάλου παραποτάμιου δάσους που υπήρχε άλλοτε. 

 Ο Αμβρακικός είναι από τους σημαντικότερους βιότοπους της Μεσογείου για τα πουλιά. Στη λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό φτιάχνουν, κάθε χρόνο, την αποικία τους οι Αργυροπελεκάνοι (Pelecanus crispus), που συγκαταλέγονται στα πιο απειλούμενα είδη του κόσμου. Στις αμμοθίνες και τις λουρονησίδες της λιμνοθάλασσας Λογαρού φωλιάζουν Γλαρόνια, Νεροχελίδονα, Αβοκέτες, Καλαμοκανάδες, Ασημόγλαροι, Θαλασσοσφυριχτήδες κ.ά. 

 Κοντά στο χωριό Πέτρα, κατά μήκος του Λούρου, υπάρχει μια αποικία από Ερωδιούς. Εδώ φωλιάζουν Λευκοτσικνιάδες, Κρυπτοτσικνιάδες, Νυχτοκόρακες και Σταχτοτσικνιάδες. Στους βάλτους, μέσα στους καλαμιώνες, αναπαράγονται οι Πορφυροτσικνιάδες, οι Νανομουγκάνες, λίγα ζευγάρια Χαλκόκοτες και Χουλιαρομύτες. Συναντάμε επίσης Βαλτόπαπιες, Κυνηγόπαπιες και Βουτηχτάρια. 

 Τον χειμώνα, ο Αμβρακικός είναι από τις πιο πλούσιες περιοχές της χώρας σε υδρόβια πουλιά. Στις λιμνοθάλασσες Λογαρού, Τσουκαλιό και Ροδιά ξεχειμωνιάζει το 20-30% του συνολικού πληθυσμού των υδρόβιων πουλιών της Ελλάδας. Εδώ φωλιάζουν το Σφυριχτάρι, η Φλυαρόπαπια, το Κιρκίρι, η Σουβλόπαπια, η Κυνηγόπαπια, η Βαλτόπαπια, ενώ σπάνια εμφανίζονται η Τσικνόπαπια, ο Λοφοπρίστης, η Βαρβάρα και η Χήνα. 

 Στην ευρύτερη περιοχή του υγρότοπου, φωλιάζουν τα αρπακτικά Ποντικοβαρβακίνα, Ξεφτέρι, Διπλοσάινο, Όρνια, Φιδαετοί και Χρυσαετοί, ενώ παλαιότερα φώλιαζαν και οι Θαλασσαετοί (Haliaetus albicilla), που σήμερα εμφανίζονται συχνά μόνο τον χειμώνα. 

 Ο Αμβρακικός είναι πλούσιος σε αλιεύματα, με κυριότερα ψάρια: το Κεφαλόπουλο, το Λαυκίνο, το Λαβράκι, την Τσιπούρα, το Μυξυνάρι, τον Γωβιό, τα Χέλια κ.ά. Λόγω της μεγάλης ποικιλίας των οικοσυστημάτων στην περιοχή, υπάρχει επίσης ένας μεγάλος αριθμός από αμφίβια και θηλαστικά. Μόλις πέφτει το σκοτάδι, οι Νεροχελώνες και τα Βατράχια τραγουδούν, τραγούδια ερωτικά, καλέσματα, νότες μελαγχολικές, ανεπανάληπτες μέσα στις νερομάνες!

 Εικόνες μαγικές, ένα σύνθετο μωσαϊκό ομορφιάς, που τάραξε τις ψυχές πολλών περιηγητών και ποιητών που πέρασαν κατά καιρούς από τούτη την όμορφη Αιτωλοακαρνανική και Ηπειρώτικη Γη! Πολλοί περιηγητές περιπλανήθηκαν στην ιστορία των κατοίκων του, στην ανεπανάληπτη φύση του. 

 Ο Ρωμαίος ποιητής Προπέρτιος αναφέρεται στον Αμβρακικό, στο ποίημα που περιγράφει την ήττα του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας από τον Οκταβιανό: "Εκεί στων Αθαμάντων τις ακτές, ο κόλπος του Απόλλωνος υπάρχει, στον κόλπο αυτό όπου του Ιονίου το πέλαγος το κύμα του πρααίνει".

