Το άλογο στην αρχαία Ελλάδα

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΕΒΕΖΑ ΙΣΤΟΡΙΑ-ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ- ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΕΒΕΖΑ ΙΣΤΟΡΙΑ- ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ στο πλαίσιο της προσπάθειας της να αναδείξει πολιτισμικά στοιχεία της Ελλάδας, όχι μόνο στο σήμερα, αλλά και στο παρελθόν, ανοίγει ένα κύκλο δημοσιευμάτων, που αφορούν στην Καθημερινότητα της Αρχαίας Ελλάδας.

Μέσα από αυτά τα δημοσιεύματα υπό τον τίτλο «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ» η ΕΠΙΤΡΟΠΗ πιστεύει ότι μπορεί να προσφέρει ενδιαφέρουσα πληροφόρηση, αλλά και να κεντρίσει το ενδιαφέρον των αναγνωστών για προσωπική έρευνα παραπέρα.

Πέρνοντας το έναυσμα από το τοπικό μας έθιμο με την μεταφορά της εικόνας του Αη- Γιώργη στο Σκαφιδάκι με τα άλογα, εγκαινιάζουμε σήμερα τον κύκλο της «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ» με ένα αφιέρωμα στο άλογο.

ΤΟ ΑΛΟΓΟ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

του Κώστα Πιέτα

Το άλογο, από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους, κατείχε μια σημαντική θέση στην Αρχαία Ελλάδα. Η εξημέρωση του τοποθετείται γύρω στο 4.500πΧ., και από τότε το άλογο χρησιμοποιήθηκε από αρκετούς αρχαίους λαούς.

Το άλογο, αχώριστος σύντροφος των αρχαίων Ελλήνων στην προσπάθεια τους να εξερευνήσουν καλύτερες συνθήκες ζωής, υπήρξε συνοδοιπόρος στον πόλεμο, βοηθός στις αγροτικές εργασίες, πηγή εσόδων, μέσο μετακίνησης, αλλά και σύμβολο δύναμης και υπερηφάνειας. Γι αυτό και υπήρχε μια στενή σχέση των Αθηναίων με τα άλογα εν ζωή, και ειδικότερα την ιπποτροφία, δηλαδή, την εκτροφή και την εκπαίδευση των αλόγων, τις ιπποδρομίες και τις αρματοδρομίες. (Στην αρχαία Ελλάδα η χρήση του αλόγου, σε πολεμικά άρματα, είναι γνωστή από τον 16ο αιώνα π.Χ.).

Πέρα από την καθημερινότητα όμως, μπορούμε να δούμε, πως η αρχαιοελληνική κληρονομιά είναι γεμάτη από την παρουσία αλόγων στη Μυθολογία, αλλά και σε κάθε καλλιτεχνική και λογοτεχνική της έκφραση.

Το άλογο ήταν το ιερό ζώο του Ποσειδώνα, που με την ορμητικότητά του θύμιζε τη δυναμική των κυμάτων και τη σφοδρότητα ενός ποταμού. Δεν είναι τυχαίο, ότι πολλοί αρχαίοι ημίθεοι και Βασιλείς διέπρεψαν με ονομαστά άλογα. Ο Ηρακλής, ο Περσέας με τον περίφημο φτερωτό Πήγασο, αλλά και ο Μέγας Αλέξανδρος με τον ονομαστό "Βουκεφάλα", που τον μετέφερε μέχρι την Ινδία. Ο Όμηρος στην "Ιλιάδα" γράφει, πως τα άλογα του Αχιλλέα έχουν λαλιά και πως οι Έλληνες, κατακτούν την Τροία, προσφέροντας δώρο με μορφή αλόγου, τον περίφημο «Δούρειο Ίππο».

