Άνω Πεδινά ('Ανω Σουδενά) Ζαγορίου. Απολαύστε τα video

Απολαύστε τα video

Τα Άνω Πεδινά είναι χωριό του νομού Ιωαννίνων του δήμου Κεντρικού Ζαγορίου. Βρίσκονται στις νοτιοδυτικές πλαγιές της Τύμφης και βόρεια του Μιτσικελίου, χτισμένα σε υψόμετρο 960 μέτρων πάνω από ένα μικρό οροπέδιο.

Το χωριό είναι ανακηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός καθώς διατηρεί την χαρακτηριστική Ζαγορίτικη αρχιτεκτονική. Κυριότερα αξιοθέατα του οικισμού είναι η Λαμπριάδειος σχολή, η Μονή Ευαγγελίστριας, η Μονή Αγίας Παρασκευής και ο Ναός του Αγίου Δημητρίου, τα οποία είναι χτισμένα τον 18ο αιώνα και αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα Ζαγορίτικής αρχιτεκτονικής. Μέχρι το 1928 ο οικισμός ονομαζόταν Άνω Σουδενά, οπότε και μετονομάστηκε σε Άνω Κάμπος και ένα χρόνο μετά σε Άνω Πεδινά

Από τα Άνω Πεδινά καταγόταν ο δάσκαλος του γένους Νεόφυτος Δούκας και ο ιστοριοδίφης του Ζαγορίου Ιωάννης Λαμπρίδης

Το τοπωνύμιο «Σουδενά» προέρχεται από το σλαβικό Studend που σημαίνει ψυχρός, ή από το Στούντενα -stdena-Zdena, παρετυμολογία της λέξης Σούδα. Ο Λαμπρίδης ερμηνεύοντας το τοπωνύμιο Στούδενα ως «ψυχρό τόπο», αναφέρει ότι τα χωριά Άνω και Κάτω Σουδενά μέχρι το 1634 λεγόταν Στούδενα.

Γύρω από το χωριό, οι πλαγιές είναι κατάφυτες με πουρνάρια και αγριοκερασιές, ενώ μία εύφορη μικρή κοιλάδα χωρίζει τα Άνω από τα Κάτω Πεδινά. Κατά την επίσκεψή σας στο χωριό, αξίζει να διασχίσετε το καλντερίμι που οδηγεί στη Μονή της Ευαγγελίστριας. Πρόκειται για μία υπέροχη διαδρομή μέσα από ένα τοπίο μοναδικής φυσικής ομορφιάς.

Στα Άνω Πεδινά, καθώς και στην ευρύτερη περιοχή του Ζαγορίου εκτός από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και τα φυσικά αξιοθέατα που θα έχετε την ευκαιρία να θαυμάσετε, μπορείτε επίσης να επιδοθείτε και σε υπαίθριες δραστηριότητες. Πεζοπορία, ορειβασία, mountain bike, canoe-kayak, rafting, parapente και άλλα σπορ σας φέρνουν σε άμεση επαφή με τη φύση και σας προσφέρουν στιγμές χαλάρωσης αλλά και αδρεναλίνης.

Στα Άνω Πεδινά θα βρείτε αρκετά ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια και παραδοσιακούς ξενώνες για κάθε γούστο, όπου μπορείτε να απολαύσετε μία ευχάριστη και άνετη διαμονή. Στις ταβέρνες και τα εστιατόρια της περιοχής θα έχετε την ευκαιρία να γευτείτε τα νόστιμα εδέσματα της ντόπιας παραδοσιακής κουζίνας.

Τα Άνω Πεδινά, όπως όλα τα Ζαγοροχώρια είναι ένας τόπος με φυσικό κάλλος, όπου κυριαρχεί το παραδοσιακό στοιχείο. Είναι ο ιδανικός προορισμός για όσους επιζητούν να δραπετεύσουν από την καθημερινότητα και να ζήσουν στιγμές ηρεμίας στην ανόθευτη φύση.

Τοπικές Γεύσεις & Προϊόντα

Στα Άνω Πεδινά όπως και σε όλο το νομό Ιωαννίνων θα βρείτε μία πλούσια παραδοσιακή κουζίνα και πολλά αγνά ντόπια προϊόντα.

