Η «Πρέβεζα» Του Καρυωτάκη: Περιγραφή ή προγραφή;

Η πόλη σαν παρηγμένος χώρος και αυθύπαρκτη φύση 

Συνεχίζουμε και σήμερα με θέσεις μας σχετικά με το φαινόμενο «Πρέβεζα», όπως το προσλάβαμε σαν εκπρόσωποι μιας ενδιάμεσης πρεβεζάνικης γενιάς, ανάμεσα στο γεγονός και στη σύγχρονη πρόσληψή του. Αναλύοντας το έργο του ποιητή, ο Γιάννης Δάλλας, υποστηρίζει ότι διακρίνει σ' αυτό κάποιες δυαδικότητες ως προς την προσέγγιση του κόσμου εκ μέρους του. Δεν πρόκειται, γράφει ο Δάλλας, για «διχοτομίες που σημαίνουν εκ προοιμίου την τομή του αντικειμένου σε δύο μέρη αλλά για «διχοστασίες του ποιητικού υποκειμένου που, κυκλοφορώντας μες τα πράγματα, διχάζεται». Αυτές είναι: πόλη/φύση, πληροφορία/μήνυμα, υποκατάσταση/ταύτιση, ελεγεία/σάτιρες. Η τελευταία δυαδικότητα παραπέμπει άλλωστε στον τίτλο της τελευταίας συλλογής του Καρυωτάκη, πιο ώριμης, με βάση την οποία ο ποιητής και λογοτεχνικός κριτικός Γιάννης Δάλλας κάνει την ανάλυσή του. Ο Καρυωτάκης λοιπόν είναι ποιητής της πόλης την οποία μάλιστα αντιπαρατάσσει στη φύση. Το γνωστό ποίημα, με το οποίο ασχολούμαστε εμείς εδώ, είναι προφανώς ένα ποίημα της κατηγορίας αυτής. Είναι όμως έτσι πράγματι;

Όλο το ποίημα αυτό είναι μια εξίσωση. Η πόλη εξισώνεται με ένα δεύτερο σκέλος που είναι ο θάνατος, η ανυπαρξία, η αηδία. Ο Καρυωτάκης επινόησε με το ποίημα του ένα συντακτικό κατηγορούμενο εκεί που ο συνήθης γεωγραφικός λόγος απογράφει αντικείμενα και υπάρξεις. Η Πρέβεζα κατά τον Καρυωτάκη «είναι». Η Πρέβεζα του Καρυωτάκη δεν «έχει». Πιο συγκεκριμένα, η θέση μας είναι εδώ ότι, με την «Πρέβεζα», ο Καρυωτάκης ανήγαγε την «πόλη» σε κάποια «φύση». Υπερβαίνοντας τη δυαδικότητα πόλη/φύση, που χαρακτηρίζει κατά τον Δάλλα το έργο του, ή επαληθεύοντας αυτήν ακριβώς τη διχοστασία, διατύπωσε μια υπόθεση για την ίδια τη φύση της Πρέβεζας, ως υφή, ποιον και περιεχόμενο της πόλης αυτής. Πρέβεζα ίσον θάνατος. Και μάλιστα έφτασε με τρόπο τραγικό και επιστημονικά συνεπή σε μια μερική επαλήθευση της υπόθεσης αυτής μέσα από μια μελέτη περιπτώσεως. Με το δικό του θάνατο!

Θα είχε οπωσδήποτε κάποια γεωγραφική σημασία να δούμε κατά πόσο «η Πρέβεζα που περιέγραψε με ρεαλιστική ακρίβεια ο Καρυωτάκης αποτελεί, παρά την ακρίβειά της, μια παραμορφωμένη πραγματικότητα» όπως σημειώνει ο Χρίστος Αλεξίου ή αν ανταποκρίνεται σε κάποια πραγματικότητα. Ο ίδιος κριτικός συνεχίζει: «Ο ρεαλισμός του ήταν μονοδιάστατος, επιφανειακά αντικειμενικός αλλά ουσιαστικά υποκειμενικός και σε τελευταία ανάλυση παραμορφωτικός». Από τους εντόπιους κατοίκους της πόλης, κατά κύριο λόγο, έχει διατυπωθεί κατά το παρελθόν το παράπονο ότι ο Καρυωτάκης αδίκησε την πόλη με την περιγραφή του και ότι μάλιστα τη δυσφήμισε με την αυτοκτονία του. Με άλλα λόγια η όποια γεωγραφική προσέγγιση του Καρυωτάκη επικρίνεται ως προγραφή και δεν αναγνωρίζεται ως περιγραφή. Όταν, πολλά χρόνια μετά το θάνατό του, το 1975, προτάθηκε να δοθεί το όνομά του σε μια οδό, ένας δημοτικός σύμβουλος διαχώρισε τη θέση του διαφωνώντας για κάτι τέτοιο. Δεν είναι του παρόντος να ανατρέξουμε σε περιγραφές της Πρέβεζας της εποχής του θανάτου του Καρυωτάκη με σκοπό να ελέγξουμε το βαθμό ακριβείας (!) των ποιητικών περιγραφών/προγραφών του. Θα ασχοληθούμε όμως με όσα στοιχεία έχουν κάποια ιδιαίτερη σχέση με τη διδακτική γεωγραφική διάσταση του θέματος.

