Οι Μυκήνες πέρα από το μύθο... ΄Ενα απίστευτο οδοιπορικό στα 50's

  ΄Ηταν ο Αλαν Γουέις - εκ των ανασκαφέων των Μυκηνών από το 1920 έως το 1957 - που κάλεσε το καλοκαίρι του 1955 τον νεαρό Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ να έρθει στην Ελλάδα και να φωτογραφήσει λεπτομερώς τις Μυκήνες.

 Ο 21χρονος νεαρός φοιτητής του Πανεπιστημίου του Princeton με καταγωγή από ισχυρή αμερικανική εκδοτική οικογένεια, άλλο που δεν ήθελε. Ενα χρόνο μετά το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα, ο νεαρός Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ ταξίδεψε και πάλι στην Ελλάδα με φορτηγό πλοίο από τις ΗΠΑ.

 Πως ήταν οι Μυκήνες το 1955; Αγκωνάρια και ξερολιθιές και πέρα και πάνω απ' όλα να πλανάται ο μύθος των Ατρειδών.

 Κάπως έτσι ο φακός του Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ αποτυπώνει κάτω απ' τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο τις Μυκήνες της δεκαετίας του '50. Τους εργάτες με τα χοντρά κεφαλομάντιλα, το παραδοσιακό καφενείο, το χωράφι που είχε πρόσφατα απαλλοτριωθεί για να εξυπηρετεί τους λιγοστούς τουρίστες.

 Κάπως έτσι αναδύεται ο τόπος μέσα από την αγγλική έκδοση του λευκώματος.

 «Μυκήνες. Από το μύθο στην ιστορία» που κυκλοφορεί από τον οίκο Abbeville Press. 

Ο λόγος για την εμπλουτισμένη έκδοση της ελληνικής «Μυκήνες 1954. Το καταμεσήμερο» (κυκλοφόρησε το 2014). 

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον κομμάτι του που δεν θα περίμενε να βρει κάποιος εν πρώτοις σε ένα νοσταλγικό λεύκωμα είναι μια ακτινογραφία των πρωταγωνιστών που έφεραν στο φως τις Μυκήνες - από τον Σλήμαν και τον Τσούντα έως τον Μυλωνά και τον Ιακωβίδη - αλλά και της ίδιας της ιστορίας των Μυκηνών.  

Οι ασπρόμαυρες, ατμοσφαιρικές φωτογραφίες του Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ «ντύνουν» με μοναδικό τρόπο το κείμενο της Αθηνάς Κακούρη - που εκτός από δημοφιλής συγγραφέας είναι και η χήρα του ακαδημαϊκού και αρχαιολόγου Σπύρου Ιακωβίδη, ο οποίος επί έξι δεκαετίες ασχολήθηκε με τις Μυκήνες - το πρωτόπτυπο θεατρικό έργο που ειδικά για την έκδοση συνέγραψε ο διάσημος βρετανός θεατρικός συγγραφέας, John Guare, ενώ σημαντική είναι επίσης και η συνεργασία της Λίζας Γουέις Φρεντς, που εκτός από το γεγονός ότι διατέλεσε διευθύντρια της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών επί πέντε χρόνια (1989-1994) υπήρξε από τους πρωτεργάτες για τη σύνταξη του Αρχαιολογικού Ατλαντα των Μυκηνών. 

Η νέα έκδοση αποτέλεσε την αφορμή της συνομιλίας μας με τον Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ.

- Κύριε ΜακΚέιμπ, ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το πιο συναρπαστικό σ' αυτή την έκδοση; Γιατί αποφασίσατε να συμμετάσχετε;

«Οταν η ελληνική έκδοση βγήκε τον Απρίλιο του 2014 είχε ήδη ένα pdf της αγγλικής έκδοσης. Θεώρησα εύκολο πράγμα να βρω έναν αμερικανό εκδότη και να προχωρήσει για τύπωμα. Ο πρώτος οίκος που επισκεφθήκαμε ήταν Abbeville Press που εξέφρασαν ένα μεγάλο ενδιαφέρον να προχωρήσουν σ' αυτή. Το εκπληκτικό ήταν το ότι ήθελαν επιπρόσθετο υλικό για το αμερικανικό κοινό - πράγματα που εμείς θεωρούμε δεδομένα στην Ελλάδα.Είπαν ότι οι αμερικάνοι δεν γνωρίζουν που βρίσκονται οι Μυκήνες, και χρειάζονταν χάρτη. Κι έτσι φτιάξαμε ένα χάρτη. Είπαν ότι οι αμερικάνοι δεν γνωρίζουν πότε άνθισε ο Μυκηναϊκός 

