Φιλέλληνες του '21: Ιδεολόγοι η μισθοφόροι; Η Αλληλεγγύη τότε και τώρα

Γάλλοι, ΄Αγγλοι, Ιταλοί, Γερμανοί. Πήραν μια απόφαση ζωής με εντελώς διαφορετικά κίνητρα: από ρομαντικό ιδεαλισμό ως απόφαση να διακριθούν στο πεδίο της μάχης. Ποιοι ήταν αυτοί οι κοσμοπολίτες εθελοντές, στρατιώτες και αξιωματικοί, που πήραν τα όπλα υπέρ της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, ενός άλλου έθνους από το δικό τους; Και, εν τέλει, βοήθησαν στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας; Η ανθρωπογεωγραφία των μαχόμενων Φιλελλήνων που προσέτρεξαν στο μέτωπο του εθνικού απελευθερωτικού αγώνα ξεδιπλώνεται ολοζώντανη μέσα από τις 334 σελίδες του βιβλίου «Μαχητές της ελευθερίας και 1821: Η ελληνική επανάσταση στη διεθνική της διάσταση» (εκδόσεις Πεδίο) της 'Αννας Καρακατσούλη, επίκουρης καθηγήτριας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστήμιου Αθηνών,  Η έρευνά της βασίστηκε, όπως η ίδια σημειώνει, σε αρχεία, απομνημονεύματα, μαρτυρίες, αλληλογραφίες, άρθρα, μονογραφίες, ελληνική και ξένη βιβλιογραφία για τους μαχόμενους φιλέλληνες.  Όπως αποδεικνύεται, το φιλελληνικό πνεύμα δεν εξαντλήθηκε στο 1821 αλλά εκδηλώθηκε επίσης στην επανάσταση του 1843, στην κρητική εξέγερση του 1866 και στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Πρόκειται για το ίδιο ρεύμα που αναπτύχθηκε και στα νεότερα χρόνια με την βρετανική αποστολή στην Ελλάδα στον Β' παγκόσμιο πόλεμο, την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη στον αγώνα κατά της δικτατορίας το 1967-1974 μέχρι και πρόσφατα με το κίνημα αλληλεγγύης υπέρ της Ελλάδας που υφίσταται την οικονομική κρίση. Η κυκλοφορία του βιβλίου έδωσε την ευκαιρία μιας κουβέντας μαζί της.

  

Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου (Λουί Αμπρουάζ Γκαρνερέ)

- Σε τι ακριβώς αναφέρεται το νέο σας βιβλίο; 

Οι «Μαχητές της ελευθερίας» του τίτλου είναι οι στρατιωτικοί φιλέλληνες, αξιωματικοί σε αναγκαστική αποστρατεία μετά το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων, φιλελεύθερης ιδεολογίας, που επανδρώνουν τις διαδοχικές επαναστάσεις της δεκαετίας του 1820. Το βιβλίο επιδιώκει να συνδέσει την Ελληνική Επανάσταση με το γενικότερο ανατρεπτικό ρεύμα της εποχής και να διερευνήσει τα δίκτυα, τους διαύλους και τις συνθήκες αυτής της αλληλεπίδρασης.

  

Λίστα Φιλελλήνων

- Θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν οι Φιλέλληνες που συμμετείχαν στην Ελληνική Επανάσταση και πως;

Οι Φιλέλληνες συνήθως διακρίνονται σε τρία κύματα: εκείνους που έφθασαν πρώτοι το 1821-1822, αυθόρμητα και παρορμητικά, μόλις έγινε γνωστό το ξέσπασμα της Επανάστασης στον Μωριά, όσους έρχονται μετά τον θάνατο του Μπάιρον και όταν έχουν πλέον κριθεί τα υπόλοιπα ανοιχτά μέτωπα της εξέγερσης σε Ισπανία, Ιταλία και Λατινική Αμερική, δηλ. το 1824-1826, και τέλος, στην αμερικανική κυρίως ανθρωπιστική βοήθεια που φθάνει το 1827-1828 με τρόφιμα και ρουχισμό για τον αποδεκατισμένο άμαχο πληθυσμό στην κατεστραμμένη, από σχεδόν δέκα χρόνια πολέμου, χώρα.

  

Η έξοδος του Μεσολογγίου (Θεόδωρος Βρυζάκης)

- Αναφέρετέ μας μερικά από τα κίνητρα συμμετοχής τους στην Ελληνική Επανάσταση

Τα κίνητρα εμφανίζουν μια ακραία ποικιλομορφία γιατί μιλάμε για αποφάσεις ζωής. Κυμαίνονται από τον ρομαντικό ιδεαλισμό και την εξιδανίκευση της Ελλάδας ως κοιτίδας του κλασικού και του ευρωπαϊκού πολιτισμού, τη στράτευση στην υπόθεση της ελευθερίας και του συνταγματικού πολιτεύματος, μέχρι την αναζήτηση επαγγελματικής διεξόδου και μιας ευκαιρίας να συνεχίσουν τη στρατιωτική τους σταδιοδρομία και να διακριθούν στο πεδίο της μάχης.

