Βάλια Κάλντα, στην Πίνδο, στην Ήπειρο: Κιβωτός άγριας ζωής.

Το Γεφύρι το Ζιάκα βρίσκεται στα όρια του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου και πάνω στον δρόμο Γρεβενών - Περιβολίου.

Στη σκιά ευθυτενών μαύρων πεύκων και στις ρίζες αγέρωχων ρόμπολων, πλάι σε φουσκωμένα ρυάκια που αναβλύζουν από παντού γάργαρο νερό, τα νωπά χνάρια της αρκούδας και του αγριογούρουνου, ο ρυθμικός κτύπος του μαύρου δρυοκολάπτη και το χαρούμενο περπάτημα της σταχτοσουσουράδας σημειογραφούν έναν από τους τελευταίους αμόλυντους θύλακες άγριας ζωής της ελληνικής φύσης.

Οι πέντε ολόκληροι μήνες του χειμερινού αποκλεισμού έχουν σχεδόν πια περάσει...

Είναι θέμα μόλις λίγων ημερών. Το ορεινό πέρασμα του Σταυρού, εκεί ψηλά στο Περιβόλι, θα απελευθερωθεί από τις τελευταίες χιονούρες που επιμένουν έως τις αρχές του Μάη να κάνουν απροσπέλαστο το σαθρό οδόστρωμα του δασικού δρόμου που οδηγεί στον πυρήνα του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, την πασίγνωστη πια «Βάλια Κάλντα». Ετσι οι πρώτοι εαρινοί επισκέπτες θα μπορέσουν πλέον να χαρούν τη «Ζεστή κοιλάδα», αυτό που στη γλώσσα μας, κυριολεκτώντας, σημαίνει το βλάχικο όνομά της.

Οσο για την απομόνωση, είναι κάτι που βίωνε ανέκαθεν τους χειμερινούς μήνες αυτό το ορεινό «απάγκιο» περίκλειστο καθώς είναι, σαν φυσικό οχυρό, από κορφές μεγάλου υψομέτρου (όλες 2000 μέτρα και άνω) όπως το Αυγό, η Φλέγκα, οι Μπάλτες, η Πυροστιά, το Κακοπλεύρι, ανέγγιχτο από την ανθρώπινη παρουσία.

Μια απομόνωση που με την πάροδο του χρόνου, την αστικοποίηση της ελληνικής υπαίθρου και τις ολοένα αυξανόμενες επεμβάσεις στον ορεινό όγκο, αποδείχθηκε σωτήρια για την άγρια φύση.

Σούρουπο στη διαδρομή από Σπήλαιο προς Περιβόλι.

Ακόμα και μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες, εδώ ανέβαιναν το καλοκαίρι μόνο οι Βλάχοι ?στην πλειονότητά τους- κτηνοτρόφοι με τα κοπάδια τους. Υποταγμένοι στις διεργασίες της φύσης καθώς από αυτές εξαρτιόταν η επιβίωσή τους, συμβίωναν για αιώνες με την άγρια ζωή δείχνοντας έναν σεβασμό προς αυτήν που γεννήθηκε μέσα από εμπειρική κατανόηση του κύκλου της ζωής και της αλληλεξάρτησης των ειδών.

Αργότερα με το άνοιγμα των δασικών δρόμων άρχισαν να «εισάγονται» στη Βάλια Κάλντα νέα ήθη, μαζί με νέες ανθρώπινες δραστηριότητες όπως αυτή του πεζοπόρου, του φυσιοδίφη, του εκδρομέα, του κατασκηνωτή, του κυνηγού... Ωστόσο οι περισσότεροι από αυτούς τους πρόσκαιρους επισκέπτες, εκτιμώντας ίσως την άγρια ομορφιά του αμόλυντου τοπίου συμπεριφέρθηκαν καλύτερα εδώ από ό,τι σε άλλους ορεινούς τόπους της χώρας μας.

Οικοενημέρωση στην καρδιά της Βάλια Κάλντα.