 πολιτισμός, κι έτσι η Λίζα Γουέις Φρεντς ετοίμασε ένα timeline με την αρχή και το τέλος των Μυκηναϊκών χρόνων. Είπαν ότι οι αμερικάνοι δεν γνωρίζουν το μυθολογικό «τοπίο» των Μυκηνών, κι έτσι ο John Guare, ένας από τους μεγαλύτερους αμερικάνους θεατρικούς συγγραφείς, δημιούργησε ένα έργο για την οικογενειακή ιστορία του Βασιλιά Αγαμέμνονα. Η δράση ξεκινά μεταξύ του Αγαμέμνονα και της Κασσάνδρας σε ένα πολεμικό πλοίο που επιστρέφει από την Τροία. Και προετοιμάσαμε, επίσης, οικογενειακά «δέντρα» με παρακλάδια της οικογένειας από την Κρήτη και τις Μυκήνες. Ο εκδότης επίσης μας είπε ότι οι αμερικάνοι δεν έχουν ιδέα σχετικά με τα εκπληκτικά αντικείμενα που βρέθηκαν στις Μυκήνες, κι έτσι χρειαστήκαμε φωτογραφίες τους. Και δεν γνωρίζουν πως δείχνει μια πινακίδα με Γραμμική Β, κι έτσι το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο μας έδωσε μια όμορφη φωτογραφία της πιανκίδας. Κι επειδή τα όσα έγραψε ο Αριστοτέλης για το πως η κλιματική αλλαγή επηρέασε τις τύχες του ΄Αργους και των Μυκηνών, συνέστησαν να συμπεριλάβουμε και μια γεωλογική μελέτη. Και είπαν ότι κανείς δεν γνωρίζει τους ανασκαφείς (των Μυκηνών), κι έτσι η Τίνα Χαλματζή δημιούργησε όμορφα πορτρέτα όλων. Να γιατί, η μεταμόρφωση και η επέκταση (της έκδοσης) υπό τη διεύθυνση του οίκου ήταν μια ενδιαφέρουσα διαδικασία» 

- Είναι αλήθεια ότι η δημιουργία του τόμου βρίσκεται εξήντα χρόνια πριν από σήμερα; Γιατί; Και ο «καταλύτης» για τη δημιουργία του ήταν ο θάνατος του αρχαιολόγου Σπύρου Ιακωβίδη; 

 «Ο Αλαν Γουέις, ο ανασκαφέας των Μυκηνών, με προσκάλεσε να έρθω το καλοκαίρι του 1955 και να φωτογραφίσω το χώρο λεπτομετώς. Είχε δει κάποιες από τις πρώτες μου φωτογραφίες από τις Μυκήνες το 1954 σε έκθεση στο Princeton. Τα χρόνια που ακολούθησαν μερικές απ' αυτές δημοσιεύτηκαν, ή παρουσιάστηκαν αλλά κατά μόνας. Ηθελα να δημοσιευτούν σε μια περιεκτική έκδοση που να αφορά το συγκεκριμένο χώρο εκείνο το χρόνο. Οταν πέθανε ο Σπύρος Ιακωβίδης, η (σύζυγός του), Αθηνά κι εγώ συζητήσαμε το project. Είχε την καταπληκτική ιδέα ενός κειμένου που να αντιπροσωπεύει ένα φόρο - τιμής σε όλους τους αρχαιολόγους που εργάστηκαν στις Μυκήνες, η συνεισφορά των οποίων έφεραν στο φως τόσο πολλές πληροφορίες σχετικά με τον συγκεκριμένο πολιτισμό. Κάπως έτσι γεννήθηκε η ελληνική έκδοση του τόμου και η Αθηνά Πατάκη προσφέρθηκε να το εκδώσει». 

- Αιχμαλωτίσατε το τοπίο προτού παραδοθεί στον μαζικό τουρισμό. Ποιες είναι οι αναμνήσεις σας από εκείνη την εποχή; Πως αισθανθήκατε όταν εσείς, ένας αμερικανός, πρωτοαντικρύσατε τις Μυκήνες το 1954;  

«Οι πιο ισχυρές αναμνήσεις μου έχουν σχέση με τη μαγεία και τη μοναδικότητα του χώρου. Τα ερείπια με τις γιγαντιαίες πέτρες. Η Ακρόπολη τοποθετημένη ανάμεσα στα βουνά Ζάρα και Προφήτης Ηλίας και, βεβαίως, οι ομηρική ηχώ ενίσχυσε την εμπειρία». 

- Πως άλλαξαν τα πράγματα (και για τον τόπο επίσης); 

  «Οι αλλαγές στον τόπο εστιάζονται κυρίως στους πολύ μεγάλους αριθμούς τουριστών που τον επισκέπτονται κυρίως συγκεκριμένες μέρες το χρόνο. Αλλά αν πάει κανείς εκεί το χειμώνα μπορεί να έχει μια παρόμοια μοναξιά κατά τη διάρκεια΄της επίσκεψής του, ενώ ο χειμωνιάτικος ήλιος και το πράσινο τοπίο προσθέτουν μεγάλη γογτεία. Και βεβαίως, σήμερα με τα νέα μονοπάτια και γέφυρες, δεν χρειάζεται καν να φέρεις μαζί σου ειδικά παπούτσια».

