Η αλλαγή, οι αλλαγές και ο Μέτερνιχ

Το 1982, λίγους μήνες μετά την ιστορική νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981, ο τότε γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Χαρίλαος Φλωράκης είχε ερωτηθεί πώς βλέπει τα πρώτα βήματα της «κυβέρνησης της αλλαγής». Και με το γνωστό θυμοσοφικό στιλ του είχε απαντήσει: «Αλλαγές βλέπω, αλλαγή δεν βλέπω».

Ο Χαρίλαος εξέφρασε έτσι την απογοήτευσή του για την πρόωρη διάψευση όσων είχαν επενδυθεί στην κυβερνητική αλλαγή του 1981. Και τότε τα πράγματα δεν είναι όπως σήμερα. Όλος ο χώρος της Αριστεράς είχε πανηγυρίσει το βράδυ των εκλογών τη νίκη του ΠΑΣΟΚ, την έβλεπε κάπως και σαν δική του νίκη.

Η απογοήτευση, όπως εκφράστηκε με τη φράση αυτή του ηγέτη του ΚΚΕ, προφανέστατα είχε να κάνει με την απόφαση του Ανδρέα Παπανδρέου να μην επιφέρει καμιά από τις θεμελιακές αλλαγές που είχε υποσχεθεί: δεν έβγαλε την Ελλάδα από το ΝΑΤΟ και την κράτησε μέσα στην «ΕΟΚ των μονοπωλίων».

Τα χρόνια πέρασαν και όλα αυτά έχουν κριθεί πολιτικά και ιστορικά. Ευτυχώς που ο -τότε- Παπανδρέου έπραξε όπως έπραξε. Προφανώς κατάλαβε -μάλλον το ήξερε από πριν- ότι τέτοια περιθώρια δεν υπήρχαν. Κι αν υπήρχαν, η υλοποίηση τέτοιων υποσχέσεων θα απέβαινε εις βάρος της χώρας. Σ' αυτό έχουν συμφωνήσει, κατά καιρούς, επιφανή στελέχη και της παραδοσιακής αριστεράς, ιδίως μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» το 1989.

Προς τι, λοιπόν, αυτή η ιστορική αναδρομή; Έχει καμιά σχέση με τα σημερινά; Όπως το δει κανείς. Αναλογίες, πάντως, υπάρχουν. Και σήμερα ένα αριστερό κόμμα, ο ΣΥΡΙΖΑ, διεκδικεί την εξουσία, όπως και το ΠΑΣΟΚ το 1981. Το ΠΑΣΟΚ εκείνης της εποχής ήταν αριστερό κόμμα - ούτε καν σοσιαλδημοκρατικό, σαν και τα γνωστά αντίστοιχα της βόρειας Ευρώπης.

Και σήμερα ένα αριστερό κόμμα, ο ΣΥΡΙΖΑ, υπόσχεται ριζικές (και ριζοσπαστικές) αλλαγές. Και το, αναπάντητο μέχρι στιγμής, ερώτημα είναι ποιες από αυτές τις «αλλαγές» είναι εφικτές και αναγκαίες και ποιες συνιστούν ανέφικτη ή και επικίνδυνη «αλλαγή».

Το 1981 και τα χρόνια που ακολούθησαν η απάντηση δόθηκε στην πράξη. «Αλλαγή» δεν υπήρξε, τουλάχιστον έτσι όπως την προσδιόριζαν οι προεκλογικές διακηρύξεις και την περίμεναν οι πάσης φύσεως αριστεροί της εποχής. Αντιθέτως, επιμέρους αλλαγές υπήρξαν πολλές και σε όλα τα πεδία. Είναι πλέον ιστορικά καταγεγραμμένες και δεν χρειάζεται να τις επαναλάβουμε.

Αξίζει μια στάση μόνο στον οικονομικό τομέα. Κι εδώ έγιναν σημαντικές αλλαγές, που άλλαξαν τον πολιτικό και κοινωνικό χάρτη. Αμέσως έγινε σημαντική αύξηση μισθών και συντάξεων και θεσπίστηκαν πολλά επιδόματα, κάτι που δημιούργησε στρατιές σταθερών και φανατικών ψηφοφόρων του Ανδρέα Παπανδρέου για 15 χρόνια.

