Οι Γαρουφαλιάδες. Μια απ’ τις παλιότερες, ευπορότερες και σημαντικότερες οικογένειες της Ηπείρου.

Μια απ’ τις παλιότερες, ευπορότερες και σημαντικότερες οικογένειες της πόλης Άρτας, είναι οι Γαρουφαλιάδες. Τους συναντάμε στους αγώνες του 1821, στις επαναστάσεις της περιοχής μας ως την απελευθέρωσή της, στα κοινά της πόλης, του νομού μας και της Ελλάδας μετά την απελευθέρωση.

Πριν την απελευθέρωση της Άρτας

Πρώτος γνωστός Γαρουφαλιάς αναφέρεται ο Νικόλαος Γαρουφαλιάς, που γεννήθηκε το 1795. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και πήρε μέρος σ’ όλες τις μάχες στην περιοχή της Άρτας το 1821. Το 1822 είναι στην Πλάκα με το Μάρκο Μπότσαρη και στο Ματεσιό του Πέτα υπό το Γώγο Μπακόλα, ηγούμενος ομάδας 20 συμπολιτών του.

Συνεχίζει ως το τέλος του αγώνα σε πολλά μέρη. Μετά τη λήξη με το βαθμό του λοχαγού Φάλαγγος, αναπληρεί το στρατηγό Κίτσο Τζαβέλλα στη διοίκηση του σώματος αυτού. Τοποθετείται επίτροπος Λακωνίας και Φρούραρχος Καλαμών. Τιμήθηκε με το αργυρούν αριστείον ανδρείας και η επιτροπή εκδουλεύσεως των αγωνιστών, τον κατέταξε στην Ε΄ τάξη αξιωματικών, μετά από αίτηση της συζύγου του Βιολέτας.

Ο Μανώλης Γαρουφαλιάς, αδελφός του προηγουμένου, έφυγε στην Ύδρα πριν το 1821, καταδιωκόμενος από τους Τούρκους και πήρε μέρος στην επανάσταση με τους Υδραίους.

Ο Δημήτριος Νικ. Γαρουφαλιάς (1840-1878), σκοτώθηκε στη μάχη του Κλειτσόβου (Κλειδί) στις 13 Φεβρουαρίου 1878. Εγκατέλειψε το σώμα Ευζώνων και εισήλθε στα Ραδοβύζια μαζί με άλλους συναδέλφους του. Αφού φόνευσε κατά τη μάχη 17 Τούρκους, κατακρεουργήθηκε.

Ο αδελφός του Γεώργιος Νικ. Γαρουφαλιάς (1832-1874) από την ελεύθερη Ελλάδα που κατέφυγε η οικογένειά του, βοήθησε και αυτός τις εξεγέρσεις του Ραδοβυζίου.

Μετά την απελευθέρωση του 1881 

Από την οικογένεια αυτή είναι και ο Πέτρος Ε. Γαρουφαλιάς (1836-1902), έμπορος στην Άρτα κατά το 1881. Το 1883 εκλέγεται δημοτικός σύμβουλος και το 1885 βουλευτής Άρτας με το κόμμα του Χαρίλαου Τρικούπη. Είναι παντρεμένος με τη Φωτεινή Ματσούκου και έχει τρεις γιους, Ευάγγελο, Αντώνιο και Μάρκο. 

Ευάγγελος Π. Γαρουφαλιάς 

1866-5 Ιουλίου 1935. Δικηγόρος , δήμαρχος και βουλευτής

Γυναίκα του η Ουρανία Αθαν. Σιμάκη, η μητέρα δε αυτής κόρη Γρίβα, από τη γνωστή οικογένεια των στρατηγών του 1821. Έχουν δυο γιούς, Πέτρο και Δημήτριο και τέσσερες κόρες. Η Μαρία, σύζυγος Αρκαδίου και υπάλληλος του υπουργείου Υγείας, ήταν συγγραφέας και μητέρα της Δάφνης συζύγου του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη. Η Κική σύζυγος Λαμρινοπούλου, η Ναυσικά σύζυγος Βασιλείου και η Αλίκη.. 

