Σύνταξη; Πολύ αργά για δάκρυα πλέον

Αυτές τις μέρες παρατηρώ στις συζητήσεις για το ασφαλιστικό, την έκπληξη και τον προβληματισμό που εκφράζουν οι πολιτικοί για τη σκληρότητα των μέτρων που έρχονται. Μοιάζει με την υποκριτική στεναχώρια της «θλιμμένης» χήρας που δολοφόνησε κρυφά τον σύζυγό της ρίχνοντας κάθε μέρα μια σταγόνα δηλητήριο στον καφέ του και τώρα θρηνεί απαρηγόρητη.

Η δραματική κατάσταση στην οποία οδηγήθηκε το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας αποτελεί αποτέλεσμα ενεργειών, αλλά κυρίως παραλείψεων, που έλαβαν χώρα τα τελευταία 60 χρόνια. Η πορεία του ήταν προδιαγεγραμμένη και προβλεπόμενη με ακρίβεια εδώ και δεκαετίες. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι η συνταξιοδοτική δαπάνη το 1999 ήταν 14 δισ. ευρώ, ενώ το 2009 έφτασε τα 32 δις ευρώ. Επίσης το κράτος επιδότησε τα Ασφαλιστικά Ταμεία με 200 δισ. ευρώ για την περίοδο 2000 - 2014, χωρίς να συμπεριλαμβάνεται η δαπάνη για τις συντάξεις Δημοσίου.

Στο γεγονός της κατάρρευσης του συστήματος επέδρασε επαυξητικά η ραγδαία γήρανση του πληθυσμού, η ερασιτεχνική διαχείριση των αποθεματικών των Ταμείων, το PSI, η καλπάζουσα ανεργία και η μεγάλη μείωση μισθών που επήλθαν λόγω της δημοσιονομικής κρίσης των τελευταίων ετών.

Γνωστός μου, ανώτερο στέλεχος του ΟΤΕ, πριν την ιδιωτικοποίηση του, παίρνει σύνταξη στα 49 μέσω της εθελούσιας εξόδου που προσφέρεται το 2005, με σύνταξη άνω των 3.000 ευρώ και εφάπαξ άνω των 80.000 ευρώ, την ίδια στιγμή επαναπροσλαμβάνεται από τον ΟΤΕ ως σύμβουλος με «μπλοκάκι». 

Σε αυτό το σημείο έρχονται στο μυαλό μου κάποια γεγονότα από το παρελθόν: 

Ανάμνηση 1η

Θυμάμαι τους γονείς καλού παιδικού μου φίλου που επί χρόνια συναντούσα όποτε πήγαινα στο πατρικό σπίτι του. Πριν λίγο καιρό με ενημέρωσε ότι χώρισαν και τον ρώτησα από ενδιαφέρον αν το διαζύγιο θα ήταν συναινετικό. Η απάντηση του με εξέπληξε, γιατί έμαθα μετά από τόσα χρόνια ότι δεν θα έπαιρναν διαζύγιο, αφού ποτέ δεν είχαν επισήμως παντρευτεί. Η μητέρα του ήταν κόρη στρατιωτικού και έπαιρνε σύνταξη «Άγαμης Θυγατέρας» από μικρή. 

Ανάμνηση 2η

Εν έτει 2001, εργάζομαι σε συμβουλευτική εταιρεία που έχει αναλάβει έργο σχετικά με την Κοινωνική Ασφάλιση για κάποιον Δημόσιο Φορέα. Θυμάμαι πόσο δύσκολο και επίπονο ήταν να καταφέρουμε να εντοπίσουμε και να καταγράψουμε τα εκατοντάδες διαφορετικά Ταμεία Ασφάλισης που υπήρχαν εκείνη την εποχή. Στα πλαίσια αυτού του έργου θυμάμαι επίσης τον εαυτό μου να συζητά με υψηλόβαθμο στέλεχος του αρμόδιου Υπουργείου και να ρωτώ αφελώς αν πιστεύει ότι τα άτομα της γενιάς μου θα καταφέρουν να πάρουν κάποτε μια καλή σύνταξη. Η απάντηση ήταν αφοπλιστική: «Ποια σύνταξη; Ένα επίδομα θα πάρετε και με επιφύλαξη κι αυτό».