 Ο Φραγκίσκος Πουκεβίλ, στο βιβλίο του "Ταξίδι στην Ελλάδα", αναφέρεται στην φύση και τις ομορφιές του Αμβρακικού κόλπου. "Πολύ ευχάριστη φύση. Παραλίες στολισμένες με δάση. Εδαφικές προεξοχές στη θάλασσα που διαμορφώνουν όρμους προστατευτικούς για κείνους που ταξιδεύουν στην θάλασσα, ψαρότοποι με άφθονα ψάρια και όστρακα, τοπία γεμάτα ομορφιά και αρμονία κοσμούν ακόμη αυτή την θαλάσσια λίμνη". Σημαντικές είναι επίσης οι αναφορές του για την ιχθυοπανίδα, αλλά και την ορνιθοπανίδα του Κόλπου. 

 "Ο κόλπος έχει περισσότερη αφθονία, παρά ποικιλία ψαριών. Τα βασικά είδη είναι ο Κέφαλος (του οποίου τα αυγά αλατισμένα και αποξηραμένα τα χρησιμοποιούν για να κάνουν το αυγοτάραχο), οι Σαρδέλες, οι Αντζούγιες (που τις συσκευάζουν σε βαρέλια και τις εξάγουν στο εξωτερικό), καθώς επίσης και τα χέλια, που οι Έλληνες πολύ τα τρώνε στις μέρες της νηστείας. Μεταξύ των άλλων ειδών ψαριών, το Μπαρμπούνι θεωρείται σαν ένα από τα πιο γευστικά ψάρια, όπως επίσης και ο Σκορπιός. Η ασημένια Τσιπούρα, το Μελανούρι, ο Γωβιός και η Γλώσσα, έρχονται μετά σαν τα πιο νόστιμα. Μέσα σ` αυτά τα ψάρια παίζουν τα Δελφίνια όλες τις εποχές και μοιάζουν να οδηγούν τις μεγάλες φάλαγγες, τις μεγάλε ςουρές από Παλαμίδες, που κατεβαίνουν από τον Εύξεινο Πόντο. 

 Θα μπορούσα να αναφέρω ακόμα ανάμεσα στα κοινά είδη ψαριών, τον Σπάρο, την Μαρίδα, την Φυκίδα, το Λαυράκι, το Αλάχι και το φοβερό Χταπόδι. Η Γαρίδα, που την ψαρεύουν στις λιμνοθάλασσες, ξεπερνάει σε μέγεθος και νοστιμιά όλες εκείνες από τα γνωστά είδη του Ωκεανού και της Μεσογείου. 

 Στον κόλπο της Βόνιτσας μπορούμε να ψαρέψουμε Μύδια, Κυδώνια, Χτένια, Αχιβάδες και Σωλήνες. 

 Αυτά είναι τα κύρια είδη ψαριών και άλλων θαλασσινών, που οι ψαράδες τα μαζεύουν σαν ένα νέο "μάνα", όλες τις μέρες του χρόνου ή σε καιρούς που ξαναγυρίζουν με την σειρά των εποχών του έτους". 

 Ο Πουκεβίλ περιγράφει ποιητικά, αλλά και με μεγάλη ακρίβεια τη ζωή και τις συνήθειες των πουλιών του Αμβρακικού. 

 "Οι ομάδες των πουλιών είναι καταπληκτικές και ο Κύκνος είναι αντικείμενο θαυμασμού όταν κολυμπάει, περιστοιχισμένος από τα μικρά του, στους όρμους της Αμφιλοχίας. Η εκτυφλωτική γυαλάδα στο πτέρωμά του, το ωραίο παράστημά του, η ευρωστία του και η δύναμη του πετάγματός του, όταν υψώνεται στον αέρα, τον κάνουν βασιλιά των θαλασσών. Όταν πλέει πάνω στα κύματα, προσφέρει το θέαμα της πομπής ενός άρχοντα, που προπορεύεται και τον ακολουθούν  μυριάδες χήνες και αγριόπαπιες, που λαμποκοπούν μέσα στα χρώματά τους. 