Ο Ευάγγελος μαθαίνει τα πρώτα γράμματα στην Άρτα και τελειώνει το γυμνάσιο το 1882 στην Αθήνα. Εισέρχεται στη Νομική Σχολή και γίνεται δικηγόρος. Επιστρέφει στην Άρτα και ασκεί το επάγγελμά του. Στο πλευρό των αγροτών στον αγώνα τους για την εξαγορά των χωριών τους από τον πανίσχυρο Καραπάνο, γίνεται αγαπητός στον απλό κόσμο. Έτσι όταν το 1895 κατέρχεται υποψήφιος δήμαρχος απέναντι στον Ιωάννη Αντωνόπουλο, γαμπρό από ανιψιά του βουλευτή και υπουργού Κ. Καραπάνου, εκλέγεται. Η νίκη του πανηγυρίζεται για αρκετές μέρες, σαν μια απελευθέρωση!

Πρώτη δημαρχιακή θητεία, 1895-1899 

Η δράση του για την αναμόρφωση της Άρτας από βρώμικο τουρκοχώρι σε πόλη, σημαντική. Νοικιάζει δημαρχείο, κατασκευάζει την πλατεία Σκουφά, ενισχύει φτωχούς. Ενδιαφέρεται για την εκπαίδευση και διορίζει δασκάλους. Προσπάθεια για κατασκευή παρθεναγωγείου ματαιώνει η αντιπολίτευση. Πρωτοστατεί στην ίδρυση του Μουσικοφιλολογικού Συλλόγου «Σκουφάς» και της φιλαρμονικής του. Στα ιδρυτικά μέλη και ο αδελφός του Αντώνιος. Εκπονεί το πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο και κάνει την πρώτη ευθυγράμμιση της οδού Σκουφά. 

Κατά τη διάρκεια του ατυχούς πολέμου του 1897, οι πρωτοβουλίες και οι δράσεις του καθοριστικές. Κατασκευάζει παραπήγματα για τη διαμονή προσφύγων από την υπόλοιπη Ήπειρο. Εξοπλίζει εθελοντές από άλλα μέρη και τους πολίτες της Άρτας και τους στέλνει στην πρώτη γραμμή. Με την υποχώρηση του στρατού, επικεφαλής των συμπολιτών του, καταλαμβάνει τη γέφυρα και άλλα σημεία στο ποτάμι και εμποδίζει την εισβολή των Τούρκων και σώζει την πόλη από καταστροφές και λεηλασίες. Για τη δράση του αυτή του απονέμεται ο Αργυρός Σταυρός του Σωτήρος.

Τον Ιανουάριο του 1899 παραιτείται από δήμαρχος και στις 7 Φεβρουαρίου εκλέγεται βουλευτής με το κόμμα του Δεληγιώργη. Με τη διάλυση της βουλής το 1902, επανέρχεται στη δικηγορία.

Δεύτερη δημαρχιακή θητεία 1903-1907 

Στις δημοτικές εκλογές στις 29 Σεπτεμβρίου 1903, επανεκλέγεται.. Παρά τις αντιδράσεις συνεχίζει το γκρέμισμα κτισμάτων και ευθυγραμμίζει την οδό Σκουφά. Κατασκευάζει σφαγεία, ανοίγει δρόμους, κατασκευάζει φωτισμούς, ενδιαφέρεται για την εκπαίδευση, διεκδικεί σιδηροδρομική σύνδεση της Άρτας. Δίκαια θεωρείται ο αναμορφωτής της.

Η βουλευτική του δραστηριότητα 

Εκλέγεται βουλευτής σε πέντε εκλογές. 7-2-1899 με το κόμμα του Δεληγιώργη, 8-8-1910 με το κόμμα του Γ. Θεοτόκη, 28-11-1910 Με τους φιλελεύθερους του Ελ. Βενιζέλου, 6-12-1915 με τον ενιαίο κυβερνητικό συνδυασμό και1-11-1920 με το Λαϊκό Κόμμα του Δημ. Γούναρη. Στις 11-3-1915 ήταν υποψήφιος της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης Είναι ο κύριος αντίπαλος της οικογένειας Καραπάνου. Υποβάλλει ενστάσεις για την εκλογή του και παρουσιάζει τα στοιχεία για τις μεθόδους υφαρπαγής των ψήφων εκ μέρους του. Παίρνει μέρος σε πολλές συζητήσεις, καταγγέλλει σκάνδαλα του Αρχιεπισκόπου Άρτας και αντιπαρατίθεται πολλές φορές με τον Ελ. Βενιζέλο.

