Η μικρότερη ημέρα της χρονιάς. Πως γιορτάζεται στον κόσμο

Η φετινή 22α Δεκεμβρίου ήταν η μικρότερη ημέρα της χρονιάς. Είναι και η αρχή του χειμώνα, η αναγέννηση του ηλίου, ή η μέρα που τα πάντα ανατρέπονται και οι ρόλοι αντιστρέφονται - Εξαρτάται από τη χώρα όπου γιορτάζεται

Στις 06:48 (ώρα Ελλάδος) το πρωί της Τρίτης μπήκε ο χειμώνας. Την ίδια χρονική στιγμή μπήκε ο χειμώνας για τις υπόλοιπες χώρες του βορείου ημισφαιρίου, απλώς οι δείκτες των ρολογιών τους και τα νούμερα των κινητών τους μπορεί να έδειχναν άλλη ώρα. Και ενώ εμείς εδώ «στα βόρεια» ζούμε σήμερα τη μικρότερη ημέρα και μεγαλύτερη νύχτα της χρονιάς -η οποία σε λίγες μέρες τελειώνει- οι υπόλοιπες χώρες του νοτίου ημισφαιρίου χαίρονται τις περισσότερες ώρες ηλιοφάνειας, είδαν τον ήλιο να ανατέλλει νωρίς και θα τον δουν να δύει αργά.

Το χειμερινό ηλιοστάσιο προκύπτει όταν ο βόρειος πόλος είναι όσο πιο απομακρυσμένος γίνεται από τον ήλιο, με αποτέλεσμα να σημειώνονται οι πιο λίγες ώρες ηλιοφάνειας τον χρόνο και ο ήλιος να «διανύει» την ελάχιστη δυνατή απόσταση κατά μήκος του ουρανού. Το μεσημέρι εκείνης της -σημερινής- μέρας ο ήλιος βρίσκεται ασυνήθιστα χαμηλά και η σκιά που προκαλεί στα αντικείμενα είναι η μεγαλύτερη δυνατή.

Παγανιστές, σπιριτουαλιστές και τουρίστες παρακολουθούν τις ιεροτελεστίες που καλωσορίζουν τον ήλιο στο Στόουνχεντζ (REUTERS/ Kieran Doherty)

Είναι και η ημέρα που σηματοδοτεί την αντίστροφη μέτρηση για το άλλο ηλιοστάσιο, το θερινό. Με άλλα λόγια, η μέρα αρχίζει σιγά σιγά να μεγαλώνει, μέχρι να φτάσει ο Ιούνιος. Γι' αυτό και για τους περισσότερους ανθρώπους η μικρότερη ημέρα της χρονιάς δεν ταυτίζεται με το σκοτάδι ή τον χειμώνα αλλά με την ανανέωση του ηλίου. Αυτόν τίμησαν οι άνθρωποι που συγκεντρώθηκαν τα χαράματα στο αρχαίο μνημείο του Στόουνχεντζ, στη νότια Αγγλία, για να παρακολούθησαν την ανατολή του «χειμερινού» ηλίου. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι οπαδοί παγανιστικών θρησκειών, ωστόσο, υπάρχει κάποιο νόημα και για τους υπόλοιπους -μη ενταγμένους- που βρίσκονταν ανάμεσά τους: το μνημείο είναι ευθυγραμμισμένο με το σημείο από όπου φαίνεται να ανατέλλει ο ήλιος κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο.

Από την περίοδο της δημιουργίας του Στόουνχεντζ  -οι αρχαιολόγοι την τοποθετούν ανάμεσα στο 3000-2000 π. Χ- οι άνθρωποι καλωσόριζαν και τιμούσαν το φως του ηλίου και στο ονομά του έχτιζαν ολόκληρα μνημεία. Το ίδιο, με άλλους τρόπους -θυσίες, φεστιβάλ, κοινωνικά δρώμενα- έκαναν και διαφορετικοί πολιτισμοί κάθε εποχής και σε κάθε άκρη της Γης -ή, τουλάχιστον, σε κάθε άκρης του βορείου ημισφαιρίου.