Αλλά και στην αντίθετη περίπτωση η Βάλια Κάλντα προικισμένη από την ίδια τη φύση της, πάντα θα μπορεί να αποτοξινώνεται και να αυτοϊάται. Λόγω της ιδιόμορφης γεωμορφολογίας του εδάφους και των δυσμενών καιρικών συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή, η «χειμερία νάρκη» των 5 και περισσότερων μηνών κάθε χρόνο, θα είναι πάντα εφικτή για τη Ζεστή Κοιλάδα και ευτυχώς ανέφικτη η μαζική προσέγγισή της από τον άνθρωπο - ανάλογα βέβαια πόσο βαρύς θα είναι ο χειμώνας.

Από τον Μάη και μετά η περιοχή είναι έτοιμη να δεχθεί τους επισκέπτες της -υπολογίζονται περίπου σε 3.000 άτομα κατά μέσο όρο το χρόνο- που καταφθάνουν εδώ από κάθε σημείο της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης αναζητώντας την απόλυτη επαφή με την άγρια ορεινή φύση.

Η άνοιξη στη Βάλια Κάλντα ξεσπά με μια εκθαμβωτική παλέτα χρωμάτων.

Μάλιστα, στις αρχές του μήνα, η δασική υπηρεσία Γρεβενών θα καθαρίσει τους 1-2 δασικούς χωματόδρομους που καταλήγουν στην κοιλάδα, θα καταγράψει τις ζημιές του χειμώνα, θα επιθεωρήσει και ευτυχώς θα κλειδώσει τις μπάρες που απαγορεύουν το πέρασμα των τροχοφόρων στα πιο ευαίσθητα σημεία του Δρυμού.

Πριν αποφασίσεις να επισκεφθείς τον τόπο αυτό μάθε να συμπεριφέρεσαι με σεβασμό στο δάσος. Αν είσαι υπομονετικός η Βάλια Κάλντα θα σε ανταμείψει. Το φευγαλέο πέρασμα της καφετιάς αρκούδας πίσω από τις σκοτεινές συστάδες των μαυρόπευκων, το σύρσιμο της βίδρας πριν βουτήξει στα διαυγή νερά του Ακρουδορέματος, τα νεογέννητα αγριογούρουνα που βόσκουν λαίμαργα σε κάποιο ξέφωτο, είναι εικόνες ανεπανάληπτες που μόνο εσύ θα έχεις δει και στιγμές μοναδικές που μόνο εσύ θα έχεις βιώσει, είναι πολύτιμα δώρα που απλόχερα σου χάρισε.

Ομως και τη μυρωδιά της θα θυμάσαι, που αναδύεται από το νωπό το χώμα, τους πανέμορφους κρόκους που η ζεστασιά της άνοιξης σκορπίζει ολόγυρα, τις πολύχρωμες πεταλούδες που θα κυνηγάς ασταμάτητα από λουλούδι σε λουλούδι, τίποτα δεν θα ξεχάσεις, ποτέ... Είναι μια μάγισσα της φύσης η Βάλια Κάλντα, που θα σε πλανέψει με τη σιωπηλή ομορφιά της κι ένα κομμάτι σου θα μείνει πάντα εκεί, μαζί της...

Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου

Η ευρύτερη περιοχή του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου μοιράζεται ανάμεσα στην Ηπειρο, το μεγαλύτερο κομμάτι (Νομός Ιωαννίνων) και στη Δυτική Μακεδονία (Νομός Γρεβενών).

Το μεγαλύτερο μέρος της Βάλια Κάλντα που είναι χαρακτηρισμένο ως μια από τις τρεις «Περιοχές Προστασίας της Φύσης -Ζώνη I» (θεωρούνται ο πυρήνας απόλυτης προστασίας) υπάγεται διοικητικά στον Νομό Γρεβενών.

Το τοπωνύμιο Βάλια Κάλντα είναι βλάχικο και σημαίνει στην ντοπιολαλιά «Ζεστή Κοιλάδα». Το μέσο υψόμετρο όπου απλώνεται η Κοιλάδα βρίσκεται, με ελάχιστες αυξομειώσεις στα 1.400 μέτρα. Ολόγυρα ορθώνονται σαν θεόρατο τείχος τα βουνά της Πίνδου. Tην περιοχή διασχίζουν δύο ρέματα «Το Ζεστό Ποτάμι» και το ρέμα της «Σαλιατούρας» που ενώνονται και σχηματίζουν το «Aρκουδόρεμα».