Το 1926 και 1928 με τους ελευθερόφρονες του Ι. Μεταξά, δεν εκλέγεται. Στη συνέχεια παραδίδει τη σκυτάλη στους γιους του Πέτρο και Δημήτριο. 

ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ 

1867- Αύγουστος 1939. Δικηγόρος, δήμαρχος και βουλευτής

Αδελφός του Ευάγγελου Γαρουφαλιά, σπούδασε κι αυτός νομικά στην Αθήνα και διακρίθηκε σαν δικηγόρος. Εκλέγεται δήμαρχος το 1899 με αντίπαλο τον Ιωάννη Καραπάνο. Στα δύσκολα χρόνια μετά τον πόλεμο του 1997, προσπαθεί να βοηθήσει τους κατοίκους από τις αρρώστιες και την αταξία που επικρατούσε. Αναβαθμίζει την πόλη με φωτισμούς, δεντροφυτεύσεις, ολοκλήρωση πλατειών, μνημείο πεσόντων 1897, κυνηγετικό περίπτερο και άλλα έργα. Ενδιαφέρεται για την εκπαίδευση και τον πολιτισμό. Ενισχύει το «Δραματικό Σύλλογο Άρτας» και με ενέργειές του ιδρύεται Ιερατική Σχολή στην Άρτα.

Μετά τη δημαρχία κατεβαίνει στον πολιτικό στίβο και εκλέγεται πέντε φορές βουλευτής. Το Μάρτιο του 1906 σε συνδυασμό με τους Κοττίκα και Χέλμη. Τον Αύγουστο 1910 σε συνδυασμό φιλελευθέρων μαζί με Καραπάνο. Νοέμβιο1910 επανεκλέγεται. Μάιο 1915 με αντιπάλους των φιλελευθέρων. Φεβρουάριο 1923 με φιλελεύθερους. Διετέλεσε και αντιπρόεδρος της βουλής.

Δεν εξελέγη το Φεβρουάριο 1905, Μάρτιο 1912, Νοέμβριο 1920 με φιλελεύθερους, Νοέμβριο 1926 με το Αγροτικό κόμμα Παπαναστασίου, Αύγουστο1928 ως ανεξάρτητος και το1929 ως υποψήφιος γερουσιαστής με φιλελεύθερους.

Τις περισσότερες φορές ήταν υποψήφιος με φιλελεύθερους Βενιζελικούς και αντίπαλος με τον αδελφό του Ευάγγελο. Έχει δυο κόρες και δυο γιούς. Τέτα σύζυγος του χειρούργου Πάνου Αλεξίου, Μαρία σύζυγος δικηγόρου των Αθηνών, Μάριος έμπορος στην Αθήνα και ο Γεώργιος δικηγόρος Αθηνών. Ο Γεώργιος Γαρουφαλιάς, ήταν υποψήφιος με το συνδυασμό της Δημοκρατικής παράταξης το Μάρτιο του 1950, της ΕΔΑ το 1951 και το 1958. 

ΠΕΤΡΟΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ (φωτογραφία)

1901-1984. Δικηγόρος, οικονομολόγος, Διπλωμάτης, συγγραφέας, βουλευτής, υπουργός

Γεννήθηκε στην Άρτα το 1901. Είναι γιος του Ευάγγελου και σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και οικονομικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και του Παρισιού. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα μπαίνει στην πολιτική και το 1927 γίνεται Γενικός Γραμματέας στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Το 1932 εκλέγεται βουλευτής Άρτας- Πρέβεζας ηγηθείς ανεξάρτητου Αγροτικού συνδυασμού. 

Το 1933 η Άρτα είναι μονοεδρική και κατεβαίνει στην Πρέβεζα που περιλαμβάνει και τον κάμπο της Άρτας και εκλέγεται ως αγροτικός του Αλέξ. Μυλωνά στο συνασπισμό των Φιλελευθέρων. Το 1936 εκλέγεται σε Άρτα , Πρέβεζα , Λευκάδα με το συνδυασμό των Δημοκρατικών.