Στην Αρχαία Ρώμη - Σατουρνάλια

Στην αρχαία Ρώμη αφιέρωναν επτά ημέρες στον εορτασμό του χειμερινού ηλιοστασίου, με πρώτη την 17η Δεκεμβρίου. Οι ειδικοί της αρχαιολογίας εκτιμούν ότι τα Σατουρνάλια άρχισαν να διοργανώνονται περίπου το 220 π. Χ. Ο πρωταγωνιστής των γιορτών, όπως μαρτυρά και το όνομα (Saturn=Κρόνος) ήταν ο Κρόνος, ο πατέρας των θεών. Ηταν η εβδομάδα των ανατροπών. Οι πόλεμοι τερματίζονταν -ή διακόπτονταν και αναβάλλονταν για αργότερα- ο τζόγος ξαφνικά επιτρεπόταν, κάθε διαμάχη ξεχνιόταν και τα μέλη των κοινωνικών τάξεων αντάλλασσαν ρόλους: οι σκλάβοι υπηρετούνταν από τα αφεντικά τους.

«Σατουρνάλια» του Αντουάν-Φρανσουά Καλέ (1741-1823), Λάδι σε καμβά, στο Μουσείο του Λούβρου

Ασφαλώς, για τα τυπικά, γινόταν μία θυσία στον Ναό του Κρόνου, αλλά, κατ' ουσίαν, ήταν μία εβδομάδα με πολλή διασκέδαση και με την καθιερωμένη ανταλλαγή δώρων (φρούτα, κούκλες και κεριά) σε μία ατμόσφαιρα καρνιβαλιού που αψηφούσε κάθε νόρμα της τότε ρωμαϊκής καθημερινότητας. Ο δημοσιογράφος της Telegraph, Κάμερον ΜακΦέιλ, σημειώνει ότι, τελικά, τα Σατουρνάλια εξελίσσονταν σε μία εβδομάδα εγκληματικότητας. Παρόλα αυτά, ήταν για όλους, δούλους και αφεντικά, άνδρες και γυναίκες, «οι καλύτερες ημέρες όλων των ημερών» -ατάκα του ρωμαίου ποιητή Κάτουλλου.

Σκανδιναβία -  Γιορτή του Juul

Στην προχριστιανική Σκανδιναβία, τις ημέρες γύρω από το χειμερινό ηλιοστάσιο, οι άνθρωποι γιόρταζαν τη ζέστη, το φως και την επιστροφή του ηλίου -που τόσο εκτιμούν εκεί στα ακόμα πιο βόρεια. Αξονας του φεστιβάλ του Juul ήταν ένα ξύλο -μπορεί και να ήταν ολόκληρο δέντρο- το οποίο μετέφεραν, σε συνθήκες ιεροτελεστίας, στο εσωτερικό ενός σπιτιού και έκαιγαν προς τιμήν του νορβηγικού θεού Θορ. Μάλιστα, κάθε χρόνο φρόντιζαν να ανάψουν φωτιά από ότι κομμάτι ξύλου είχε παραμείνει από την προηγούμενη χρονιά, το οποίο είχε αποθηκευτεί με ασφάλεια. Αλλά έπρεπε να το αναλάβει κάποιος με «καθαρά» χέρια. Και τις στάχτες έπρεπε ύστερα να τις διασκορπούσαν στα χωράφια, καθεμία από τις 12 ημέρες των Χριστουγέννων, ή να τις χρησιμοποιήσουν για ιατροφαρμακευτικούς σκοπούς. Αλλιώς την κρατούσαν ως ενθύμιο.

