Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα: Η άλλη όψη της λιτότητας

Δάφνες φιλολαϊκής πολιτικής θα επιχειρήσει να δρέψει η κυβέρνηση με την καθιέρωση του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος που ξεκίνησε να εφαρμόζεται πιλοτικά τον Σεπτέμβριο σε 13 δήμους και εντός του 2015 σχεδιάζεται να εφαρμοστεί σε όλη την χώρα. Το ύψος του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος ξεκινάει από 200 ευρώ το άτομο και αυξάνεται ανάλογα με την οικογενειακή κατάσταση του δικαιούχου. Έτσι, οι έγγαμοι θα λαβαίνουν 100 ευρώ για κάθε ενήλικο μέλος της οικογένειας και 50 ευρώ για κάθε παιδί. Χαρακτηριστικά, ένα ζευγάρι με δύο ανήλικα παιδιά θα λάβει 400 ευρώ.

Παρότι η κυβέρνηση θα χρησιμοποιήσει το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα στην προεκλογική περίοδο, που έχει ήδη ξεκινήσει επιχειρώντας, να κλείσει το χάσμα που έχει ανοίξει με τα λαϊκά στρώματα, η αλήθεια είναι πως η εφαρμογή του δεν πρόκειται να επιφέρει μια ουσιαστική βελτίωση των όρων ζωής σε εκατομμύρια πολίτες που επλήγησαν από την κρίση.

Πήραν το καρβέλι, επιστρέφουν ψίχουλα

Το ίδιο το ύψος της δαπάνης είναι αστείο καθώς προβλέπεται ότι στην πλήρη εφαρμογή του όταν θα καλύπτει το 7% του πληθυσμού που βρίσκεται σε ανάγκη θα στοιχίσει στον κρατικό...προϋπολογισμό 1 δισ. ευρώ. Ωστόσο μια ματιά στον κρατικό προϋπολογισμό αρκεί για να φανεί ότι τα «πέτρινα χρόνια» των Μνημονίων από την κοινωνική πολιτική έχουν αφαιρεθεί πολλές δεκάδες δις. ευρώ. Για παράδειγμα οι επιχορηγήσεις στα ασφαλιστικά ταμεία το 2012 ανέρχονταν στα 13,44 δισ. ευρώ, ενώ για φέτος έχουν προβλεφθεί 9,85 δισ. ευρώ. Σε τρία χρόνια δηλαδή αφαιρέθηκαν από τα ταμεία 4 δις. ευρώ! Επομένως το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα δεν κάνει τίποτε άλλο από το να μας επιστρέφει ένα μικρό, πολύ μικρό μέρος όσων χρημάτων μας στέρησαν οι πολιτικές λιτότητας από το 2010 και μετά.

Το ότι το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα θα συναγωνίζεται την αποτελεσματικότητα της ασπιρίνης στον καρκίνο φαίνεται καθαρά αν το αντιπαραβάλλουμε στην έκταση που έχει προσλάβει μέχρι σήμερα το κοινωνικό ζήτημα. Για παράδειγμα, ενώ κυβέρνηση και Τρόικα (ΕΕ, ΔΝΤ) διατυμπανίζουν το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, την ίδια ώρα σφυρίζουν αδιάφορα απέναντι στο δράμα των ανέργων καθώς μόνο ένα πολύ μικρό κλάσμα παίρνει επίδομα ανεργίας.

 Το ίδιο το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής παρατηρεί ότι «το πρώτο τρίμηνο του 2013, το επίδομα ανεργίας έλαβαν 233.000 άνεργοι όταν ο συνολικός αριθμός ανέργων ανερχόταν σε 1.355.000 άτομα, δηλαδή στο 17% του συνόλου. Το δεύτερο τρίμηνο του 2013 το ποσοστό δικαιούχων μειώθηκε περαιτέρω στο 12%».

Αν ήθελαν επομένως να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη δυστυχία το πρώτο που θα έπρεπε να κάνουν θα ήταν να επεκτείνουν την χορήγηση του επιδόματος ανεργίας (360 ευρώ για 12 μήνες πλέον 30 ευρώ για κάθε παιδί) σε όλους του ανέργους! Δεδομένου ότι το κόστος αυτού του μέτρου ξεπερνάει τα 5 δισ. ετησίως, είναι προφανές ότι όσο δίνεται προτεραιότητα στους ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς δεν υπάρχει πιθανότητα υλοποίησής του.