Μερικές από τις ξεχωριστές γεύσεις της τοπικής κουζίνας είναι οι ζαγορίσιες πίτες (αλευρόπιτα, τυρόπιτα, κρεατόπιτα, χορτόπιτα ηπειρώτικη), τα ψητά, η κρεατόσουπα, ο τραχανάς κ.α.

Μπορείτε να δοκιμάσετε, ακόμη και να προμηθευτείτε εξαιρετικά τοπικά προϊόντα όπως φρέσκα γαλακτοκομικά, ντόπια ηπειρώτικα κρασιά, σπιτικά γλυκά του κουταλιού, μαρμελάδες, λικέρ, μέλι από βουνίσια αγριολούλουδα, τσάι του βουνού και ρίγανη.

Πολιτιστικές Εκδηλώσεις

Στα Άνω Πεδινά οργανώνονται κάθε χρόνο σημαντικές πολιτιστικές εκδηλώσεις και πανηγύρια.

Στις 25 Μαρτίου διοργανώνεται παραδοσιακό πανηγύρι στη Μονή Ευαγγελίστριας.

Στις 24 Αυγούστου, ανήμερα της γιορτής του Κοσμά του Αιτωλού, διοργανώνεται παραδοσιακό πανηγύρι στα Άνω Πεδινά.

Άνω Πεδινά. Αρχοντόσπιτα, παλιές εκκλησίες και ωραία καλντερίμια

Είναι ένα από τα παλαιότερα χωριά στο Ζαγόρι και ένα από τα ομορφότερα, γεμάτο αρχοντόσπιτα φτιαγμένα από άσπρη ζαγορίσια στουρναρόπετρα, παλιές εκκλησίες και στενά ωραία καλντερίμια. Τριγύρω απλώνονται οι χαμηλές πλαγιές των βουνών με φράξους, πουρνάρια και αγριοκερασιές. 

Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου (1793) με την τοξωτή στοά στις δύο πλευρές της... άτυπο πολιτικό και οικονομικό κέντρο του οικισμού κάθε Κυριακή και γιορτή.

Παλαιότερα λέγονταν Aνω Σουδενά και η πρώτη ιστορική μαρτυρία για το χωριό βρίσκεται σ' ένα Χρυσόβουλο του Δεσπότη της Ηπείρου Συμεών Παλαιολόγου το έτος 1361. Το όνομα Σουδενά είναι πιθανότατα σλαβικό και σημαίνει «ψυχρός τόπος», κάτι που μάλλον σχετίζεται με τη ρεματιά που βρίσκεται ανάμεσα από τους 5 λόφους όπου είναι χτισμένο το χωριό κι απ' την οποία το βράδυ κατεβαίνει ψυχρός αέρας. 

Ο Πάνω Μαχαλάς, με κέντρο την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου ήταν ο πρώτος πυρήνας του χωριού ενώ γύρω στο 1670 δημιουργήθηκε ο Κάτω Μαχαλάς, με κέντρο την εκκλησία της Μεταμόρφωσης. Στα ανατολικά και στα νότια του οικισμού, και πολύ κοντά σ' αυτόν, βρίσκονται τα μοναστήρια της Αγίας Παρασκευής και της Ευαγγελίστριας, τα οποία, κατά μία άποψη, προϋπήρχαν του χωριού. Μελετητές μάλιστα ισχυρίζονται πως ίσως τα μοναστήρια να αποτέλεσαν την αιτία δημιουργίας του οικισμού, στον οποίο εγκαταστάθηκαν οι εργαζόμενοι στα μοναστηριακά κτήματα. 

Oπως όλα τα χωριά στο Ζαγόρι κι αυτό ήκμασε κι αυτό πολύ την περίοδο μετά τον 18ο αιώνα (όταν το Ζαγόρι απολάμβανε ένα είδος αυτονομίας) καθώς οι κάτοικοί του ταξίδευαν αρχικά προς τα Βόρεια Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη και από τις αρχές του 20ού αιώνα κυρίως προς την Αίγυπτο. Στο χωριό ήταν ανεπτυγμένη η γεωργία, γεγονός που φανερώνουν τα δεκάδες αλώνια που βρίσκονται ολόγυρα του οικισμού. 