Η Βάλια Κάλντα φημίζεται για τα άφθονα και διαφορετικά είδη μανιταριών της.

Το 1966 με το Βασιλικό Διάταγμα 487 θεσπίστηκε το νομοθετικό πλαίσιο του Εθνικού Δρυμού Βόρειας Πίνδου με σκοπό τη διαφύλαξη της πλούσιας πανίδας και χλωρίδας του.

Στις 31-5-2005 με κοινή υπουργική απόφαση ενοποιήθηκαν οι Εθνικοί Δρυμοί «Βόρειας Πίνδου - Βάλια Κάλντα» και «Βίκου  Αώου» ενώ παράλληλα καθορίσθηκαν τα όρια του ενιαίου πλέον «Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου».

Η δημιουργία του αποσκοπεί στην προστασία, στη διατήρηση και στην ολοκληρωμένη διαχείριση της φύσης και του τοπίου της περιοχής, το οποίο θεωρείται φυσική κληρονομιά και πολύτιμος εθνικός φυσικός πόρος.

Ειδικότερα, επιδιώκεται η διατήρηση και διαχείριση των οικοτόπων και των σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας που απαντώνται στη συγκεκριμένη περιοχή και η θεσμοθέτηση διαδικασιών και μέτρων για την εξασφάλιση της αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης στο πλαίσιο μιας αειφόρου ανάπτυξης.

Είναι ένα πάρκο με πραγματικά γιγάντιες για τα ελληνικά δεδομένα διαστάσεις που καταλαμβάνει μεγάλο μέρος των Νομών Ιωαννίνων και Γρεβενών και σε γενικές γραμμές περιλαμβάνει μια έκταση που προσδιορίζεται ανάμεσα στο Μέτσοβο, στη Σαμαρίνα, στην Κόνιτσα και στα Ζαγοροχώρια.

Η καφετιά αρκούδα είναι το κυρίαρχο θηλαστικό στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου.

Φυσικά καθώς ζούμε στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, όλοι γνωρίζουμε καλά πως οι εποχές της αθωότητας για την ελληνική φύση έχουν ανεπιστρεπτί περάσει. Το περιβάλλον, ακόμη και αν τυπικά προστατεύεται στα αυστηρά πλαίσια ενός Εθνικού Πάρκου, δέχεται έντονες ανθρωπογενείς πιέσεις και η επαγρύπνηση όλων μας πρέπει να είναι διαρκής και αποφασιστική αν θέλουμε να παραδώσουμε στα παιδιά μας τουλάχιστον ό,τι από αυτή την όμορφη χώρα μας κληροδότησαν οι παλαιότεροι.

Ενας σπουδαίος βιότοπος

Ενας από τους ανθρώπους που γνωρίζουν καλά όσο λίγοι το ξεχωριστό αυτό κομμάτι της Πίνδου, ο κ. Απόστολος Διανέλος, ιδρυτής του Συλλόγου Προστασίας Βάλια Κάλντα, δασοπόνος και συντονιστής της Ελληνικής Ομάδας Διάσωσης των Γρεβενών, μας έκανε γνωστούς τους κυριότερους λόγους για τους οποίους η Βάλια Κάλντα είναι μοναδική.

Κυρίαρχο δασικό είδος στη «Ζεστή Κοιλάδα» είναι η μαύρη πεύκη.

Ξεκινώντας με επίκεντρο το γεγονός ότι αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους βιότοπους της καφετιάς αρκούδας (Ursus arctos - πληροφορίες www.arcturos.gr ), τόνισε ότι στο προφυλαγμένο αυτό οικοσύστημα ζουν και αναπαράγονται ή καταφεύγουν για να ξεχειμωνιάσουν μερικά από τα πλέον κυρίαρχα είδη της ελληνικής πανίδας, όπως ο λύκος (Canis lupus), το αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra balcanica), η βίδρα (Lutra lutra), ο αγριόγατος (Felis sylvestris), το ζαρκάδι (Capreolus capreolus), το αγριογούρουνο (Sus scrofa).