 Τεράστια είναι επίσης η απόκλιση μεταξύ των δικαιούχων του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος και των φτωχών. Στην έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού αναφέρεται ότι 2,5 εκ. άτομα βρίσκονται κάτω από το χρηματικό όριο της σχετικής φτώχειας και 3,8 εκ. βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας λόγω υλικών στερήσεων και ανεργίας. Δηλαδή 6,3 εκ. πολίτες βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας ή σε κίνδυνο φτώχειας την ίδια ώρα που Σαμαράς και Βενιζέλος μιλούν για success story και υπόσχονται λαγούς με πετραχήλια για να αποφύγουν την σίγουρη εκλογική εξαφάνιση!

Αστείο είναι και το ύψος του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος. Τον Οκτώβριο του 2012 έρευνα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθήνας είχε υπολογίσει σε 360 ευρώ το ύψος της εισοδηματικής ενίσχυσης που έπρεπε να λαβαίνει κάθε άτομο για να ξεφύγει από την ακραία φτώχεια, ενώ τετραμελής οικογένεια με δύο παιδιά έπρεπε να λαμβάνει 972 ευρώ. Προσοχή: όχι να ξεφύγουν από την φτώχεια, ούτε πολύ περισσότερο να ενσωματωθούν στην κοινωνία! Μόνο για να ξεφύγει από την ακραία φτώχεια ένα άτομο χρειάζεται 360 ευρώ τον μήνα. Και το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα δίνει περίπου τα μισά χρήματα, σε ένα μονοψήφιο κλάσμα όσων το έχουν ανάγκη.

Η κυβέρνηση βέβαια κι οι συν αυτώ, όπως το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής εμφανίζουν το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα ως ένα βήμα εξορθολογισμού της κοινωνικής πολιτικής. Σε αυτή την κατεύθυνση πλειοδοτούν σε επιθέσεις για την κατάσταση που ίσχυε μέχρι τώρα, στοχοποιώντας συχνά την πληθώρα επιδομάτων που προστίθονταν στους μισθούς. Παραλείπουν ωστόσο να αναφέρουν ότι για πολλά χρόνια στο ελληνικό δημόσιο η εισοδηματική πολιτική είχε αντικατασταθεί από την .επιδοματική. Με κοινή συμφωνία του κράτους και συνδικάτων, αντί να προσαυξηθούν με αυξήσεις οι μισθοί προσαυξάνονταν με επιδόματα.

Αρνητική εμπειρία από Γερμανία, Γαλλία

Αντίθετα με την Ελλάδα που είναι το μοναδικό κράτος μέλος της ΕΕ το οποίο δεν έχει υλοποιήσει το μέτρο του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος, απ' όλες τις υπόλοιπες χώρες υφίσταται χρόνια και αξιόλογη εμπειρία. Κοινή συνισταμένη όλων των σχετικών παραδειγμάτων είναι ότι η νέας κοπής κοινωνική πολιτική, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, συμπληρώνει και δεν αναιρεί την τάση διάλυσης του κοινωνικού κράτους που ήκμασε τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες.

Είναι ενδεικτικό για παράδειγμα ό,τι συμβαίνει στην Γερμανία με τα επιδόματα Χαρτζ 4 που καθιερώθηκαν ταυτόχρονα με τα μέτρα ελαστικοποίησης της εργασίας τα οποία επιβλήθηκαν επί καγκελάριου Γκέρχαρντ Σρέντερ στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Πρώτο, όπως και στην Ελλάδα είναι μικρό μόνο μέρος όσων στο παρελθόν έδινε το γερμανικό κράτος στους πολίτες του. Οπότε η τάση μείωσης των κοινωνικών δαπανών δεν αναιρείται.