 Ο Πελεκάνος, ο Μεγάλος Γλάρος και ο Κορμοράνος, αφοσιωμένοι και με τολμηρό χαρακτήρα, προτιμούν με τη σειρά τους μια διαμονή λιγότερο ήσυχη. 

 Πουλιά λαίμαργα, αγαπούν να ζυγίζονται πάνω από την αφρισμένη θάλασσα και να ζουν ανάμεσα στα οργισμένα κύματα, για να διεκδικήσουν τη λεία τους με την Αλκυόνη και το Νεροχελίδονο, να αρπάξουν το ψάρι, ξυρίζοντας την επιφάνεια της θάλασσας και να χαθούν στους αιθέρες για να το καταβροχθίσουν. 

 Στην εκβολή των ποταμών βλέπουμε τον Γαλάζιο Ερωδιό ή Σταχτοτσικνιά, τον μεγάλο μεσολαβητή και ιππότη, συνεσταλμένο και ντροπαλό είδος, που ζει κατά οικογένειες, ενώ η Μπεκάτσα και το Σκοινοπούλι περιπλανώνται κατά κοπάδια στις όχθες των μικρών ποταμών και των βάλτων".

 Ο Άγγλος περιηγητής Henry Holland, από το βιβλίο του "Ταξίδια στα Ιόνια Νησιά, Ήπειρο, Αλβανία" (1812-1813) αναφέρεται στον Αμβρακικό Κόλπο. 

 "Ο κόλπος της Άρτας απλώθηκε μπροστά μας σε όλο του το εύρος: μια μεγαλοπρεπής υδάτινη επιφάνεια, πάνω από 30 μίλια στο μήκος και ποικίλλοντας από τέσσερα σε οκτώ και δέκα μίλια στο πλάτος, με ένα μεγαλειώδες πλαίσιο από βουνά, σε όλο το μήκος της περιφέρειάς του, που όμως δεν υψώνονται αμέσως από την θάλασσα, αλλά ανεβαίνουν με διαδοχικές ράχες και υψώματα, μερικά από τα οποία έχουν ήδη δεχθεί τα πρώτα χιόνια του χειμώνα. 

 Το πλέον σημαντικό χαρακτηριστικό σ` αυτό το ορεινό σκηνικό, ήταν ένα μέρος της αχανούς οροσειράς της Πίνδου, που πρώτα φάνηκε με κάποιες μακρινές κορυφές στα βόρεια, που μπορούν να εντοπισθούν νότια ως τα μεγάλα και απόκρημνα Τζουμέρκα. 

 Από τις κοντινές ακτές του κόλπου, η νότια ή αυτή της Ακαρνανίας, είναι η πιο εντυπωσιακή. Η παραλία είναι ψηλή, πολυσχιδής, με εναλλασσόμενους όρμους και ακρωτήρια και καλυμμένη με πλούσια και εκτεταμένα δάση". 

 Ο Δημήτριος Βικέλας, στο βιβλίο του "Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν" (Επιστολαί προς φίλον), γράφει: "Είμεθα εντός λίμνης, λίμνης μεγαλοπρεπούς. Προς βορράν, πέραν της χλοεράς εκτάσεως των περί τον κόλπον πεδιάδων, υψούνται αλλεπάλληλοι αι κυαναί κορυφαί των ορέων της Ηπείρου. Μεταξύ αυτών διακρίνεται η φέρουσα το περιφανές όνομα του Σουλίου. Προς δυσμάς εις το βάθος του κόλπου, τα δασώδη πλευρά του Μακρυνόρους βυθίζονται αποτόμως εντός των υδάτων, ως τείχος γιγάντειον. Δεξιόθεν, τα όρη του Βάλτου και του Ξηρομέρου, επισωρεύονται το εν επί του άλλου υπεράνω της ζώνης των λόφων, οίτινες περικλείουν προς μεσημβρίαν τα νερά του κόλπου. Το θέαμα είναι αληθώς ωραίον"! Και συνεχίζει ο Δ. Βικέλας: "Εις το μέσον του κόλπου νησίδιον ωραίον αντανακλά εντός των διαυγών νερών τα δένδρα του. Κατοικείται υπό ολίγων αλιέων, κατασκευαζόντων τα περιώνυμα αυγοτάραχα της Πρέβεζας". 