Η μεγάλη κεντρική πλατεία με το καμπαναριό, το πηγάδι και την επιμελημένα αναστηλωμένη οικία (στο βάθος) του Ελληνα-Αιγυπτιώτη -αλλά για πάντα Πανωσουδενιώτη- Περικλή Τσαπάρη.

Γύρω στα 1870 τα Ανω Σουδενά αριθμούσαν 130 οικογένειες και πάνω από 800 κατοίκους, είχαν σχολεία, εκκλησίες και σπουδαία μοναστήρια. Τα Ανω Πεδινά είναι η γενέτειρα του μεγάλου δάσκαλου του γένους Νεόφυτου Δούκα (1760-1845, ήταν ο πρώτος διευθυντής της Ριζαρείου Σχολής) και του ιατροφιλόσοφου, ιστοριοδίφη Ιωάννη Λαμπρίδη (1836-1891), ο οποίος έγραψε τα «Ηπειρωτικά Μελετήματα», ένα από τα σημαντικότερα βιβλία για την ιστορία της Ηπείρου. Το 1928 το χωριό μετονομάστηκε «Ανω Κάμπος» και το 1929 «Ανω Πεδινά». Στο χωριό αξίζει να δείτε τις ενδιαφέρουσες εκκλησίες του Αγίου Δημητρίου (1793) με τις ωραίες καμάρες στην πλατεία, του Αγίου Γεωργίου και της Κοίμησης της Θεοτόκου και φυσικά τη Μονή Ευαγγελίστριας. 

H εκκλησία του Αγίου Δημητρίου και το καθολικό στο εγκαταλειμμένο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας είναι αγιογραφημένα από Πανωσουδενιώτες αγιογράφους: από τον Λάζαρο Λαζόπουλο και τον ανιψιό του Λάζαρο Κανίκη. Αυτοί οι δύο καλλιτέχνες έκαναν γνωστά τα Σουδενά ως χωριό με ζωγραφική παράδοση. Σήμερα τα Ανω Πεδινά είναι από τα πιο πολυάνθρωπα χωριά στο Ζαγόρι. Εχει καμιά 100αριά μόνιμους κατοίκους μεταξύ των οποίων πολλοί νέοι. 

Το άγαλμα του Ιωάννη Λαμπρίδη, του γιατρού, ιστορικού, φιλόσοφου και Πανωσουδενιώτη. Χωρίς τα συγγράμματά του ελάχιστα θα γνωρίζαμε για τη ζωή στο Ζαγόρι στους προηγούμενους αιώνες.

Πλέον στο χωριό ντόπιος λογαριάζεται αυτός που ζει μόνιμα εδώ και έτσι η μικρή κοινότητα έχει καταφέρει να έχει αξιόλογη κοινωνική συνοχή ενσωματώνοντας όλους τους «ξενομερίτες», Ελληνες και αλλοδαπούς.

Μονή Αγίας Παρασκευής

Βρίσκεται σε απόσταση 1 χλμ. από τα Ανω Πεδινά (περίπου μισή ώρα με τα πόδια), στους πρόποδες του βουνού Στούρος, σε θέση με υπέροχη θέα προς το βουνό Μιτσικέλι. Το παλιό μοναστήρι κτίστηκε το 1750 και σήμερα σώζεται το καθολικό. Στον θόλο του καθολικού ξεχωρίζουν οι αγιογραφίες του Χιονιαδίτη αγιογράφου Β. Φίλη. Στο μοναστήρι θα δείτε τα ερείπια των κελιών του καθώς και μια δεξαμενή σκεπασμένη με πλάκες. 

Το καθολικό από το σπουδαίο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας στην είσοδο του χωριού, το οποίο πιθανότατα προϋπήρχε του οικισμού των Ανω Πεδινών.

Ο Σουδενίτικος κάμπος

»Μια μικρή κοιλάδα με έναν από τους πιο εύφορους κάμπους των Ζαγοροχωρίων χωρίζει τα Ανω από τα Κάτω Πεδινά. Αυτός ο πλούσιος κάμπος που σήμερα δημιουργεί θαυμάσιες εικόνες με τα βουνά ολόγυρα (ειδικά το πρωί όταν σκεπάζεται από μια λεπτή διάφανη πάχνη) είναι ο λόγος που οι παλαιότεροι Ζαγορίσιοι αποκαλούσαν τα Ανω και τα Κάτω Πεδινά «Ψωμοχώρια», καθώς εδώ οι προκομμένοι αγρότες καλλιεργούσαν με επιμέλεια δημητριακά. 

