Τι είναι οι κεφαλαιακοί έλεγχοι ή αλλιώς, «capital controls»!

Μετά την περίπτωση της Κύπρου το 2013, η Ελλάδα έρχεται αντιμέτωπη με τους κεφαλαιακούς ελέγχους 2 χρόνια μετά. Το σενάριο των κεφαλαιακών ελέγχων ήταν επί τάπητος τον τελευταίο καιρό δεδομένης της μη επίτευξης συμφωνίας καθώς πλησιάζαμε ολοένα στη 30ή Ιουνίου οπότε λήγει και η παράταση του δανειακού προγράμματος. 

Στην πραγματικότητα, η επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων σημαίνει ότι οι πολίτες και οι επιχειρήσεις δεν έχουν τη δυνατότητα της ελεύθερης διακίνησης των χρημάτων τους. Αυτό συμβαίνει σε έκτακτες περιπτώσεις κατά τις οποίες υπάρχει κίνδυνος κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος και, ως εκ τούτου, κατάρρευσης της οικονομίας ενός κράτους. Η απόφαση για την επιβολή περιορισμών στη διακίνηση των κεφαλαίων ανήκει στον Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας εφόσον υπάρχει συναίνεση από τον Υπουργό των Οικονομικών και δοθεί έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 

Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, δεδομένης της έλλειψης ρευστότητας, στηρίζεται μέσω του Μηχανισμού Έκτακτης Ρευστότητας (ELA) για την κάλυψη των αναγκών του. Η ανακοίνωση για διεξαγωγή δημοψηφίσματος, το οποίο, επί της ουσίας, σηματοδοτεί την κατάρρευση των διαπραγματεύσεων και τους επερχόμενους κινδύνους που αυτό εγκυμονεί για την ελληνική οικονομία, οδήγησε τους πολίτες σε μαζικές αναλήψεις από τα μηχανήματα αυτόματης ανάληψης (ATMs) μέσα στο σαββατοκύριακο, δυσχεραίνοντας την κατάσταση των ελληνικών τραπεζών. Η απόφαση ταυτόχρονα, από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να μη συνεχίσει την παροχή ρευστότητας μέσω του ELA, δεδομένων των μεγάλων εκροών καταθέσεων, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις ελληνικές τράπεζες. 

Το Συμβούλιο Συστημικής Ευστάθειας υπό τον Διοικητή της της Τράπεζας της Ελλάδος και του Υπουργού των Οικονομικών, κρίνοντας την τρέχουσα κατάσταση, αποφάσισε την επιβολή των ελέγχων οι οποίοι συνοδεύονται από τραπεζική αργία μέχρι και την Τρίτη 7 Ιουλίου προκειμένου να αποφευχθούν σκηνές πανικού στις τράπεζες και μέχρι να μπορέσουν οι ιθύνοντες να διαχειριστούν την επόμενη ημέρα.

Στην πράξη, οι κεφαλαιακοί έλεγχοι σημαίνουν ότι κάθε πολίτης έχει δικαίωμα ανάληψης συγκεκριμένου ποσού από τους λογαριασμούς του, το οποίο συζητείται να φτάνει τα 60 ευρώ ημερησίως. Απαγορεύεται επίσης η εξαγωγή συναλλαγμάτος στο εξωτερικό για επενδύσεις ενώ περιορισμοί μέχρι ενός ποσού θα έχουν και οι φοιτητές του εξωτερικού. Αντίστοιχοι περιορισμοί υπάρχουν και για όσους ταξιδεύουν στο εξωτερικό. Μεγάλο πρόβλημα τίθεται για τις επιχειρήσεις οι οποίες διακινούν τις συναλλαγές τους μέσω τραπεζικού συστήματος, καθώς θα αντιμετωπίσουν σπιράλ προβλημάτων, από την μη καταβολή των μισθών των υπαλλήλων τους μέχρι την αδυναμία λειτουργίας τους. Ταυτόχρονα, η εξέλιξη αυτή στο τραπεζικό σύστημα, τροφοδοτεί μία σειρά από άλλες συνέπειες για την ελληνική οικονομία, με την πιο προφανή την τεράστια ζημιά που θα υποστεί ο τουρισμός στον οποίο είχαμε εναποθέσει πολλές ελπίδες για την οικονομία μας. 

Οι λεπτομέρειες και οι όροι της επιβολής κεφαλαιακών ελέγχων θα αποσαφηνιστούν τις επόμενες ώρες από τη συγγραφή αυτού του κειμένου. Αυτή τη στιγμή, δεν είναι δυνατόν να γίνει εκτίμηση για το χρονικό διάστημα που θα ισχύσουν οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων. Στην Κύπρο, οι τελευταίοι περιορισμοί ήρθησαν τον περασμένο Απρίλιο. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα επαναληφθεί για την Ελλάδα, αλλά θα καθοριστεί αναλόγως των εξελίξεων.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση «κούρεμα» καταθέσεων. Σε κάθε περίπτωση, σε τέτοιες έκτακτες συνθήκες, η καλύτερη προτροπή είναι η ψυχραιμία προκειμένου να αποφευχθούν κοινωνικές αναταραχές. 

Κωνσταντίνα Κοτταρίδη Επίκουρος Καθηγήτρια Οικονομικών Πανεπιστημίου Πειραιώς

www.huffingpost.gr