  

Μετά την καταστροφή των Ψαρών (Νικηφόρος Λύτρας)

- Ποια η συμμετοχή τους στην απελευθέρωση της χώρας;

Από την έρευνά μου κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ουσιαστικά το όφελος από τη συνεχή παρουσία των ξένων μαχητών το εντοπίζουμε όχι στο στρατιωτικό πεδίο -εκεί οι ανυπέρβλητες ασυμβατότητες με τους μαχόμενους Έλληνες μεταφράστηκαν σε ήττες, υποχωρήσεις και μεγάλες ανθρώπινες απώλειες -, αλλά στη διατήρηση του ελληνικού Αγώνα στη διεθνή επικαιρότητα, στην εξασφάλιση, σε συνδυασμό με το έργο των απανταχού φιλελληνικών επιτροπών, του συνεχούς ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης, έως ότου οι εξελίξεις στους ευρωπαϊκούς πολιτικούς και διπλωματικούς συσχετισμούς δημιουργήσουν το ευνοϊκό κλίμα που θα δεχόταν την ίδρυση ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

  

Ο λόρδος Βύρων στο Μεσολόγγι

- Υπάρχουν οι προ Μπάιρον και μετά Μπάιρον Φιλέλληνες; Πώς διαφοροποιούνται;

Ενώ στους πρώτους, πριν το 1824, συναντούμε πολλούς νεαρούς φοιτητές, ρομαντικούς ιδεολόγους, ενθουσιώδεις λάτρεις του κλασικού πολιτισμού ή άπειρους φιλελεύθερους που θέλουν να ξεφύγουν από τα αυταρχικά καθεστώτα στις πατρίδες τους, οι εθελοντές της δεύτερης φάσης ήταν εμπειροπόλεμοι αξιωματικοί, με πολύχρονη καριέρα στους ναπολεόντειους πολέμους, αρκετοί συνειδητοί δημοκράτες και με συγκεκριμένη πολιτική στράτευση.

  

Πολεμικό πλοίο (Κωνσταντίνος Βολανάκης

- Γιατί η χώρα μας, πιστεύετε ότι προκάλεσε κύμα Φιλελληνισμού; 

Ήταν ένα μοναδικό μείγμα στο οποίο συμμετείχαν η αρχαιολατρία του 18ου αιώνα, η επιθυμία συνδρομής ενός χριστιανικού λαού που αγωνιζόταν ενάντια στο Ισλάμ και η πολιτική διάσταση της υπεράσπισης της ελευθερίας και της εθνικής ανεξαρτησίας την εποχή που στην Ευρώπη είχε επιβληθεί ο αυταρχισμός της Παλινόρθωσης. Κινήματα στήριξης άλλων εξεγερμένων, όπως οι Ισπανοί ή οι Πολωνοί είναι επίσης σημαντικά αλλά κανένα δεν είχε την πολυμορφία και τη διάρκεια του φιλελληνισμού.

  

Η μάχη της Αλαμάνας (Αλέξανδρος Ησαϊας)

- Σήμερα συνεχίζεται αυτή η παράδοση; Και πώς;

Το διεθνές «ενδιαφέρον για τους Έλληνες» δεν εξαντλείται στο 1821, το συναντάμε το  1843, το 1866 και το 1897, ενώ στο ίδιο ρεύμα έχουν ενταχθεί η βρετανική στρατιωτική αποστολή στην Ελλάδα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η διεθνής αλληλεγγύη την περίοδο της Δικτατορίας και, πιο πρόσφατα, στη συγκυρία της οικονομικής κρίσης μετά το 2008. Σήμερα δεν έχει ασφαλώς εμπόλεμη διάσταση αλλά στηρίζεται στη συνειδητοποίηση ότι η ελληνική κρίση είναι ένα κοινό τελικά ζήτημα της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης οικονομίας όπως στη δεκαετία του 1820, ο αγώνας για την ελευθερία ήταν κοινή υπόθεση όλων των φιλελεύθερων προοδευτικών πνευμάτων.

  

Το χρυσοκέντητο λάβαρο της Αγίας Λαύρας όπου, κατά το θρύλο, κηρύχθηκε η έναρξη του Αγώνα την 25η Μαρτίου του 1821

της Κατερίνας Λυμπεροπούλου

www.thetoc.gr