Ο τόπος αποτελεί σημαντικό ενδιαίτημα για τα μεγάλα αρπακτικά της πτηνοπανίδας όπως ο χρυσαετός (Aguila chrysaetos), ο φιδαετός (Cir-caetus gallicus), ο σταυραετός (Hie-raetus pennatus), ο πετρίτης (Falco pereginus), ο χρυσογέρακας (Falco biarmicus) και πλήθους μικρότερων ειδών, εντόμων, αμφιβίων, ερπετών και σπάνιων ειδών μανιταριών που συνθέτουν την ποικιλία και τη μοναδικότητα του οικοσυστήματος.

Την άνοιξη τα μικρά αγριογούρουνα υπό την προσοχή της μητέρας βόσκουν στα ορεινά ξέφωτα.

Ακόμη στο Αρκουδόρεμα και στον Αώο ζει και αναπαράγεται με σχετικά υγιείς πληθυσμούς η πέστροφα (Salmo trutta).

Επεσήμανε ότι αξιοπρόσεκτο από επιστημονικής άποψης είναι η παρουσία εξήντα περίπου ατόμων Κόκκινης Πεύκης καθώς βρίσκονται στο πιο νότιο σημείο εξάπλωσής τους στην Ελλάδα.

Με την πολύχρονη εμπειρία του ως συνοδού εκατοντάδων εκδρομέων αλλά και μελετητών της περιοχής, μας είπε χαρακτηριστικά ότι η ομορφιά της κοιλάδας συγκινεί κάθε άνθρωπο που την επισκέπτεται στο μέτρο που μπορεί να νιώσει, να καταλάβει, αλλά και να μάθει από τη μαγεία της φύσης, γι' αυτό και είναι τόσο πολύτιμη η διατήρηση και προστασία της.

Το περίφημο Αρκουδόρεμα σχηματίζεται από τα μικρότερα ρέματα Σαλατούρα και Ζεστό Ποτάμι.

Διαδρομές στη Βάλια Κάλντα

Με αφετηρία τα Γρεβενά, τα χωριά που βρίσκονται πλησιέστερα στη Βάλια Κάλντα είναι η Αβδέλλα (45 χλμ.), το Περιβόλι (42 χλμ.), το Μικρολίβαδο (38 χλμ.) και η Κρανιά (30 χλμ.). Από την Ηπειρο ως αφετηρία μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι ορεινές κοινότητες Μηλιά Μετσόβου (20 χλμ. από Μέτσοβο) και Βοβούσα Ανατ. Ζαγορίου (75 χλμ. από Γιάννενα).

Οι δρόμοι που οδηγούν από τα Γιάννενα, από το Μέτσοβο ή από τα Γρεβενά προς τα παραπάνω χωριά είναι πλέον ασφάλτινοι, ενώ σε αυτά θα βρείτε υποδομές για φαγητό και διαμονή.

Το καθολικό της υστεροβυζαντινής Μονής του Αγίου Νικολάου, πρόσφατα αναπαλαιωμένο, το συναντάμε κοντά στο Περιβόλι.

Ερχόμενοι από τα Γρεβενά θα κατευθυνθείτε στο χωριό Ζιάκας. Περνώντας το ομώνυμο γεφύρι ουσιαστικά περνάτε και τα όρια του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Πριν συνεχίσετε την πορεία σας αξίζει μια στάση στον οικισμό Ζιάκας για να γνωρίσετε από κοντά το ενδιαφέρον Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (24620 86055 http://kpe-ziaka.gr).

Στη συνέχεια θα δρασκελίσετε τον ορεινό όγκο του Ορλιακα και θα πάτε προς Αβδέλλα και Περιβόλι, τα δυο βλάχικα χωριά που βρίσκονται περιμετρικά της Βάλια Κάλντα. Καθ' οδόν θα διασχίσετε μερικά από τα ομορφότερα δάση και τοπία της ορεινής Ελλάδας.

Η Βοβούσα, στον Νομό Ιωαννίνων, από εδώ μπορούν να πραγματοποιηθούν θαυμάσιες πεζοπορικές διαδρομές προς τον πυρήνα του Εθνικού Πάρκου.