Ανάμνηση 3η

Γνωστός μου, ανώτερο στέλεχος του ΟΤΕ, πριν την ιδιωτικοποίηση του. Παίρνει σύνταξη στα 49 μέσω της εθελούσιας εξόδου που προσφέρεται το 2005, με σύνταξη άνω των 3.000 ευρώ και εφάπαξ άνω των 80.000 ευρώ. Την ίδια στιγμή επαναπροσλαμβάνεται από τον ΟΤΕ ως σύμβουλος με «μπλοκάκι». 

Ανάμνηση 4η

Κάπου στο 2007, βρίσκομαι στη Νορβηγία και συνομιλώ με φίλο μου Νορβηγό για οικονομικά θέματα. Κάποια στιγμή η κουβέντα πάει στις συντάξεις και του αναφέρω ότι στην Ελλάδα η σύνταξη είναι το 80% του καλύτερου μισθού της τελευταίας πενταετίας πριν την σύνταξη (χρόνια μετά έμαθα ότι σε κάποια ταμεία έφτανε και το 110%). Θυμάμαι να με κοιτάει όλο έκπληξη και να μου λέει θρασύτατα «Αποκλείεται!!». Ενοχλημένος εγώ τον ρωτώ«Εννοείς ότι λέω ψέματα;» 

«Όχι, απλά μάλλον δεν είσαι αρκετά ενημερωμένος. Αποκλείεται να μπορεί η Ελλάδα να δίνει τέτοιες συντάξεις, όταν η Νορβηγία δεν μπορεί. Εδώ το ποσοστό αναπλήρωσης από το κράτος είναι 40% έως 50% του μέσου μισθού» μου απαντά.

Μερικά χρόνια μετά, το 2010, όταν υπογράφαμε το πρώτο μνημόνιο, μου τηλεφωνεί και μου λέει μόνο τρεις λέξεις «Τώρα σε πιστεύω».

Ανάμνηση 5η

Απρίλιος 2001. Ο Τάσος Γιαννίτσης προσπαθεί να κάνει μια μεγάλη αλλαγή στο ασφαλιστικό. Προωθεί σημαντικές αλλαγές όπως περικοπή υψηλών συντάξεων στα «ευγενή» Ταμεία, σύνταξη στα 65 για όλους, αναδόμηση των Βαρέων και Ανθυγιεινών, κατάργηση χαριστικών διατάξεων προνομιούχων επαγγελματικών ομάδων, περιορισμό συντάξεων για μητέρες ανηλίκων, συγχώνευση Ταμείων, κοινό ποσοστό αναπλήρωσης για όλες τις συντάξεις, κίνητρα για ιδιωτική και επαγγελματική ασφάλιση. Οι αλλαγές αυτές αντιμετώπισαν την λυσσαλέα αντίδραση των συνδικαλιστών αλλά και των κορυφαίων στελεχών του ΠΑΣΟΚ, των κομμάτων της Βουλής, της συντριπτικής πλειοψηφίας των δημοσιογράφων και καναλιών, των επιμελητηρίων, επαγγελματικών ενώσεων και συλλόγων, των αγροτών, κλπ. Το γεγονός αυτό ανάστησε τις «νεκρές»ΓΣΕΕ και ΑΔΕΔΥ οι οποίες διοργάνωσαν απανωτές διαδηλώσεις, ίσως τις μεγαλύτερες μεταπολιτευτικά, όπου συμμετείχαν οι πάντες σχεδόν. Έτσι το σχέδιο Γιαννίτση εγκαταλείφθηκε και ο ίδιος απεπέμφθη από το Υπουργείο Εργασίας, αναλαμβάνοντας άλλο πόστο. 

Υπολογίζεται ότι αυτές οι αλλαγές θα έδιναν ανάσα στο Σύστημα τουλάχιστον για 20 χρόνια, ώστε να μπορέσουν να γίνουν οι όποιες μεταρρυθμίσεις πιο σταδιακά. Οι σχετικές αναλογιστικές μελέτες της εποχής υπολόγιζαν μεγάλη επιδείνωση του τρέχοντος συστήματος από το 2015 και κατάρρευση το 2020. Πολλοί υπουργοί του ΠΑΣΟΚ θεώρησαν ότι δεν έπρεπε η Κυβέρνηση να ασχοληθεί σοβαρά εκείνη τη στιγμή με ένα πρόβλημα της επόμενης δεκαετίας. 