Ο σουδενιώτικος κάμπος καλλιεργούνταν κυρίως με σιτάρι, καλαμπόκι, φακές, ρεβίθια και πολλά αμπέλια: η παραγωγή σταφυλιών ανερχόταν τον 19ο αιώνα στις 88.000 οκάδες! 

Ο μικρός μας εύφορος κάμπος των Σουδενών, που σύμφωνα με τους ντόπιους δεν πρέπει να πουληθεί ή να κατακερματιστεί σε οικόπεδα, γιατί θα... χαθεί.

Σήμερα το μεγάλο στοίχημα για τους κατοίκους των Ανω και Κάτω Πεδινών είναι να μη χαθεί (δηλαδή πουληθεί σε αγροτεμάχια, που θα χτιστούν στο μέλλον) ο κάμπος, όπως ακριβώς συνέβη στον διπλανό των Ασπραγγέλων. Οι κάτοικοι σχεδιάζουν να συγκροτήσουν κοινοτικό κοπάδι με πρόβατα που θα βόσκουν στον κάμπο ενώ ο Βαγγέλης Παπιγκιώτης (που μας έδωσε την πληροφορία) φέτος στο χωράφι του θα βάλει στάρι. 

Καθώς οδηγείτε προς τα Κάτω Πεδινά και πριν ακόμα φανούν τα πρώτα τους σπίτια, στις πεδινές εκτάσεις δεξιά του οδοστρώματος θα δείτε 5 παλιά πέτρινα πηγάδια. Τα Κάτω Πεδινά είναι μικρό αλλά πολύ πολύ γραφικό χωριουδάκι με ένα εξαιρετικά χαριτωμένο ναό του Αγίου Αθανασίου και μια θαυμάσια ηλιόλουστη πλατεία με εξαιρετική θέα στο σουδενιώτικο κάμπο. 

Ο ναός του Αγίου Αθανασίου (1704), τον οποίο αξίζει να επισκεφθείτε στα Κάτω Πεδινά.

Ο ναός του Αγίου Αθανασίου (του 1704) είναι τύπου τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο, και διατηρεί τοξωτές στοές, ξυλόγλυπτο τέμπλο και ωραίες εικόνες. Αλλες αξιόλογες εκκλησίες είναι των Ταξιαρχών με τοιχογραφίες που ανάγονται στα πρώτα χρόνια της μεταβυζαντινής περιόδου, του Αγίου Βλάσιου και της Αγίας Βαρβάρας. 

Οι Κατωσουδενιώτες διέπρεψαν στη Ρουμανία και στην Αίγυπτο ενώ κάτοικοι των Ανω και Κάτω Σουδενών μετοίκησαν στην Πελοπόννησο όπου δημιούργησαν εκεί τα χωριά Ανω και Κάτω Σουδενών που σήμερα λέγονται Ανω και Κάτω Λουσοί. Σε χρυσόβουλο του Δεσπότη Συμεών (1352), αναφέρεται ότι το 1361 το χωριό ήταν ήδη γνωστό ως μεγάλος και πλούσιος οικισμός, ο οποίος έκανε προκοπή χάρη στο εύφορο οροπέδιο και την ποτιστική κοιλάδα του Καλαμά, που αποτελούσαν το σιτοβολώνα του Ζαγορίου.

Ο οικισμός των Κάτω Σουδενών στην... απέναντι πλευρά της πεδιάδας.

Παλιότερα τα όρια της κοινότητας έφταναν έως το Καλπάκι όπου εκτείνονταν τα ποτιστικά χωράφια του χωριού. Ο οικισμός όμως σήμερα φτάνει μόνο έως την κορυφή του λόφου Μπαφαράχη. 

Ως πριν από λίγα χρόνια το χωριό είχε σχεδόν ερημώσει και καθόλου νέοι άνθρωποι δεν υπήρχαν, το καφενείο ήταν κλειστό και πολλά σπίτια κατέρρεαν. 

Σήμερα ζουν στο χωριό καμιά 35αριά άνθρωποι, και λίγοι νέοι. Και φαίνεται πως ξαναζωντανεύει από τότε που ξανάνοιξε το καφενείο στο Μεσοχώρι...