 Ο JLS Bartholdy, στις "Ταξιδιωτικές εντυπώσεις από την Ελλάδα, 1803-1804", αναφέρει: "Οι ψαρότοποι στην Σαλαχώρα, την καλύτερη σκάλα ολάκερης της νότιας πλευράς του κόλπου της Άρτας, άλλοτε Αμβρακίας, είναι οι πλούσιοι του κόλπου. Βγάζουν εκεί εξαίρετο αυγοτάραχο, του οποίου κάνουν μεγάλες εξαγωγές". Και συνεχίζει ο Bartholdy σε άλλο σημείο: "Ήταν 14 Νοεμβρίου. Η βραδιά ήταν υπέροχη και η θέα εξαίσια. Έβλεπες πάνω σε μια γειτονική νησίδα μια εκκλησία τριγυρισμένη από δένδρα, χιλιάδες αγριόπαπιες, βουτήχτρες και αλκυόνες ζωντάνευαν την όψη της θάλασσας". 

 Ο μεγάλος συγγραφέας και στοχαστικός περιηγητής Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, στους "Ελληνικούς Ορίζοντες" και ειδικά στο κεφάλαιο με τον τίτλο "Ηπειρωτική Συμφωνία", γράφει: "Ο κόλπος της Αμβρακίας, μια μεγάλη θαλασσινή αγκαλιά, με τη γεωμετρία της σφυρηλατημένη στο μαγικό εργαστήρι των γύφτων που πλάθουν τα όνειρα, κάτου από το δασωμένο βουνό, το Μακρυνόρος από την μια μεριά, χαμηλώνοντας ίσαμε που να λειώσει μέσα στο μεθυσμένο Ιόνιο του καλοκαιριού από την άλλη. Μα εκεί υπάρχει η θάλασσα, το γαλάζιο νερό το ολοφώτεινο, υπάρχει το δένδρο που κατηφορίζει ίσα με την απόκρημνη ακτή, υπάρχει το φως, είναι άλλο φως, που μετουσιώνει τα πάντα σε καθάρια λυρική ουσία". Και συνεχίζει ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος σε άλλο σημείο της "Ηπειρωτικής Συμφωνίας: "Και το ποτάμι, ο Λούρος, σχηματίζει μικρούς καταρράκτες και παφλάζει και τραγουδεί στο σκοπό του τραγουδιού της λεβεντιάς, που δεν απόκαμε να καμαρώνει την μπόρεσή της. Κι είναι η κοίτη του κι οι ακροποταμιές του γεμάτες πλατάνια, γιγαντόκορμα δέντρα και ισκιερά, μια κοιλάδα κατάφυτη και στενή, ένα πέρασμα που δεν κατορθώνει να χωρέσει η αίσθησή σου, τόσο όμορφο είναι". 

 Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, στο βιβλίο του "Ρούμελη" (Οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα", αναφέρεται: "Η κοιλάδα του Λούρου, όπου στραφτοκοπούν οι πέστροφες κάτω από τα γιγάντια πλατάνια, μας κατέβασε ως την Πρέβεζα και τα νερά γύρω από το Άκτιο. Από εκεί, ο δρόμος μας ακολούθησε την ακτή του Αμβρακικού, γεμάτη καλαμιές και πουλιά, ως το πολυθρύλητο γεφύρι της Άρτας. Εδώ, ανάμεσα στα γιγάντια φράγκικα ερείπια και τις βυζαντινές εκκλησίες των δεσποτών της Ηπείρου και τα κοάσματα των βατράχων, σταματήσαμε μια-δυο μέρες για εξερεύνηση". 

 Επίσης, σύμφωνα με τον Πάτρικ Λη Φέρμορ, στους "Ήχους του Ελληνικού Κόσμου": "ο Λούρος είναι το φλοίσβισμα μιας πέστροφας", ενώ "ο Αμβρακικός είναι ένα καμπίσιο μοιρολόι με βρεκεκέξ! Από την Πρέβεζα, κοάξ! Από την Αμφιλοχία και άλλο ένα κοάξ! Αποκριτικό πάνω από τα βουνά, από το Μεσολόγγι". 

Δείτε τα video

www.greenapple.gr