Τα πεντόβολα

Γράφει ο Αθανάσιος Δημ. Στράτης

Ένα από τα παιδικά παιχνίδια της προ προηγούμενης γενιάς ήταν τα πεντόβολα. Εύκολο, χωρίς προετοιμασία, σε κάθε τόπο και χρόνο. Δύσκολη η περιγραφή του, αλλά θα μεταφέρω κείμενο του Ι. Κ. Παγούνη με τον τίτλο «Συλλογή ζώντων μνημείων της αρχαίας Ελληνικής γλώσσης εν τη γλώσση του λαού, προλήψεις, δεισιδαιμονίαι και παιδιαί των νεωτέρων Ελλήνων μετά παραλληλισμού προς τας των αρχαίων. Κεφάλαιο Β΄»,

που το δημοσίευσε ο «Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος, σύγγραμμα περιοδικόν, τόμος ΙΕ, μέρος Α΄, 1880-81, τύποις Σ. Ι. Βουτυρά, Εν Κωνσταντινουπόλει 1884, σελίς 136).

Ανάλογα με το κείμενο που θα ακολουθήσει και που είναι πιστή αντιγραφή, το παιχνίδι σήμερα είναι και πνευματικό, αφού …. θα χρειαστεί κάποιος να ξεσκονίσει λεξικά και λεξικά για να το καταλάβει. Ας το διαβάσουμε:

«Πεντόβολα (Πεντάλιθα).

Λέγονται και πεντόβολα, ποντόβολα. Πετρόβολα, χονδρόβολα.

Ως εκ του ονόματος δήλον πέντε βόλοι, ή ποτάμια λιθίδια, συνήθως εν Ζαγορίω, ή δια σφύρας τετορνευμένοι, χρησιμεύουσιν εις την κοινοτάτην ταύτην πεδιάν μεταξύ παρθένων συνήθως παιζομένων ούτως:

Α). Έν προς έν. Έχουσα εντός της παλάμης της δεξιάς τα τέσσερα πεντάβολα, κρατεί δια του αντίχειρος και του λιχανού το πέμπτον, βόλος ιδίως καλούμενον. Αναρρίπτουσα δε τούτο εγκαταλείπει επί του εδάφους τα τέσσαρα, και συγχρόνως δια της αυτής χειρός δέχεται τον αναρριφθέντα βόλον. Αναλικμούσα δε πάλιν αυτόν λαμβάνει ανά έν και τέσσαρα.

Β). Κατά τον αυτόν τρόπον αναλαμβάνει τα πεντάβολα ανά δύο. Γ). Ανά τρία και έν.

Δ. Και τα τέσσαρα ομού.

Ε). Δύο και ανά έν.

Στ). παππάς. Δια του αντίχειρος και του λιχανού του αριστερού σχηματίζεται γέφυρα, δι’ ής εισάγει έκαστον πεντάβολον ιδιαιτέρως, και ούτω λήγει η παιδιά εν Ηπείρω. Παίζεται δε διττώς μετά ή άνευ επαφής. Εν τη Δευτέρα περιπτώσει οφείλει η παίζουσα, όταν λαμβάνει πεντάβολόν τι, να μη εγγίση έτερον. Η δε τελευταία μείνασα ηττάται, και τιμωρία αυτής εστίν η του δέρματος της χειρός συστροφή γινομένη ούτω. Μεταξύ των δακτύλων της χειρός αυτής τιθείσιν έκαστον πεντάβολον, και δι’ αναλικμήσεως του βόλου θωπεύουσαι την χείρα και συστρέφουσαι το δέρμα λαμβάνουσιν έκαστον πεντάβολον.

Η παιδιά αύτη παίζεται και μεταξύ αρρένων, αλλά, μεταξύ παρθένων παιζομένη, εν Ζαγορίω τουλάχιστον., έχει τι το τερπνόν και ελληνοπρεπές και μάλιστα κατά το έαρ, ότε, της φύσεως απάσης μειδιώσης, εξερχόμεναι τας κυριακάς ή εορτάς αι παρθένοι προς νομήν των εριφίων αυτών κάθωνται επί χλόης. Και εξ ανθέων στεφάνους πλέκουσαι και φορούσαι, παίζωσι τα πεντάβολα λιγυρώς άδουσαι.