Ο Βαγγέλης Αυδίκος κάνει μια λεπτομερή ανθρωπογεωγραφική και οικονομικογεωγραφική παρουσίαση της Πρέβεζας της εποχής του Καρυωτάκη. Βάζει το ζήτημα σε μια επιστημονική οικονομική βάση εντάσσοντας τον τοπικό χώρο στον ευρύτερο εθνικό, βαλκανικό και παγκόσμιο. Υπενθυμίζει την ένταξη της Πρέβεζας στον εθνικό κορμό (1912), την ανταλλαγή των πληθυσμών και την εγκατάσταση των προσφύγων της Μικράς Ασίας (1923), την αποθάρρυνση αναπτυξιακής πολιτικής στο διαμέρισμα της Ηπείρου και τις ανακατατάξεις που προετοίμαζαν την επικείμενη οικονομική κρίση εκείνης της εποχής. «Οι Πρεβεζάνοι συνθλίβονται από τη φορολογία που επιβάλλεται ακόμα και στην άμμο της θαλάσσης». Περιγράφεται, δηλαδή, η ζωή σε μια μικρή πόλη 8.629 κατοίκων, που διανύει στάδια υπανάπτυξης σε εποχή μεγάλης δυσπραγίας.

Είναι ενδιαφέρον να δούμε μια κύρια πλευρά της επιχειρηματολογίας των ντόπιων που επιχειρηματολόγησαν κατά των «θέσεων» του ποιητή. Αν η Πρέβεζα του Καρυωτάκη «είναι» φύση, η Πρέβεζα των επιχειρημάτων των υπερασπιστών της Πρέβεζας «έχει» φύση. «Έχει τοπία απείρου κάλους, που προκαλούσαν τον θαυμασμό όσων την επισκέπτονταν». Έτσι συνοψίζει ένα μέρος της επιχειρηματολογίας αυτών που αντιτάχθηκαν στον ποιητή, σε διάφορες εποχές, και εκφράστηκαν υπέρ της πόλης ο Αυδίκος. Και συνεχίζει παραθέτοντας την επιχειρηματολογία του Αν. Γεωργαντζή, διδασκάλου, από άρθρο του το 1957: «Έχει [...] ακρογιαλιές μαγευτικές, που στα γαλαζένια νερά του γιαλού τους, καθρεφτίζεται η ευλογημένη ελιά. Βαθύ, Μαργαρώνα, Βρυσούλα, Άκτιο, Αη-Γιώργης, Μύτικας, αυτές και τόσες άλλες είναι οι ασύγκριτες ομορφιές της Πρέβεζας». Να σχολιάσουμε εδώ ότι, αν ο Καρυωτάκης θεώρησε την ίδια την πόλη ως κάποια φύση και την απέρριψε, εξίσου την απέρριψαν και οι φυσιολάτρες εραστές της πόλης που την αντιπαρέθεσαν στην περιαστική φύση της! Τα επιχειρήματά τους δεν συνδέονται με την πόλη ως συγκεκριμένο παρηγμένο χώρο και με τη λειτουργικότητα αυτού του χώρου αλλά μάλλον με τις δυνατότητες που παρέχονται στον κάτοικο ή τον επισκέπτη του χώρου να διέλθει τον ελεύθερο χρόνο του κοντά στη φύση, έξω από την πόλη. 

Χρίστος Αλεξίου, Ο Καρυωτάκης και η εποχή του, στο: Δήμος Πρέβεζας, Συμπόσιο για τον Κ.Γ. Καρυωτάκη, Πρέβεζα 1990, σελ. 321 κ.ε.

Βαγγέλης Αυδίκος, Η αυτοκτονία του Καρυωτάκη. Η Πρέβεζα της εποχής και ο Τύπος στο: Δήμος Πρέβεζας, Συμπόσιο για τον Κ.Γ. Καρυωτάκη, Πρέβεζα 1990, σελ. 353 κ.ε

Γιάννης Δάλλας, Γλωσσική «αντίδραση» και σημασιολογικές «διχοστασίες» στη γραφή του Καρυωτάκη, στο: Δήμος Πρέβεζας, Συμπόσιο για τον Κ.Γ. Καρυωτάκη, Πρέβεζα 1990, σελ. 79 κ.ε.

Γιάννης Ρέντζος

www.dimosioshoros.wordpress.com