Ενα από τα 5 πηγάδια στον κάμπο των Σουδενών.

Το ξενοδοχείο Αμαρυλλίς στα Ανω Πεδινά.

Διαμονή

«Αμαρυλίς»: (26530 71132, www.zagoriahotel.info). Oλοκαίνουργιος ξενώνας στο ψηλότερο σημείο του χωριού. Τον χαρακτηρίζει το ρομαντικό στυλ που έχει επιλεγεί για τη διακόσμηση των εσωτερικών χώρων με χειροποίητα έπιπλα, υφάσματα γαλλικού τύπου, πατίνες στους τοίχους, αντικείμενα από παλαιοπωλεία. Ξεχωρίζουν οι εξαιρετικές γεύσεις στο πρωινό (μεταξύ άλλων αλευρόπιτα, τραχανάς με άγρια μανιτάρια, πίτα με ρύζι, σταφίδες και μπαμπανάτσα, τηγανίτες, ρυζόγαλο κ.ά.), και η φιλική ατμόσφαιρα που δημιουργούν οι ιδιοκτήτες. 

«Πρίμουλα»: (26530 71133, www.primoula.gr). Αναστηλωμένο σπίτι του 1870, στην πλατεία Δουβλή. Από φέτος άλλαξε διεύθυνση, ανακαινίστηκε, και τα δυο πολύ φιλικά ζευγάρια που τον διευθύνουν πλέον -η Μαρίβα και ο Δημήτρης, η Λίλα και ο Παύλος- έχουν πολλή όρεξη και κέφι για καινούργια πράγματα. 

«Μountain Resort Μονοπάτια»: (26530-71116, www.monopatiaresort.gr). Ολοκαίνουργιο συγκρότημα που ανοίγει τώρα. Αποτελείται από 2 αρχοντικά του 19ου αιώνα (το ένα με 4 σουίτες και το άλλο με το εστιατόριο), ένα νέο κτίριο παραδοσιακού στυλ (με 3 δωμάτια στον όροφο) και 8 αυτόνομα σπιτάκια. 

«Πορφυρόν»: (26530 71579, 6945783290, www.porfyron.com). Ξεχωρίζει για το βαθύ κόκκινο χρώμα - που είναι και το αυθεντικό του. Είναι κτισμένο το 1850 και διαθέτει 8 δωμάτια.

«Αμελικό»: (26530 71501, www.ameliko.gr). Βρίσκεται στην επάνω γειτονιά του χωριού και αποτελείται από δεκατρία δίκλινα και τρίκλινα δωμάτια και μια σουίτα. Μοιράζονται σε 3 κτίρια ζαγορίτικης αρχιτεκτονικής. Η διακόσμηση είναι λιτή και καλόγουστη.

«To σπίτι του Ορέστη»: (26530 71202, www.orestishouse.gr). Δυο κτίρια ζαγορίτικης αρχιτεκτονικής που μετράνε 150 χρόνια ζωής. Παραδοσιακή η διακόσμηση στα επτά δωμάτια που έχουν τζάκια, φλοκάτες και μπάσια (ξύλινα «κτιστά» κρεβάτια). Αξίζει η σουίτα με τον παλιό φούρνο.

«Παναγιώτης Ξάνθος»: (26530 71281). Εξι νοικιαζόμενα δωμάτια σε σπίτι 300 ετών, με αυλή και παράθυρα που προσφέρουν θέα στο χωριό, την πεδιάδα και τα βουνά.

«Αλθαία»: (26530 71700, www.althea-zagori.gr). Δίκλινα και τρίκλινα δωμάτια με σπιτικές ανέσεις και απλή διακόσμηση. Είναι βαμμένες με παλ χρώματα, έχουν κουζίνα και πετρόκτιστο τζάκι. 

«Aλώνι»: (26530 71216, 71291, www.hotelaloni.com). Εννέα ανακαινισμένα δωμάτια -τα 2 με τζάκι- σε ηπειρώτικo στυλ και με όμορφες αυλές όπου θα πάρετε πρωινό όταν έχει καλοκαιρία. Εχουν ωραία θέα στον κάμπο και στις οροσειρές. Οι ιδιοκτήτες, που είναι κτηνοτρόφοι, έχουν δημιουργήσει και ένα πολύ καλό εστιατόριο όπου θα φάτε καλά κρεατικά και τη ζαγορίτικη φέτα τους.