Φτάνοντας στο Περιβόλι, φρόνιμο θα ήταν να ενημερωθείτε από τους ντόπιους (ρωτήστε τον κ. Δημήτρη Ιττη στην ταβέρνα της πλατείας) αν έχει απελευθερωθεί ο δασικός δρόμος από το χιόνι, προτού ξεκινήσετε για τον Εθνικό Δρυμό (περισσότερες πληροφορίες Δ/νση Δασών Γρεβενών 24620 76395).

Αντίθετα ο δρόμος για το αδελφό βλάχικο χωριό Βοβούσα είναι πλέον ασφάλτινος. Εδώ θα φτάσετε αφού διανύσετε 14 χιλιόμετρα απολαμβάνοντας την εξαιρετική θέα στις κορφές του Σμόλικα, ενώ για 3-4 χιλιόμετρα θα συνταξιδεύσετε με τον ποταμό Αώο.

Από τη Βοβούσα μόνο οι έμπειροι πεζοπόροι μπορούν να ακολουθήσουν τη μοναδικής ομορφιάς διαδρομή που ξεδιπλώνεται σε πορεία νότια, ακολουθώντας το μονοπάτι Ε4, παράλληλα με την κοίτη του Αώου, έως όταν αυτός σμίξει με το Αρκουδόρεμα (90 λεπτά).

Στη συνέχεια, η πορεία κατευθύνεται ανατολικά, παράλληλα με τις όχθες του Αρκουδορέματος (υπάρχει μονοπάτι) που θα σας βγάλει μετά από περπάτημα 5 ωρών στην καρδιά της Βάλια Κάλντα. Θα χρειασθεί να θυμάστε ότι τουλάχιστον σε δυο σημεία θα πρέπει να περάσετε μέσα από το ποτάμι.

Κρατώντας στο χέρι πάλι το τιμόνι οδηγούμε στο δρόμο Μετσόβου-Γρεβενών, εδώ ανάμεσα στην Κρανιά Γρεβενών και στη Μηλιά Μετσόβου, θα βρείτε τον δασικό δρόμο που χώνεται στην καρδιά της Βόρειας Πίνδου και μέσω του αυχένα «Σαλατούρα Παπαγιάννη» (υψόμ. 1650) κατηφορίζει για τη Βάλια Κάλντα. Φυσικά γι' αυτήν την επιλογή σας, θα πρέπει οπωσδήποτε πριν ξεκινήσετε να ζητήσετε από τους ντόπιους να σας υποδείξουν με ακρίβεια τον δασικό δρόμο και να σας ενημερώσουν για την κατάστασή του.

Καταπληκτική, δασική διαδρομή μόνο για 4χ4 οχήματα είναι αυτή που συνδέει το Μικρολίβαδο με το Περιβόλι και πραγματοποιείται στο μεγαλύτερο μέρος της σε χώμα διασχίζοντας πυκνόφυτα δάση οξιάς και μαύρων πεύκων. Μέχρι το καθολικό της υστεροβυζαντινής Μονής του Αγίου Νικολάου, πάνω στον οδικό άξονα Περιβολιού ? Γρεβενών θα διανύσετε 16 χιλιόμετρα σε πορεία παράλληλη με τα γρήγορα νερά του ορεινού ρέματος του Ασπροπόταμου, ο οποίος κυλά στο βάθος στενής και απόκρημνης χαράδρας.

Φτάνοντας στον Αγιο Νικόλαο θα συνεχίσετε για Περιβόλι όπου θ' αναζητήσετε τον δασικό δρόμο που οδηγεί στην καρδιά της Βάλια Κάλντα.

Βέβαια φρόνιμο είναι να τολμήσετε όλες αυτές τις δασικές διαδρομές μαζί με κάποιον ντόπιο ή να απευθυνθείτε στο Γραφείο Οικοτουρισμού Γρεβενών που οργανώνει με ειδικά οχήματα εκδρομές στην περιοχή, ενώ ακολουθεί τεκμηριωμένη οικοενημέρωση στην καρδιά του Εθνικού Πάρκου (6977772542, www.venetikos.gr).