Ιράν - Shab-e Chelleh

Ιράν. Η μικρότερη ημέρα της χρονιάς ήταν για τους αρχαίους Ιρανούς η αυγή κάθε νέας χρονιάς. Σηματοδοτούσε την αναγέννηση του ηλίου και την νίκη του φωτός κατά του σκότος. Ηταν η μέρα που ο ήλιος απελευθερωνόταν από τα δεσμά το διαβόλου (βλ. σκότος) και σταδιακά θα άπλωνε τη φωτεινότητά του (βλ. ηλιαχτίδες) σε όλο τον κόσμο, συμβολίζοντας την υπεροχή του καλού κατά του κακού.

Σήμερα οι Ιρανοί έχουν αφήσει πίσω τους τα περί δαιμονίων, ωστόσο, ακόμη, η 21η Δεκεμβρίου είναι τελευταία μέρα του φθινοπώρου και η επομένη, 22 Δεκεμβρίου, είναι η πρώτη μέρα του ιρανικού μήνα Dey. Στη χώρα το χειμερινό ηλιοστάσιο γιορτάζεται με το φεστιβάλ Yalda ή Shab-e Chelleh (η νύχτα των σαράντα) ως ένας ύμνος στη «μακρύτερη και σκοτεινότερη βραδιά της χρονιάς». Τα μέλη της οικογενείας συγκεντρώνονται και μένουν ξύπνια καθ' όλη τη διάρκεια της μεγάλης αυτής βραδιάς.

Θα φάνε ρόδια, καρπούζι -το καρπούζι, ειδικά, θα βοηθήσει τον άνθρωπο να αντέξει τους μήνες του καλοκαιριού, τη ζέστη και τις ασθένειες- και αποξηραμένα καρύδια, θα διαβάσουν κλασική ποίηση και αποσπάσματα μυθολογίας. Στο Χορασάν, του ανατολικού Ιράν, οι θαυματουργές τροφές είναι τα καρότα, τα αχλάδια, τα ρόδια και οι πράσινες ελιές αν θέλεις να προστατευτείς από το τσίμπημα επικίνδυνων ζουζουνιών (βλ. σκορπιό) και το σκόρδο αν θέλεις να προλάβεις τους πόνους στους συνδέσμους.

Σε άλλες περιοχές του Ιράν, αλλά και σε χώρες της Κεντρικής Ασίας, όπως το Αφγανιστάν, το Τατζικιστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν, καθώς και στο Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία, τη βραδιά του Chelleh τη γιορτάζουν οι αρραβωνιασμένοι. Οι άνδρες στέλνουν μία σύνθεση που περιέχει επτά ήδη φρούτων και μία ποικιλία δώρων για την αρραβωνιαστικιά τους. Μόνο σε κάποιες περιοχές στέλνουν και οι κοπέλες -ως αντάλλαγμα- δώρα στους άνδρες.

Οι Ινδιάνοι «πετούν» για να έρθει ο ήλιος, κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ Palo Volador (Flickr/ Jacob Moyer)

Γουατεμάλα -  Santo Tomas

Η ημέρα του Αγίου Θωμά (Santo Tomas) για τους κατοίκους της Γουατεμάλας είναι η 21η Δεκεμβρίου, που, συνήθως, είναι η μικρότερη ημέρα της χρονιάς. Την εξύμνηση του χειμώνα αναλαμβάνουν οι Μάγια της χώρας οι οποίοι κάθε χρόνο διοργανώνουν το «πετούμενο pole dance» ή αλλιώς Palo Volador. Υπάρχει ο στύλος σαν και αυτόν που αγκαλιάζουν οι χορεύτριες του pole dance, αλλά αυτός αποκτά διαφορετικό ρόλο στην ιεροτελεστία των ινδιάνων.

Υπό τον ρυθμό τυμπάνων, οι συμμετέχοντες σκαρφαλώνουν στην κορυφή του στύλου, με ένα σκοινί δεμένο στον αστράγαλο, που τους ενώνει με τον στύλο και πηδάνε! Αν προσγειωθούν στις πατούσες τους θα ικανοποιήσουν τον θεό του ηλίου και οι μέρες θα αρχίσουν να μεγαλώνουν. (Αν χτυπήσουν δεν πειράζει).

www.protagon.com