Το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας

Το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας βρίσκεται στο χωριό Άνω Πεδινά (π. Άνω Σουδενά). Η εξωτερική όψη του είναι φρουριακή, αφού η βορειοανατολική πλευρά περιβάλλεται από ψηλό περιβολότοιχο, ενώ νότια πλαισιώνεται από το συγκρότημα των κελιών. Το καθολικό είναι τρουλαία βασιλική με νάρθηκα. Κτίστηκε το έτος 1793 και ιστορήθηκε το 1809 από το ζωγράφο Λάζαρο Παπαϊωάννου και τον ανηψιό του Λάζο Κανήκη, σύμφωνα με επιγραφή πάνω από το νότιο παράθυρο στο δυτικό τοίχο του κυρίως ναού. Δεύτερη επιγραφή στο βόρειο παράθυρο του δυτικού τοίχου μας πληροφορεί ότι τη δαπάνη για την αγιογράφηση του καθολικού ανέλαβε ο πρόκριτος Χριστόδουλος Μαρίνος, από το Καπέσοβο και η σύζυγός του Αικατερίνη. Ο Χριστόδουλος Μαρίνος ή Μαρίνογλου ήταν αδελφός του Κωνσταντίνου Μαρίνου, στενού συνεργάτη του Αλή Πασά. Ο Χριστόδουλος εικονίζεται ανάμεσα στις τοιχογραφίες του ναού με μακρύ χειριδωτό πανωφόρι επενδυμένο με γούνα, να στέκεται δίπλα στο ναό που συνέβαλε στη διακόσμησή του. Το καθολικό είναι αγιογραφημένο με θέματα από τη ζωή του Χριστού, της Παναγίας κ.α. Στο ναό υπάρχουν, αξιόλογες εικόνες, όπως ο Χριστός Παντοκράτορας (1795), ο Ευαγγελισμός (1798), η Κοίμηση της Θεοτόκου (1810), ενυπόγραφα έργα του ζωγράφου Λάζαρου και του ανηψιού του. Επίσης, υπάρχουν δύο εικόνες της Παναγίας Οδηγήτριας με ενυπόγραφη αργυρή επένδυση, η μία έργο του αργυροχρυσοχόου Χριστόδουλου από την Κόνιτσα, που χρονολογείται το 1778 και η δεύτερη έγινε το 1815 από τον καλαρρυτινό Γεώργιο Παπαδήμο. Το τέμπλο, ο επισκοπικός θρόνος και ο άμβωνας είναι ξυλόγλυπτα και χρονολογούνται στις αρχές του 19ου αι. Το κεντρικό τμήμα του τέμπλου και ο άμβωνας είναι επιχρυσωμένα. Σημαντικό κειμήλιο του μοναστηριού αποτελεί ένα Ευαγγέλιο με αργυρή επένδυση. Στη μπροστινή του όψη εικονίζεται η Εις Άδου Κάθοδος με σκηνές από τα Πάθη του Χριστού και στην πίσω όψη η Φιλοξενία του Αβραάμ, η Γέννηση, η Υπαπαντή, οι Απόστολοι κ.α. Χρονολογείται το 1809 και έγινε από το Χριστόδουλο, γιο του Πανταζή. Σώζονται, επίσης, δυο αργυρές λειψανοθήκες του 19ου αι. από τις οποίες η μια είναι έργο του Νικολάου Ποντίκη και του υιού του από το χωριό Καλαρρύτες. (ΠΗΓΗ: http://www-ioa.epcon.gr/afieromata/xeimerinesapodraseis/Pages/ZagoroxoriaAxiotheata.htm)

Νεόφυτος Δούκας.

Ο Νεόφυτος Δούκας (1760- 20 Δεκεμβρίου 1845) υπήρξε κληρικός και λόγιος, με έντονη συγγραφική δραστηριότητα. Από τις πιο σημαντικές μορφές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Η ζωή και το έργο του παρέμειναν μέχρι και τις μέρες μας άγνωστα στις λεπτομέρειές τους, κυρίως γιατί υιοθέτησε συντηρητικές απόψεις στο γλωσσικό ζήτημα.

