Εκτός τόπου και χρόνου

Ο Αλεξάντερ Φλεμινγκ αρνήθηκε το χρηματικό έπαθλο του βραβειου Νομπελ.

Οι ηγέτες λειτουργούν πέρα απο αμοιβές.

Τι τροφοδοτεί μια προσωπικότητα για εξαιρετικές επιδόσεις; Οι ικανότητες είναι έμφυτες, επίκτητες ή συνδυασμοί παραγόντων; Οι κοινωνίες έχουν ανάγκη από ηγέτες! Μπορούν να τους παράγουν;

Η Μέρκελ εiναι κόρη λουθηρανού πάστορα. «Αν ήμουν ποιητής», έγραψε ο Λούθηρος, «από τα βάθη της καρδιάς μου θα υμνούσα τον Αρμίνιο». Ο Τάκιτος αναφέρει ότι τον 8ο π.Χ αι. ο Αρμίνιος συνένωσε για πρώτη φορά επιτυχώς 17 γερμανικά φύλα της κεντρικής Ευρώπης κατά των Ρωμαίων. Το πρόσωπο και ιδίως η προσωπικότητα του Αρμίνιου, που στο μεταξύ είχε ονομαστεί Χέρμαν, χάνονται μεταξύ μύθων και ιστορίας. Πάντως, σε πέτρινο άγαλμά του υπήρχε η επιγραφή «Δύναμή μου η ενότητα των Γερμανών και η ισχύς της Γερμανίας». Γενεές Γερμανών έκτοτε επιχειρούν να καταστήσουν τη Γερμανία ισχυρή, καθυποτάσσοντας όλη την Ευρώπη.

Γονίδια ή γόνοι; Κοινωνικοοικογενειακές συνθήκες, παιδεία ή όλα μαζί παράγουν ηγέτες; Το «εγωιστικό γονίδιο του ηγέτη» κληρονομείται ή τέκνα πειθόμενα «τοις ρήμασι γονέων» καθοδηγούν τα κράτη από το μεγαλείο στην καταστροφή και τούμπαλιν; Μήπως η λιτή, προσεκτική συμπεριφορά της Μέρκελ αντικατοπτρίζει την ουσία του λουθηρανού κηρύγματος, της «καθαρής συνείδησης» και του τελικού σκοπού; Ζούμε άραγε στο κέντρο μιας δίνης δεινών συγκρούσεων λόγω μιας νέας έκφρασης του «εγωιστικού γερμανικού γονιδίου» της φυλής, όπου η ισχύς των όπλων έχει αντικατασταθεί από εκείνη του ευρώ;

Η ζωή στη γη είναι κοινοβιοτική λόγω αλληλοεξάρτησης. Χαρακτηρίζεται από φυσικό χρονοδιάγραμμα -ιδιαίτερα των θηλαστικών. Επιβιώνουν περίπου 4.000 είδη. Παρουσιάζουν ομοιοθερμία, εξελιγμένο τρόπο αναπαραγωγής, παροχή αποτελεσματικής γονικής φροντίδας και απαράμιλλες προσαρμοστικές ικανότητες. Ο μελαχρινός Ηomo sapiens, βαδίζοντας προς βορρά για την ανεύρεση τροφής, απέκτησε λευκή επιδερμίδα για καλύτερη εκμετάλλευση της απαραίτητης ηλιακής ακτινοβολίας για την παραγωγή βιταμίνης D. Η επικράτησή του οφείλεται στην ευφυΐα, την κίνηση, την επιλογή βιότοπων, την ανεύρεση και την καλλιέργεια τροφής, και την κατάλληλη εξοικείωση με το περιβάλλον. Τελικά, και στην ικανότητά του να το βελτιώνει και αυτό. Ενώ εσχάτως το καταστρέφει.