Fast Info

Στο Αυγό και τη Φλέγκα

Από το χωριό Περιβόλι θα πάτε στη Στάνη Τίζα (βρίσκεται στον δρόμο Περιβολιού Βοβούσας). Από εδώ ξεκινά η ελεύθερη ανάβαση που μετά από 2 ώρες και αφού θα έχετε καλύψει μια υψομετρική διαφορά 700 μέτρων, θα σας φέρει στην κορφή του βουνού Αυγό (υψόμ. 2.177). Δύο ώρες ακόμα κατηφορικής πλέον πορείας μέχρι το Αρκουδόρεμα και έπειτα συνεχίζετε για τη Δρακολίμνη «Φλέγκα» (υψόμ. 1.900) όπου θα φτάσετε μετά 3 ώρες ζόρικης ανάβασης. Είναι αυτονόητο, όμως ας το επισημάνουμε πως απαραίτητες προϋποθέσεις για το δύσκολο αυτό εγχείρημα είναι η καλή φυσική κατάσταση, ο σωστός εξοπλισμός, η πείρα και η γνώση του πεδίου.

Κέντρα Ενημέρωσης

Πληροφορίες για το Εθνικό Πάρκο Β. Πίνδου, το οικοσύστημα, τα μονοπάτια που το διασχίζουν κ.ά. θα πάρετε στα Κέντρα Ενημέρωσης που λειτουργούν στο χωριό Βοβούσα του Ανατ. Ζαγορίου (26560 22811), στο χωριό Μαυραναίοι των Γρεβενών, στον δρόμο προς Περιβόλι (24620 87563), στη Μηλιά Μετσόβου (26560 61356) και στο Μέτσοβο (26560 41980).

• Κέντρο πληροφόρησης Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, 26530 22241, www.pindosnationalpark.gr)

ΔΙΑΜΟΝΗ

Περιβόλι

Ξενοδοχείο «Valia Calda» (24620 82020, www.valiacalda.com).

Ξενώνας «Αρκουδόρεμα» (24620 81467, www.xenonas-arkoudorema.gr).

Ενοικιαζόμενα δωμάτια «La Stiaua» (24620 85260, www.ittis.gr).

Αβδέλα

«La Boubania» (24620 81433, επικοινωνήστε αν λειτουργεί).

Κρανιά

«La Moara» (24620 86401, www.lamoara.com).

«Breati» (24620 86186, www.breati.gr).

«Pindos Resort» (24620 86200, www.pindosresort.gr).

Μηλιά

«Μηλιά Μετσόβου Apartments» (26560 61441, www.metsovo.biz/miliametsovouappartments).

Μικρολίβαδο

Ξενώνας «Μικρολίβαδο» (24620 25688, www.mikrolivado.gr).

Βοβούσα

Ξενώνας «Κερασιές» (26560 23003, www.kerasies.gr).

Ξενώνας «Βοβούσα» (26560 22555, www.zagori.biz/vovousaappartments).

«Καταφύγιο Βάλια Κάλντα» (26560 22200, www.katafigiovaliacalda.com).

Φαγητό

Στο Περιβόλι, στην πλατεία, ψησταριά «La Stiaua» ντόπια κρέατα και μερικά πιάτα βλάχικης κουζίνας (24620 85260).

Στην Αβδέλλα ταβέρνα «La ficiorli de la mundi» η όπως την ξέρουν οι ντόπιοι «στου Τάκη του Μαλλιά» όπου θα δοκιμάσετε μεζέδες και τις ώρας.

Στην Κρανιά υπάρχουν εστιατόρια στα ξενοδοχεία: «La Moara» και «Pindos Resort» και ένα μεζεδοπωλειο στην πλατεία.

Στη Βοβούσα στο εστιατόριο του καταφυγίου «Βάλια Κάλντα» όπου τα Σαββατοκύριακα υπάρχουν και μαγειρευτά και στο κέντρο του χωριού παραδοσιακές ψησταριές.

Κείμενο: Ζερμαίν Αλεξάκη

Φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης/ www.viewsofgreece.gr

www.ethnos.gr