Στην κατοχή καταφεύγει στη Μέση Ανατολή. Με την απελευθέρωση το 1944 ανέλαβε υπουργός Τύπου και Πληροφοριών. Στις εκλογές του 1946 εκλέγεται με το συνδυασμό της Εθνικής Πολιτικής Ενώσεως και στις εκλογές του 1950 με το κόμμα του Γ. Παπανδρέου. Αναλαμβάνει υφυπουργός Εσωτερικών , τον ίδιο χρόνο υπουργός Εσωτερικών και το επόμενο έτος υπουργός Συντονισμού. Τον ίδιο χρόνο με την ιδιότητα του διπλωμάτη, πήρε μέρος σε αποστολές στη Γερμανία.

Το 1951 υποψήφιος του κόμματος του Γ. Παπανδρέου δεν εκλέγεται. Το 1952 δεν είναι υποψήφιος. Το 1956 εκλέγεται με το συνδυασμό της Δημοκρατικής Ενώσεως. Με το βαθμό του πρέσβη πήρε μέρος σε αποστολές στη Ρωσία, Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Ρουμανία. Το 1958 εκλέγεται ως ανεξάρτητος και στη συνέχεια συντάσσεται με την Ένωση Κέντρου. Το 1961 εκλέγεται με την Ένωση Κέντρου-Προοδευτικοί.

Το 1963 και 1964 εκλέγεται με την Ένωση Κέντρου και αναλαμβάνει υπουργός Εθνικής Αμύνης. Στενός φίλος του Γεωργίου Παπανδρέου αλλά και σφόδρα φιλοβασιλικός. Ο Ανδρέας Παπανδρέου αναφέρει ότι ο πατέρας του είχε μεγάλη αδυναμία στην οικογένεια Γαρουφαλιά. 

Σύζυγος του Πέτρου ήταν η Μαριάνα, χήρα του Φιξ. Στα γεγονότα που ακολούθησαν το 1965 ως την επιβολή της δικτατορίας, είναι ένα από τα κυρίαρχα πρόσωπα. Ο Γεώργιος Παπανδρέου του ζητά την παραίτηση για να αναλάβει ο ίδιος το υπουργείο Εθνικής Αμύνης. Ο Γαρουφαλιάς αρνείται, βέβαιος για τη βασιλική υποστήριξη. Ο Παπανδρέου παραιτείται και ακολουθούν οι κυβερνήσεις των αποστατών και η δικτατορία. 

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας συμμετέχει στο κίνημα του Ναυτικού και στην οικονομική κάλυψη των οικογενειών των μετεχόντων. Συλλαμβάνεται μαζί με τον Ευάγγελο Αβέρωφ, αλλά αμνηστεύονται μαζί με τον Παναγούλη, μετά από λίγο διάστημα.

Με την κατάρρευση της χούντας, μετέχει στην πρώτη πολιτική σύσκεψη υπό το Φαίδωνα Γκιζίκη. Ιδρύει το κόμμα «Εθνική Δημοκρατική Ένωση ΕΔΕ» και στις εκλογές του Νοέμβρη του 1974 έλαβε ποσοστό 1,08%. Απεβίωσε στην Αθήνα το Σεπτέμβριο του 1984

Εκτός της πολιτικής δραστηριότητας είχε και συγγραφική. Έργα του:

-Σοσιαλισμός και επιστήμη στην Ελλάδα (1945)

-Πύρρος-Βασιλεύς της Ηπείρου (1946)

-Ολυμπιάς. Πριγκίπισσα των Μολοσσών, βασίλισσα της Μακεδονίας

-Ελλάς και Κύπρος (1980)

-Ο ΑΣΠΙΔΑ και η πολιτική κρίσις του Ιουλίου του 1965 (1981)

Υπήρξε μεγάλος δωρητής του Συλλόγου «Σκουφάς». Δωρίζει σ’ αυτόν τη βιβλιοθήκη του, ένα γραφείο στην Αθήνα και το σπίτι του στην Άρτα, δίπλα στην Παρηγορήτρια. Ονομάζεται «Γαρουφάλειος Στέγη» και στεγάζει το Ιστορικό Μουσείο του Συλλόγου «Σκουφάς». 