Το σημαντικότερο είναι ότι στον βαθμό που σημαντικό μέρος των επιδομάτων παρέχεται σε εργαζόμενους που δουλεύουν στις λεγόμενες «μικροδουλειές», που είναι κακοπληρωμένες και πλήρως ελαστικές θέσεις εργασίας, δεν πρόκειται για πολιτική επανένταξης, αλλά για μια πολιτική χρηματοδότησης, με λεφτά μάλιστα των φορολογουμένων, του κατακερματισμού της αγοράς εργασίας και της πτώσης των μισθών. Έτσι το κράτος στηρίζει και η κοινωνία χρηματοδοτεί τους μισθούς πείνας σε μια εποχή όπου πλέον η δουλειά έχει πάψει να ισοδυναμεί με την αξιοπρεπή διαβίωση του εργαζομένου όπως συνέβαινε στο παρελθόν.

Τέλος, αυστηρή προϋπόθεση για κάθε είδους ενίσχυση είναι η κατάργηση κάθε έννοιας ιδιωτικότητας και προσωπικού χώρου. Ελεγκτές των κοινωνικών υπηρεσιών στη Γερμανία, τη Γαλλία και άλλες χώρες εισβάλλουν απροειδοποίητα στα σπίτια των δικαιούχων ελέγχοντας ακόμη και το ψυγείο για να κρίνουν κατά πόσο η κατανάλωση συμβαδίζει με το δηλωθέν εισόδημα! Άπειρα παραδείγματα ανεπίτρεπτων πριν λίγα χρόνια προσβολών, που βοηθούν επιπλέον στον στιγματισμό των δικαιούχων ώστε να μειώνονται κι οι σειρές στις αιτήσεις, αποδεικνύουν ότι εργαλεία όπως το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα όχι μόνο συνάδουν με την λιτότητα, αλλά ανοίγουν την πόρτα και στον Μεγάλο Αδελφό.

Η εμπειρία που υπάρχει από το εξωτερικό είναι παραπάνω από σοκαριστική για το καθεστώς προσωπικής επιτήρησης των δικαιούχων ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος. Αναφέρει για παράδειγμα ο συγγραφέας Maurizio Lazzarato στο βιβλίο του Η κατασκευή του χρεωμένου ανθρώπου (εκδ. Αλεξάνδρεια), για την Γαλλία: "Μια φορά τον μήνα οι δικαιούχοι είναι υποχρεωμένοι να μιλούν για τον εαυτό τους (ή να τον σκηνοθετούν) και να δικαιολογούν ό,τι κάνουν με την ζωή και τον χρόνο τους. Η κατασκοπία όσον αφορά την ιδιωτική ζωή του αιτούντα επιδόματα είναι αυτό που κάνουν όλο και περισσότερο οι υπάλληλοι της πρόνοιας, καθώς προϋπόθεση της δράσης τους είναι η 'δυσπιστία' απέναντι στους φτωχούς, τους άνεργους, τους επισφαλείς - όλοι τους εν δυνάμει 'απατεώνες' και 'λουφαδόροι'. 

Τα ιδρύματα δεν αρκούνται να εισέρχονται στα μύχια της προσωπικότητας, να επιτηρούν τις συμπεριφορές των δικαιούχων, εισέρχονται κυριολεκτικά στην ιδιωτική ζωή των ατόμων. Οι άνθρωποί τους επισκέπτονται αυτόκλητοι τις κατοικίες των δικαιούχων για να ερευνήσουν και να εξετάσουν το στιλ ζωής τους: ένας υπάλληλος εμφανίζεται στην πόρτα, μπαίνει στο διαμέρισμα ή το σπίτι, επιθεωρεί τα δωμάτια, το μπάνιο, για να διαπιστώσει πόσες οδοντόβουρτσες υπάρχουν, ζητάει να δει τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού και του τηλεφώνου και τις αποδείξεις του ενοικίου, ρωτάει για τον τρόπο ζωής και προπάντων εξακριβώνει αν ο δικαιούχος ζει μόνος. Πράγματι, αν υπάρχει σύντροφος, θεωρείται ότι ο δικαιούχος είναι σε θέση να καλύπτει τις ανάγκες του, κι έτσι τα επιδόματα αναστέλλονται".

Αυτή είναι η σκοτεινή, εξευτελιστική για τους ανθρώπους, πλευρά της κοινωνικής πρόνοιας την εποχή της κρίσης.

του Λεωνίδα Βατικιώτη

www.epikaira.gr