Πολύ ποικιλώτερα παίζεται η παιδιά αύτη εν Θεσσαλία αποτελούσα 16 τροπάς. Και αι μεν τέσσαρες πρώται πανταχού εισιν όμοιαι, αι δε λοιπαί έχουσιν ούτως:

Ε). Καταγήτσα (= κατά γης) ως και η Δ.

ΣΤ). Σηκουκλάσ’ (= σήκου κλάσε). Τα πεντάβολα διαιρούνται εις δύο μερίδας, ών η μία καλυπτομένη δια της αριστεράς χειρός αποκαλύπτεται εν τη αναλικμήσει του βόλου και αναλαμβάνεται, καλυπτομένης συγχρόνως της ετέρας. Διό και δια της ασχήμονος ταύτης λέξεως ώρισαν την τροπήν ταύτην οι αιδήμονες Θεσσαλοί.

Ζ). Γρηίτσα. Στηρίζοντες την αριστεράν χείρα επί του εδάφους οι παίζοντες συσπώσι τους τέσσαρας δακτύλους μέχρι της δευτέρας φάλαγγος, ώστε ρυτιδούται το δέρμα ως το του προσώπου γραίας. Αναλικμούντες δε δια της δεξιάς τον βόλον εγκαταλείπουσι τα τέσσαρα πεντάβολα επί του οπισθέναρος της αριστεράς, και δια δευτέρας αναλικμήσεως αναλαμβάνουσιν αυτά.

Η). Λύκος ή Λυκάκι. Δια του μεγάλου και του μεσαίου δακτύλου της αριστεράς σχηματίζεται δίκρανον, έμπροσθεν του οποίου ρίπτονται τα πεντάβολα, ενός τούτων Λύκου καλουμένου. Οι δε παίζοντες δια μιάς αναλικμήσεως εισάγουσιν έκαστον δια του Δικράνου προσέχοντες, όπως μη εγγίσωσι τον λύκον, διότι χάνουσι.

Θ). Καμάρα. Σχηματίζεται αψίς και παίζεται ως ο εν Ηπείρω παππάς.

Ι). Κοφινίδα. Συνενούντες άπαντας τους δακτύλους της αριστεράς χειρός εν σχήματι κοφινίου στηρίζουσιν αυτήν ανυψουμένην επί του εδάφους και δια μιάς μεν αναλικμήσεως ρίπτουσι περί αυτήν τα πεντάβολα, δι’ ετέρας δε αναλαμβάνουσιν αυτά.

ΙΑ). Σταυρός. Σχηματίζουσι σταυρόν δια των τεσσάρων της αριστεράς δακτύλων, αντίχειρος, λιχανού, μέσου και μικρού, και τιθέντες έκαστον δάκτυλον αναλαμβάνουσιν αυτά δια μιάς. ΙΒ). Δίμερον. Τιθείσι τα πεντάβολα ανά δύο εκατέρωθεν της παλάμης της αριστερά, και αναλαμβάνουσιν αυτά δια μιάς..

ΙΓ). Παλάμη. Τιθείσιν έκαστον πετρόβολον εις απόστασιν παλάμης, και δια μιάς αναλικμήσεως του βόλου αναλαμβάνουσιν άπαντα,.

ΙΔ). Αλλαξογόμαρα. Τα μεν τρία των πενταβόλων τιθείσιν επί του εδάφους, το δε τέταρτον και τον βόλον κρατούσι δια της δεξιάς. Δια μιάς δε αναλικμήσεως, του βόλου αλλάσσουσιν έκαστον των επί του εδάφους αντικαθιστάμενον δια του εν τη δεξιά. Μετά δε την συναλλαγήν απάντων αναλαμβάνουσιν άπαντα δια μιάς.

ΙΕ). Σκαμνάκι. Δια μιάς αναλικμήσεως του βόλου βάλλουσιν επί του εδάφους τα τέσσαρα πετρόβολα, και δια δευτέρας τιθείσι το τέταρτον επί των τριών, και δια της τρίτης αναλαμβάνουσι και τα τέσσαρα.

ΙΣΤ). Δακτυλίδι. Οι παίζοντες οφείλουσι να διαβιβάσωσιν έκαστον πεντάβολον δια δακτυλιδίου σχηματιζομένου δια του αντίχειρος και εκάστου των άλλων δακτύλων, και στο τέλος δια του αντίχειρος και του μικρού ανεστραμμένης ούσης της αριστεράς».

Και όποιος κατάλαβε, κατάλαβε….