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ

17/1/1904-26/10/1978. Πολιτικός μηχανικός, βουλευτής

Είναι αδελφός του Πέτρου Γαρουφαλιά. Μαθητής Γυμνασίου μαζί με άλλους συμμαθητές του ίδρυσαν τον Όμιλο Φίλων του Κρυστάλλη και στις προσπάθειές τους οφείλεται η προτομή του ποιητή στην Άρτα. Σπούδασε πολιτικός μηχανικός στο Ε.Μ.Π. Αθηνών. Έφεδρος Ανθυποπλοίαρχος το 1940-1944, καλείται από τον αδελφό του, υφυπουργό Τύπου και Πληροφοριών να τυπώσει εφημερίδα που να απηχεί της απόψεις της Ελληνικής Κυβέρνησης.. Με τη βοήθεια του Αχιλλέα Κύρου κυκλοφορούν την ημερήσια πρωινή εφημερίδα «ΕΛΛΑΣ», από 6 Δεκεμβρίου 1944 μέχρι και 21 Ιανουαρίου 1945.

Στις 3-11-1963 εκλέγεται βουλευτής Πρέβεζας με την Ένωση Κέντρου. Στις 16-2-1964 στην ίδια περιφέρεια με την Ένωση Κέντρου δεν εκλέχτηκε όπως και στις 17-11-1974 με την Εθνική Δημοκρατική Ένωση του αδελφού του Πέτρου.

Δωρητής και αυτός της βιβλιοθήκης του στο Σύλλογο «Σκουφάς» και του σπιτιού του στα «Ελέη Άρτας». Εκεί στεγάζεται η βιβλιοθήκη του «Σκουφά». Η αδελφή του Κική Λαμπρινοπούλου, δώρισε στο «Σκουφά» ένα διαμέρισμα στην Αθήνα.

ΜΑΡΚΟΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ

Ο Μάρκος Γαρουφαλιάς είναι και αυτός γιος του πρώτου Πέτρου Γαρουφαλιά. Μεγαλοκτηματίας και έμπορος στην Άρτα. Για τη διάνοιξη της Σκουφά δωρίζει μεγάλο τμήμα στο κέντρο από την πλευρά του Αγίου Δημητρίου. Έχει δυο κόρες Χρυσάνθη και Μαριάνθη και ένα γιο. Ο γιος του Τηλέμαχος ήταν συμβολαιογράφος στην Άρτα. 

Σπίτι του το διατηρητέο όψεως κτήριο, στην οδό Πριοβόλου 8, που άρχισε να κτίζεται το 1929. Έκανε μεγάλη χρηματική δωρεά στο δήμο Αρταίων για βρεφονηπιακό σταθμό και άλλα έργα. Ο δήμος τον τίμησε δίνοντας το όνομά του σε οδό στην περιοχή του τριγώνου. Παιδιά του Τηλέμαχου ο Δημήτριος (Μίμης), γιατρός στην Αθήνα , ο Αιμίλιος διευθυντικό στέλεχος της ΕΤΒΑ, η Νέλη σύζυγος Μιχαήλ Ζήση και ο Μάρκος που σκοτώθηκε το 1941 κατά το Γερμανικό βομβαρδισμό, σε ηλικία 16 ετών.

Τα περισσότερα στοιχεία είναι από το βιβλίο του Δημ. Καρατζένη, « Ευάγγελος Π. Γαρουφαλιάς» και την εργασία του «Η πολιτική ιστορία του νομού Άρτας». Από τα «Αρτινά ιστορικά θέματα» και τον «Ερίβωλο» του Γιάννη Τσούτσινου. Από το «Η κοινοβουλευτική πορεία της Πρέβεζας», του Γεώργιου Κούρτη. Επίσης από το «Κείμενα και αναμνήσεις από τον τραγικό Δεκέμβριο 1944», του Δημ. Γαρουφαλιά που εκδόθηκε από τον αδελφό του Πέτρο. 

Του ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΜΠΟΚΟΓΙΑΝΝΗ
www.gnomiartas.gr