Όλα αυτά, πάντως, χρηματοδοτήθηκαν με δανεικά. Χρειάστηκε να γίνουν και δύο υποτιμήσεις της δραχμής, το 1983 και το 1985.

Τι σχέση έχουν αυτά με το σήμερα; Έχουν. Μια νέα κυβέρνηση -είτε αυτοδύναμη του ΣΥΡΙΖΑ είτε με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ- αναμφισβήτητα έχει περιθώρια αλλαγών. Αλλά σε καμιά περίπτωση συνολικής «αλλαγής». Άλλωστε, μέρα με τη μέρα ο ίδιος ο κ. Τσίπρας και τα στελέχη του κόμματος φροντίζουν να το περνάνε στην κοινή γνώμη σιγά-σιγά.

Οι αλλαγές, που μπορεί να γίνουν, είναι πολλές. Και όσες είναι σε συμβολικό επίπεδο αμέσως. Όμως, σημαντικές οικονομικές αλλαγές, με την έννοια της άμεσης ενίσχυσης των εισοδημάτων, είναι από ανέφικτες έως πολύ δύσκολες. Για δύο προφανέστατους λόγους:

1. Δεν υπάρχει ευχέρεια άμεσου και εύκολου δανεισμού, όπως έγινε το 1981, αλλά και μετά, μέχρι το ξέσπασμα της κρίσης του 2009. Ακόμη κι αν η νέα κυβέρνηση επιχειρήσει να κάνει πράξη την εξαγγελία «δεν πληρώνουμε τόκους μέχρι να έρθει η ανάπτυξη» (αφήνουμε κατά μέρος τι θα συμβεί στις διεθνείς της σχέσεις), είναι αμφίβολο αν θα έχει πόρους για σημαντικές παρεμβάσεις. Μάλιστα, αν οι πολίτες πάψουν να πληρώνουν κάποιους φόρους (ας πούμε τον «καταραμένο» ΕΝΦΙΑ), τότε η νέα κυβέρνηση θα βρεθεί αντιμέτωπη με αξεπέραστο πρόβλημα.
2. Δεν υπάρχει η δυνατότητα υποτίμησης ούτε η παραγωγή χρήματος. Και με δεδομένο ότι η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ ομνύει στο ευρώ, το αξεπέραστο πρόβλημα της νέας κυβέρνησης μπορεί να επιφέρει ασφυξία.

Αυτά τα γνωρίζουν οι οικονομολόγοι του ΣΥΡΙΖΑ και τα υπολογίζουν στους σχεδιασμούς τους. Δεν είναι κινδυνολογία, είναι πιθανά σενάρια οικονομικών εξελίξεων.

Το συμπέρασμα είναι προφανές: μια νέα κυβέρνηση με διαφορετικό προσανατολισμό θα έχει την ευχέρεια να επιφέρει κάποιες αλλαγές, ώστε να ικανοποιήσει κάποιες προσδοκίες του εκλογικού σώματος που θα την έχει ψηφίσει. Οι περισσότερες από αυτές τις αλλαγές θα είναι συμβολικές, ελάχιστες θα έχουν πραγματικό και άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή. Θα χρειαστεί χρόνος και υπομονή από τους πολίτες και σκληρή δουλειά, πειθώ και δεινή διαπραγματευτική ικανότητα από την κυβέρνηση στις σχέσεις με τους δανειστές.

Όσοι καλλιεργούν αυταπάτες θα πάθουν ό,τι έπαθε η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου, η οποία από το «λεφτά υπάρχουν» του 2009, οδηγήθηκε στον διεθνή οικονομικό έλεγχο το 2010. Θα πάθουν ό,τι έπαθε πριν από δυο μήνες ο Σαμαράς, ο οποίος ανήγγειλε την έξοδο (από το Μνημόνιο και) στις αγορές κι έσπασε τα μούτρα του.

Όσοι από τον ΣΥΡΙΖΑ καλλιεργούν σήμερα ψευδαισθήσεις ας θυμηθούν τη ρήση του Μέτερνιχ: «Αυτό είναι κάτι περισσότερο από έγκλημα, είναι λάθος».

Γιώργος Καρελιάς

www.protagon.gr