Ολα τα θηλαστικά ζουν νομαδικά. Η ομάδα έχει ανάγκη τον ηγέτη, ο οποίος επιβάλλει αυστηρή κοινοβιακή ιεραρχία, όσο όμως και ο ηγέτης την ομάδα του. Επειδή η ανεύρεση τροφής και η δημιουργία συνθηκών επιβίωσης είναι ανέφικτες σε μονήρη θηλαστικά. Οι ηγέτες, ακόμα και στα πρωτεύοντα, επιλέγονται μεταξύ των αρρένων μελών. Φυλετική ιδιομορφία που διατηρείται εισέτι και στις κοινωνίες των ανθρώπων. Περιέργως, καθώς τα θηλυκά είναι πιο πριμοδοτημένα στις ικανότητες οργάνωσης της ζωής, προγραμματισμού του μέλλοντος, στην επίλυση διαφορών μέσω διαπραγματεύσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η νύφη των ώρα του γάμου. Αυτή ήδη γνωρίζει τις λειτουργικές (σωματικές και διανοητικές) ικανότητες του γαμπρού κατά 70-80%, ενώ ο νυμφίος κάτω από 20% εκείνες της νύφης.

Το «γονίδιο της μάνας» είναι ήδη παρόν και προγραμματίζει επιτυχώς το μέλλον. Ενώ η ικανότητα, π.χ., της τεκνογονίας της μελλόνυμφης παραμένει αναπάντητη κατά 100%.

Στην κοινωνία μας ο ηγέτης διαφέρει ουσιωδώς ποιοτικά από τον αρχηγό μιας ομάδας. Τον πρώτο δεν τον φθείρει (εύκολα) ο χρόνος. Δεν τον περιορίζει ο τόπος. Δεν τον ξεπερνά η πραγματικότητα. Επειδή αυτός τη μεταλλάσσει μαζί με τα προβλήματά της. Υπήρξαν ηγέτες που αντικατέστησαν θεούς και δαίμονες με μια χούφτα νέες ιδέες. Ο Χριστός τον Ιαχβέ και τις άλλες ειδωλολατρικές θεότητες, διδάσκοντας «Αγαπάτε αλλήλους» και χαρίζοντας την αιώνιο ζωή στον άχρονο και «άτοπο» διαστημικό ουρανό. Ο Βούδας κηρύσσοντας «ειρήνη, ευσπλαχνία, σωφροσύνη» και καταδικάζοντας τη διάκριση των τάξεων. Ο Λούθηρος ανέτρεψε εμμέσως το αλάθητο του Ποντίφικα, καθώς με την άδειά του οι καρδινάλιοι πουλούσαν συγχωροχάρτια -με «ισοδύναμο» χρηματικό αντίτιμο διαγραφής της αμαρτίας.

Ο Αϊνστάιν, με μια εξίσωση με τρία γράμματα, ανέτρεψε το απόλυτον του χρόνου και του τόπου μετατρέποντάς τα σε έννοιες σχετικές και καθορίζοντας ως μόνη σταθερή και αμετάβλητη την ταχύτητα του φωτός. Εκεί όπου η ύλη γίνεται φως και τανάπαλιν.  Οι αρχηγοί, αντίθετα, είναι διαχειριστές, μάνατζερ, και τα έργα τους γήινα. Των ηγετών άυλα, αιώνια, αξεπέραστα. Ο Ναπολέων επελαύνει κατά της Ρωσίας με 300.000 ενόπλους και διαφεύγει με έλκηθρο μεταμφιεσμένος ως λαθρομετανάστης Ρομά. Ο Χίτλερ επιτίθεται επίσης στη Ρωσία με πλέον των 3.000.000 στρατεύσιμους των τριών όπλων. Εκεί, τον περιμένει ο υπέρτατος στρατάρχης των Ρώσων, ο στρατηγός Χειμώνας. Και οι δύο ήταν αρχηγοί, όχι ηγέτες.  Οι κοινωνίες χρήζουν ηγετών. Υπάρχει αδήριτη ανάγκη να ανακαλύψουν τι είναι αυτό που μετεξελίσσει το παιδί σε ηγετική φυσιογνωμία. Τον αγροτικό γιατρό σε κυνηγό μικροβίων (Ρόμπερτ Κοχ). Το μικροβιολόγο Φλέμινγκ σε ερευνητή αντιβιοτικών ουσιών. Τον κατ' επάγγελμα και εκπαίδευση ιατρό σε ιχνηλάτη μηνυμάτων των άστρων (Κοπέρνικος). Το σχεδιαστή εντύπων σε δωρητή γνώσης και σοφίας, εφευρέτη των κινητών τυπογραφικών στοιχείων (Γουτεμβέργιος).  

Οι αυτοκαταστροφικοί  μεγαλομανείς της ιστορίας υπήρξαν αρχηγοί, όχι ηγέτες. Αυτοί εργάζονται για το εγώ τους. Οι ηγέτες για την ιδεα τους.