Ο βίος του Γεννήθηκε στα Άνω Σουδενά, περιοχής Ζαγορίου Ηπείρου. Από 10 ετών έζησε μέσα σε μοναστηριακή κοινότητα, όπου αργότερα χειροτονήθηκε διάκονος και σε ηλικία μόλις 18 χρονών πρεσβύτερος. Φοίτησε στα σχολεία των Ιωαννίνων και του Μετσόβου και αργότερα στην Αυθεντική Σχολή του Βουκουρεστίου, την οποία διεύθυνε ο λόγιος Λάμπρος Φωτιάδης από τα Ιωάννινα. Εκεί παρακολούθησε ανώτερα μαθήματα, μελέτησε την αρχαία ελληνική γραμματεία καθώς και πλήθος εκκλησιαστικών και θρησκευτικών κειμένων.

Το 1803 έγινε εφημέριος της ελληνικής κοινότητας Βιέννης, όπου εφημέρευε, δίδασκε και συνέγραφε επί 12 χρόνια. Το 1815 επέστρεψε στο Βουκουρέστι και ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής, είχε προηγηθεί ο θάνατος του Λ. Φωτιάδη. Η διδακτική του δραστηριότητα του ήταν εξαιρετική. Μέσα σε έξι μήνες οι μαθητές αυξήθηκαν από 60 σε 400. Το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης εκτίμησε το έργο του και του απένειμε τον τίτλο του αρχιμανδρίτη. Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και όταν κηρύχτηκε η Επανάσταση, διέτρεξε όλη την Τρανσυλβανία ως εθναπόστολος. Με τη δημιουργία του πρώτου Ελληνικού κράτους, ύστερα από πρόσκληση του Ιωάννη Καποδίστρια, ήρθε στην Ελλάδα και ανέλαβε τη διεύθυνση του Ορφανοτροφείου της Αίγινας, στο οποίο είχε στείλει περίπου 11.000 βιβλία από το Βουκουρέστι. Τέλος στην Αθήνα μαζί με το Γεώργιο Γεννάδιο συνέβαλε στην ίδρυση της Ριζαρείου Σχολής, στην οποία διορίστηκε διευθυντής, αλλά δεν πρόλαβε να ασκήσει τα καθήκοντά του. Πέθανε το 1845 σε ηλικία 85 χρονών.

Η σημαντική συγγραφική και διδακτική του δραστηριότητα παρέμειναν μέχρι και στις μέρες μας απαρατήρητες σε μεγάλο βαθμό, κυρίως γιατί υπήρξε οπαδός συντηρητικών αντιλήψεων στο γλωσσικό ζήτημα και πολέμιος όσων πρέσβευαν απόψεις την επικράτηση της δημοτικής στην εκπαίδευση. Κατηγορήθηκε από άλλους σημαντικούς εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού για αυτές τις απόψεις, ο Αδαμάντιος Κοραής τον χαρακτήρισε, για αυτό το λόγο αντιφιλόσοφο. Παρά το μεγάλο εκδοτικό και διαφωτιστικό του έργο και την ενδιαφέρουσα προσωπικότητά του, δεν μελετήθηκε ανάλογα ούτε και πήρε τη θέση που του αρμόζει στα γράμματά μας.

Το έργο του Τα συγγράμματα του Νεόφυτου Δούκα αποτελούν ολόκληρη βιβλιοθήκη. Ξεπερνούν τους 70 τόμους. Ενδεικτική βιβλιογραφία είναι η εξής:

• Πρώτο έργο του ήταν η "Γραμματική Τερψιθέα" (1804),
• δεκάτομη παράφραση του Θουκυδίδη με σημειώσεις (1805 - 1806),
• Ευτρόπιος (2 τόμοι, 1807),
• Αρριανός (1809),
• Δίων Χρυσόστομος (1810),
• Μάξιμος Τύριος (1810),
• Απολλόδωρος (1811),
• Οι δέκα αττικοί ρήτορες (10 τόμοι, 1812 - 13),
• Αισχίνης ο Σωκρατικός (1814),
• Φοίνιξ (1815),
• Παραφράσεις και σχόλια στον Όμηρο, Ευριπίδη και Σοφοκλή (1834 - 1835),
• Πίνδαρος (1842),
• Αριστοφάνης (3 τόμοι, 1845).

www.romiazirou.blogspot.gr