Ανάμνηση 6

Έτος 2003 και η Γερμανία αποφασίζει να λάβει δραστικά μέτρα για την ανόρθωση της οικονομίας της, διαβλέποντας τις απειλές που έρχονται απ' το μέλλον και τις οικονομικές κρίσεις που προσεγγίζουν. Ο Γκέρχαρντ Σρέντερ εξαγγέλλει την«Αντζέντα 2010» με στόχο τη μείωση των δημοσίων δαπανών, την μείωση της ανεργίας των νέων, την διασφάλιση των συντάξεων των μελλοντικών γενεών.

«Θα ήταν άδικο να ζήσουμε στις πλάτες των νέων γενεών. Αν δεν οργανώσουμε τη διαδικασία μεταρρύθμισης, θα μας υπερκεράσουν οι δραματικές αλλαγές στην οικονομία και την κοινωνία. Χωρίς αυτά τα μέτρα, η ραγδαίως γηράσκουσα χώρα μας δεν θα μπορεί για πολύ ακόμη να διαθέτει ένα γενναιόδωρο σύστημα πρόνοιας και κοινωνικής ασφάλισης, δίχως να βυθίζει στα χρέη τις μελλοντικές γενιές» λέει από το βήμα της Γερμανικής Βουλής. 

Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε και είχε εκπληκτικά αποτελέσματα καθιστώντας την Γερμανία ατμομηχανή της Ευρώπης και απρόσιτη από τις οικονομικές κρίσεις που ακολούθησαν. Φυσικά ο ίδιος έχασε τις επόμενες εκλογές και μάλλον το γνώριζε ήδη όταν εξήγγειλε τα μέτρα απ' τη Βουλή.

Σταματώ εδώ το ταξίδι στο παρελθόν και αφήνω σε εσάς τα όποια σχόλια. Είμαι σίγουρος ότι όλοι σας έχετε παρόμοια περιστατικά να αναφέρετε και καταλαβαίνετε τι έφταιξε που φτάσαμε εδώ. Το ζήτημα είναι τι πρέπει να γίνει σήμερα για να διασφαλιστεί ότι οι νεότερες γενιές θα λάβουν κάποια αξιοπρεπή σύνταξη όταν την χρειαστούν και δεν θα πληρώνουν εισφορές χωρίς αντίκρισμα για μια ζωή.

Ίσως η λύση να απαιτεί ένα γενικό "reset" του συστήματος και την εφαρμογή μιας άλλης προσέγγισης που να επιτρέπει στους νέους ασφαλισμένους να επιλέγουν οι ίδιοι που θα ασφαλιστούν. Να γνωρίζουν από μικρή ηλικία τις επιλογές που έχουν, ώστε να προλάβουν να εξασφαλίσουν στον εαυτό τους μια σύνταξη για τα χρόνια εκείνα. Διότι είναι ανέντιμο να πληρώνουν εισφορές για πολλά χρόνια και να ενημερωθούν σε μεγάλη ηλικία ότι δεν θα μπορέσει τελικά το κράτος να τους εξασφαλίσει την επιβίωση στα γεράματα. 

Βέβαια όλα αυτά προϋποθέτουν πολιτική βούληση και αγνόηση του πολιτικού κόστους (όπως έκανε ο Σρέντερ στη Γερμανία). Πιστεύετε ότι υπάρχουν στο ελληνικό πολιτικό σύστημα αυτές οι προϋποθέσεις; Είναι θλιβερό ότι όλοι μας σχεδόν σκεφτόμαστε αυτή τη στιγμή την ίδια αρνητική απάντηση. 

Δυστυχώς..

Πολύ αργά για δάκρυα πλέον...

Χρύσανθος Στεφανόπουλος  Οικονομολόγος - Ορκωτός ελεγκτής 

www.huffingstonpost.gr