Ποια είναι η στόφα του ηγέτη; Υπάρχουν άραγε συνταγές ή συνθήκες που γεννούν ηγέτες, διανοητές, εφευρέτες; Μήπως είναι τέκνα μυστηριωδών πνευματικών και ψυχικών διεργασιών συζευγμένα με περιβαλλοντικές ανάγκες; Ο Δαρβίνος έφυγε από την ιατρική αρχικά και κατόπιν από τη θεολογική, όπου τον είχε εγγράψει ο πατέρας του. Ο Αϊνστάιν έφυγε από το γυμνάσιό του, πιθανότατα από πλήξη.

Ο Μέγας Αλέξανδρος μεγάλωσε με δάσκαλο τον Αριστοτέλη. Με πρότυπο τον Αχιλλέα. Η μεγαλομανία του, ωστόσο (αντικατοπτρισμός του οιδιποδείου του), τον έστειλε πολύ μακριά -η αχίλλειος πτέρνα όλων των ένδοξων μεγαλομανών που χαρακτηρίζονται χαρισματικοί, μεγαλοφυείς και δημιουργικοί ενώ η μεγαλομανία τους είναι αυτοκαταστροφική. Αυτοί εργάζονται για το εγώ τους. Οι ηγέτες για την ιδέα τους -και περνούν όλη τους τη ζωή μαζί της.

Οι ηγέτες λειτουργούν πέρα από αμοιβές και τιμές. Ο Φλέμινγκ και ο Φλόιντ, δυο διάσημοι μικροβιολόγοι, αρνήθηκαν να παραλάβουν το χρηματικό έπαθλο του βραβείου Νόμπελ. Ο ηγέτης είναι ένα μοναδικό κράμα προνομιούχου γονιδιώματος (σωματικές και πνευματικές φυσικές ικανότητες) και περιβαντολλογικών συνθηκών που πυροδοτούν τα γονίδιά του. Αυτές προσφέρουν το ιερό πυρ και κάνουν τη χαρισματική προσωπικότητα να εκπυρσοκροτεί. Είναι προϊόν της αξιοκρατίας στην πράξη και όχι παιδί του σωλήνα της καθεστηκυίας τάξης.

Το 1961, ένα παιδί με σκούρα επιδερμίδα γεννιέται στην 50ή πολιτεία την Η.Π.Α. Μεγαλώνει και αποκτά την ψυχική διαπαιδαγώγηση της φτωχογειτονιάς, καθώς ζει κοντά στο μεροκαματιάρη παππού. Η μητέρα εργάζεται. Στα 27 του σπουδάζει στο Χάρβαρντ. Στα 47 εκλέγεται 44ος Πρόεδρος των Η.Π.Α. Από ποιο δρόμο πήγε στον Λευκό Οίκο; Ο Μπαράκ σπούδασε ως υπότροφος. Παντρεύεται μια κοπέλα με περισσότερη χρωστική μελανίνης στην επιδερμίδα. Στην καριέρα του ως δικηγόρου αλλά και στον υπόλοιπο χρόνο του μετουσιώνει την προσωπική του «πίκρα» σε κοινωνική φροντίδα. Προσφέρει στα slums του Σικάγου ό,τι του έλειψε. Ποιο σύστημα τον παρήγαγε; Η αξιοκρατία στην πράξη. Και όχι η αναξιοκρατία της κληρονιμικώ δικαιώματι άρχουσας τάξης.  Χαρακτηριστικό παράδειγμα προς αποφυγήν ο 43ος Πρόεδρος των Η.Π.Α. Στον αιώνα της γνώσης και της «ηλεκτρονικής εκπαίδευσης» όλοι είναι ικανοί για τα πάντα -συν μια σταγόνα ιδρώτα...

Οι εκπαιδευμένες κοινωνίες αποκτούν προοδευτικά την τεχνογνωσία «παραγωγής» και επιλογής ικανότερων ηγετών, ενώ τα βουλεβάρτα της καθεστηκυίας τάξης συμβιβάζονται και οπισθοχωρούν. Η ελπίδα δυναμώνει...

Dr. Στέφανος Καραγιαννόπουλος

 Ο κ. Καραγιαννόπουλος είναι Καθηγητής Παθολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

www.imerisia.gr