- Γιατί αποφασίσατε να «αναμείξετε» τα κείμενα της Αθηνάς Κακούρη με τα ατμοσφαιρικά, ασπρόμαυρα πλάνα σας και το πρωτότυπο θεατρικό έργο του John Guare;

«Αισθανθήκαμε ότι θσ μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια καθηλωτική εμπειρία με τα οπτικά μέρη, την ιστορία των ανασκαφών (και τι παρήγαγαν) και τη μυθολογική ιστορία κι όλο το τριγύρω "μακάβριο" πλαίσιο».

- Το εμπλουτισμένο βιβλίο απευθύνεται στους διεθνείς «εραστές» του κλασσικού πολιτισμού; Που θα μπορούσε κανείς να το βρει; Πρόκειται να εκδοθεί στην ελληνική γλώσσα; 

  «Ο καλύτερος τρόπος να προμηθευτεί κανείς το βιβλίο είναι να το παραγγείλει από το Amazon. Φαίνεται να είναι διαθέσιμο σε πολλά από sites, (UK, USA, Germany, Spain, Japan, France.). Αν η ΄Αννα Πατάκη αποφασίσει να ξανατυπώσει την ελληνική έκδοση είμαι σχεδόν σίγουρος ότι θα θέλει να συμπεριλάβει και κάποια στοιχεία από το νέο υλικό».

- Εχετε επισκεφθεί και «αιχμαλωτίσει» με το φακό σας πολλά συναρπαστικά μέρη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τι είναι το τόσο ξεχωριστό σε σχέση με τις Μυκήνες;

«Για να ξεκινήσω, νομίζω ότι είναι ένας αξιομνημόνευτος τόπος. Βρίσκει θέση μεταξύ δυο βουνών, στους πρόποδές τους αν θέλετε, και από τη μια μεριά είναι το θεαματικό φαράγγι του Χάβου - που δημιουργεί ένα φυσικό αμυντικό τείχος. Και μετά (είναι) οι τεράστιες πέτρες - πολύ μεγαλύτερες απ' ότι κάποιος μπορεί να φανταστεί - οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν για τα «Κυκλώπεια» τείχη. Κι ακόμα πιο σημαντικό, από τη σκοπιά του φωτογράφου, (είναι) οι αλλαγές του φωτός κατά τη διάρκεια της ημέρας και των εποχών που δημιουργούν μια εκλπηκτική ποικιλία εικόνων».

- Τι μπορεί να κάνει σημαντική την παρουσία αυτού του βιβλίου κατά τη διάρκεια της πειρόδου της οικονομικής και πνευματικής - όπως ισχυρίζονται πολλοί - κρίσης; 

  «Κάνοντας ανασκόπηση στον Μυκηναϊκό πολιτισμό και πόσο μικρή ήταν η διάρκειά του, με έκανε να σκέφτομαι καθημερινά κατά τη διάρκεια αυτού του project πόσο εύθραυστος μπορεί να είναι ένας πολιτισμός» 

- Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια σε σχέση με τη φωτογραφία; 

  «Συνεργάζομαι με το Traditional Boat Association και τη γκαλερί Citronne για μια έκθεση στον Πόρο τον Μάιο κατά τη διάρκεια της Traditional Boat Regatta με φωτογραφίες από τη δεκαετία του '50 και του '60 με τα ξύλινα πλοία στο Αιγαίο. Επίσης, δουλεύω πάνω σε μια έκθεση που παρουσιάζει την καθημερινή ζωή στα νησιά προτού γίνει επέλαση του μαζικού τουρισμού, μια έκθεση που θα μπορούσε να δώσει περισσότερες πληροφορίες στο πως θα μπορούσε να ήταν η ζωή σ' αυτά τα νησιά τους προ - ιστορικούς χρόνους. Επίσης, συγκεντρώνω τις φωτογραφίες του αρχείου μου γύρω από ναυτικά θέματα για ένα βιβλίο για τους Ελληνες και τις Θάλασσές τους. ΄Ένα  βιβλίο με πορτρέτα Ελλήνων είναι ένα άλλο project. Τέλος, το αρχείο μου περιλαμβάνει πολλές φωτογραφίες της Σαντορίνης από το 1954 και το 1955 - λίγο πριν ο σεισμός καταστρέψει τα 85% των δομών του νησιού. Εχω συνομιλήσει με εκδότη για το συγκεκριμένο βιβλίο. Και τέλος, διαθέτω μια πολύ μεγάλη συλλογή φωτογραφιών της Κάσου τον Ιούλιο του 1965. Θεωρώ ότι θα «φτιαχναν ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο επίσης...»

της Κατερίνας Λυμπεροπούλου 

www.thetoc.gr