Στην Αγγειοπλαστική ο θαυμασμός και η αγάπη των αρχαίων Αθηναίων για το πανέμορφο και περήφανο αυτό ζώο, φαίνεται από τον μεγάλο αριθμό αμφορέων διακοσμημένων με μορφές αλόγων και ιππέων, τα πήλινα σκεύη με μορφές αλόγων, τα παιδικά κερμικά αλογάκια. Μια ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει και στις παιδικές ταφές, τους «εγχυτρισμούς». Οι αμφορείς μέσα στους οποίους θάβονταν βρέφη, που συνοδεύονταν από ταπεινά κτερίσματα, όπως παιχνίδια και μικρογραφίες αγγείων, στην εξωτερικής τους επιφάνεια απεικόνιζαν άλογα.

Οι αρχαίοι Έλληνες γλύπτες παρουσιάσαν τη τέχνη τους, σμιλεύοντας σε μάρμαρο τέλεια άλογα και στολίζοντας με αυτά τους ναούς τους, όπως τον Παρθενώνα, και ιερούς χώρους, όπως την Ελευσίνα. Τα γλυπτά άλογα ήταν έργα εξαιρετικής φροντίδας, που καταδείκνυαν τον πλούτο και την ισχύ των αναθετών τους. Ενδεικτικά, στην Ακρόπολη, στα αετώματα, στις μετώπες και στη ζωφόρο του Παρθενώνα, μετράμε περισσότερα από 200 ανάγλυφα άλογα,

Η κατοχή αλόγου και η συντήρησή του ήταν ακριβή υπόθεση. Ως εκ τούτου μόνο η αριστοκρατική τάξη είχε αυτή τη δυνατότητα και έτσι το άλογο αποτελούσε σύμβολο κύρους, πλούτου και κοινωνικής θέσης. Ο νομοθέτης Σόλων, κάνοντας διάκριση των τεσσάρων κοινωνικών ομάδων της αθηναϊκής πολιτείας, ενέταξε αυτούς τους αριστοκράτες, στη δεύτερη ανώτερη κοινωνική τάξη, εκείνη των Ιππέων. Κατά την περίοδο διακυβέρνησης του Περικλή, ο ρόλος των ιππέων αναβαθμίστηκε και συγκροτήθηκε σώμα χιλίων ανδρών (Ιππικό), το οποίο λάμβανε μέρος σε στρατιωτικές επιχειρήσεις και σε σημαντικές θρησκευτικές γιορτές, όπως τα μεγάλα Παναθήναια.

Τα άλογα κατέχουν εξέχουσα θέση και στην Αρχαία Ελληνική Γραμματεία. Αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Θουκυδίδης και ο Ξενοφώντας κάνουν αναφορά στη συμβολή των Ιππέων στις νίκες των Αθηναίων εναντίον των Σπαρτιατών, ενώ ο Αριστοφάνης ονομάζει μία από τις κωμωδίες του με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ιππείς».

Η μεγάλη αυτή σύνδεση και αγάπη των αρχαίων Ελλήνων προς το υπερήφανο άλογο φαίνεται από το γεγονός της ταφής των αλόγων μαζί με τον κύριο τους, από την ύπαρξη πολλών ονομάτων με το συνθετικό «ίππος», όπως Ιπποκράτης, Ιππαρχος, Δέξιππος, Ξάνθιππος, Φίλιππος, ως ένδειξη ευγενικής καταγωγής, αλλά και από τη άρνηση τους να τραφούν με κρέας αλόγου.

Κλείνοντας το μικρό αφιέρωμα στο άλογο στην Αρχαία Ελλάδα, παραθέτουμε τα λόγια του

Ξενοφώντα, στη πραγματεία του «Περί Ιππικής» των 4ο π.χ αιώνα, που καταδεικνύουν την αγάπη των Ελλήνων για το άλογο: «Το άλογο είναι κάτι όμορφο, κανείς δεν θα κουραστεί να το κοιτάζει, όσο επιδεικνύεται στον θεατή με όλο του το μεγαλείο».