«Αν». ( Η ποίηση καθοδηγεί την πολιτική)

Γράφει ο Χρήστος Α. Τούμπουρος

Ο σύνδεσμος αν ή εάν, ως υποθετικός σύνδεσμος εισάγει κυρίως δευτερεύουσες υποθετικές προτάσεις και δηλώνει «την προϋπόθεση που πρέπει να ισχύει (υπόθεση) για να συμβεί αυτό που εκφράζει η κύρια πρόταση (απόδοση)». Στην πολιτική χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται εντόνως. «Αν δεν πάρουμε πλειοψηφία, πάμε για εκλογές». Έχω την εντύπωση πως με βάση τον υποθετικό αυτό σύνδεσμο διαμορφώθηκαν και λειτούργησαν οι περίφημες «πελατειακές σχέσεις» που καθόρισαν την πολιτική ζωή της χώρας για πολλά χρόνια από τη «συγκρότηση και λειτουργία του ελληνικού κράτους». Πότε «κόπηκαν» και αν διακόπηκαν, άδηλον. Θα δείξει.

Μιλώντας για πελατειακές σχέσεις εννοούμε την πολιτική που αναφέρεται στην πελατεία ή στον πελάτη και τις συνοδεύουν αθέμιτες συναλλαγές και ψηφοθηρικές υποσχέσεις και πρακτικές. Αυτές οι σχέσεις δημιούργησαν το «πελατειακό κράτος». Πολίτης σημαίνει πελάτης κυρίως αγορασμένος με τον διορισμό. Και από εκεί και πέρα τα πάντα πουλιούνται και η «Τιμή τιμάται». Και βέβαια το πελατειακό κράτος καταλύει και αναιρεί τη δημοκρατία, σφετεριζόμενο όμως και όρους της δημοκρατίας. Να θυμηθούμε μια βασική πολιτική αρχή που είχε ο πρώτος κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός της Ελλάδας. «Τα έσοδα του Κράτους προορίζονται για τους φίλους του Πρωθυπουργού!» Οι φίλοι προορίζονταν με μια παράμετρο. «Αν»… Αν τον ψηφίσουν. Διαφορετικά…

Αυτό το «αν». Το άκουσα τελευταία και σε προγραμματικές δηλώσεις. «Όπως λέει και ο Κίπλιγκ σ’ ένα από τα αγαπημένα μου ποιήματα “ας εμπιστευτούμε τον εαυτό μας όταν ο κόσμος δεν μας πιστεύει και ας ονειρευτούμε χωρίς να γίνουμε σκλάβοι των ονείρων μας”». Κ. Μητσοτάκης

Καλά, άσχετο -δεν την ξέρω τη μετάφραση- εγώ το ποίημα αυτό το διάβασα σε μετάφραση Άγγελου Δόξα. «Στον εαυτό σου αν μπορείς να 'χεις πίστη όταν όλοι για σένα αμφιβάλλουν» και «αν μπορείς να ονειρεύεσαι δίχως να γίνεις του ονείρου σου σκλάβος». Είναι διαχρονικό το μήνυμα του ποιήματος και το νόημά του ακριβώς αντίθετο με το πολιτικό «Αν» που εξέθρεψε πελατειακές σχέσεις και θέριεψε το κομματικό κράτος. Στον αγώνα της ζωής πρωταρχικά θέτει ο ποιητής τη διατήρηση της αξιοπρέπειας και του αυτοσεβασμού του ατόμου. Απαραίτητος όρος είναι η αυτοπεποίθηση, η πίστη δηλαδή στις προσωπικές δυνάμεις, η σταθερότητα στις επιθυμίες, η επιμονή και η υπομονή και η αυτοκυριαρχία. Απαιτείται ακόμη η ψυχραιμία, όταν «όλα πάνε κατά διαόλου» και να μην τον κλονίζει καμιά αντιξοότητα. Αυτά κι άλλα τόσα για να γίνει κάποιος κάτι… Παντού η ποίηση. Ευεργετική η διδακτική δύναμή της. Και μάλλον η ποίηση καθοδηγεί την πολιτική. 

Ένα ποίημα, παγκόσμιας εμβέλειας. Το διάβασα μικρό παιδί. Δεν φαντάστηκα ποτέ ότι θα τις εύρισκα όλες τις προκλήσεις μπροστά μου. Το αν άντεξα έχει σημασία. Θα αντέξω και όσα έρχονται… Θα ήμουν πολύ ευτυχής όμως, αν άκουγα από το στόμα κάποιου πολιτικού και το «Αν» του Κώστα Βάρναλη, την παρωδία του ποιήματος του Κίπλιγκ. Έστω και αποσπάσματα. Εκεί μάλλον αποτυπώνεται εναργέστατα η ελληνική-πολιτική πραγματικότητα. 

«Αν μπορείς την παλαβή να κάνεις, όταν οι άλλοι

σου κάνουνε το γνωστικό κι όλοι σε λένε φταίχτη•(…)

αν δεν πιστεύεις τίποτα κι άλλοι δε σε πιστεύουν•

αν σχωρνάς όλα τα δικά σου, τίποτα των άλλων•(…)

Αν περπατάς με την κοιλιά κι ονείρατα δεν κάνεις 

Αν όσα κέρδισες μπορείς να τα πληθαίνεις πάντα

και την πατρίδα σου κορώνα γράμματα να παίζεις•

αν δεν αφήνεις ευκαιρία κάπου να κακοβάνεις

και μόνο, αν κάνεις το κακό, η ψυχή σου γαληνεύει,

δικιά σου θα 'ναι τούτ' η Γης μ' όλα τα κάλλη που 'χει

κι έξοχος θα 'σαι Κύριος, αλλ' Άνθρωπος δε θα' σαι!»

Κ. Βάρναλης

Χρήστος Α. Τούμπουρος