Η μεγάλη κρίση ταυτότητας της μεσαίας τάξης...

Όλο και λιγότεροι άνθρωποι μένουν στο ίδιο επάγγελμα για όλη τους τη ζωή. Πλέον, δεν είμαστε ό,τι κάνουμε, γράφει ο Simon Kuper στους Financial Times.

Κάποτε δείπνησα στο Σαν Φρανσίσκο με μια ομάδα ιδιοκτητών βιβλιοπωλείων. Πώς, τους ρώτησα, καταλήγει κάποιος με δικό του βιβλιοπωλείο; Α, είπαν, υπήρχε μια ορισμένη διαδρομή, που λίγο- πολύ έμοιαζε με το να παίρνουν ιερές διαταγές. Είχε ως εξής: γράφεις μια μεταπτυχιακή διατριβή. Αρχίζεις να εργάζεσαι σε ένα βιβλιοπωλείο για να βγάλεις λίγα χρήματα. Η διατριβή σου όλο και λιγοστεύει. Αυξάνεις τις ώρες στο κατάστημα. Τελικά, ο γηραιός ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου σε αναγκάζει να αναλάβεις. Είναι ένα επάγγελμα για πολυμαθείς με το άγχος της ολοκλήρωσης.

Αυτή ήταν η εμπειρία της μεσαίας τάξης ανέκαθεν: οι άνθρωποι έχουν μια επαγγελματική ταυτότητα. Είμαστε αυτό που κάνουμε. Επιλέγουμε επαγγέλματα που ταιριάζουν στην ταυτότητά μας  και στη συνέχεια τα επαγγέλματα αυτά ενισχύουν την ταυτότητά μας. Οι σχολαστικοί τύποι γίνονται λογιστές και στη συνέχεια η λογιστική τους κάνει ακόμα πιο σχολαστικούς. Οι άνδρες ειδικότερα ανέκαθεν καθορίζονταν εν μέρει από την εργασία τους. Όμως, αυτή η εποχή τελειώνει. Με την οικονομική κρίση και τις τεχνολογικές αλλαγές (τα ρομπότ κατακτούν τον κόσμο), όλο και λιγότεροι από εμάς θα έχουν ικανοποιητικές θέσεις εργασίας ή θα παραμείνουν στο ίδιο επάγγελμα για όλη τους τη ζωή. Οι άνθρωποι παύουν να είναι η δουλειά τους. Αυτό τους αναγκάζει να βρουν νέες ταυτότητες.

Πέρασα χρόνια σε μια ερασιτεχνική έρευνα για την επαγγελματική ταυτότητα. Ένας δικηγόρος απέσταξε τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του επαγγέλματός του για μένα: «Θα πρέπει να επικαλεστείς όποια πλευρά της υπόθεσης σε έχει προσλάβει, κι έτσι πρέπει να είναι ανήθικος. Και τότε θα πρέπει να είσαι πειστικός. Είναι το προφίλ ενός ψυχοπαθή». Ένας πρώην δημοσιογράφος που μεταπήδησε σε επενδυτικές τραπεζικές δραστηριότητες μου έδωσε το ανάλογο με τους τραπεζίτες: «Οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τα χρήματα, επειδή συνήθως μεγαλώνουν χωρίς πολλά». Οι πολιτικοί είναι αντιπαθείς, αλλά από την εμπειρία μου τείνουν να είναι φιλικοί και κοινωνικοί. Όταν κατά λάθος σκόνταψα σε ένα δωμάτιο γεμάτο με αριστερούς πολιτικούς από όλο τον κόσμο, παρατήρησα κάτι άλλο: σχεδόν όλοι φαίνονταν καλοί. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που έχουν αρκετή αυτοπεποίθηση ώστε να εισέλθουν de facto σε διαγωνισμούς δημοτικότητας και να έχουν τα πρόσωπά τους σε αφίσες.

Η επαγγελματική ταυτότητα αλλάζει με την πάροδο του χρόνου. Όταν μπήκα στη δημοσιογραφία πριν από 20 χρόνια, υπήρχαν πολλές μπύρες. Στη συνέχεια ήρθε το διαδίκτυο και απαιτούνταν να γράφεις ασταμάτητα για να πληρωθείς. Σήμερα οι δημοσιογράφοι φαίνεται να προσπαθούν υπερβολικά και, ολοένα και περισσότερο, οι γυναίκες. (Ο πιο γρήγορος τρόπος για να κάνεις θηλυκό ένα επάγγελμα είναι να μειώσεις τους μισθούς).

Ο ακαδημαϊκός χώρος κάποτε προσέλκυε ανθρώπους που τους άρεσαν οι ιδέες. Αλλά με την πτώση της μεγάλης θεωρίας και την πίεση να δημοσιεύουν ατελείωτες εργασίες, οι ακαδημαϊκοί πλέον τείνουν να είναι εργατικοί τύποι και  πρόθυμοι να αφιερώσουν τη ζωή τους σε μικροσκοπικές ειδικότητες. (Στην ολλανδική αργκό, αυτό το είδος ανθρώπου είναι γνωστό ως «εραστής μυρμηγκιών» κάποιος με εμμονή στα μικροσκοπικά πράγματα). Άλλα επαγγέλματα καταστράφηκαν από την τεχνολογία. Όταν ένας από τους ιδιοκτήτες βιβλιοπωλείου με ρώτησε εκείνο το βράδυ να αναφέρω το αγαπημένο βιβλιοπωλείο μου και εγώ βλακωδώς απάντησα «το Amazon», μου είπε: «μπλιαχ!». Η δημοσιογραφία έχει αντικατασταθεί από το PR.

Τα θύματα αυτών των αλλαγών έχουν χάσει τις επαγγελματικές ταυτότητές τους. Αυτό συμβαίνει στους περισσότερους copywriters στη διαφήμιση, για παράδειγμα, μετά από την ηλικία των 40 περίπου. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ιστορία του ατόμου για το ποιος είναι ξαφνικά καταρρέει. Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο οι άνεργοι τείνουν να είναι δυσαρεστημένοι. Οποιαδήποτε ξαφνική αλλαγή στο καθεστώς απασχόλησης συγχέει, επίσης, τους φίλους και την οικογένεια.

Εμείς της μεσαίας τάξης βιώνουμε απλά αυτό που οι εργατικές τάξεις πέρασαν από το 1970. Οι ανθρακωρύχοι και οι εργάτες είχαν σκληρές, δυσάρεστες θέσεις εργασίας, αλλά αυτές οι θέσεις εργασίας τους έδιναν μια ταυτότητα - εν μέρει ακριβώς επειδή ήταν σκληροί. Σήμερα οι περισσότερες θέσεις εργασίας της εργατικής τάξης συνεπάγεται ότι εξυπηρετούν τους πολίτες: σερβίρουν καφέ, οδηγούν ταξί ή φροντίζουν μικρά παιδιά ή η ηλικιωμένους. Αλλά είναι δύσκολο να κατασκευάσεις μια ταυτότητα από τη δουλική εργασία. Σε ένα επεισόδιο του  Snoopy υπάρχει ένας «παγκοσμίου φήμης ταμίας σε παντοπωλείο». Ξεκινά πάντα με ενθουσιασμό και στη συνέχεια απογοητεύεται. «Αχ, άλλες επτά ώρες και 40 λεπτά για να φύγω» λέει, ή: «Είναι δύσκολο να είσαι ένας παγκοσμίου φήμης ταμίας σε παντοπωλείο».

Μια ταξική διαίρεση χωρίζει τους ανθρώπους που επιλέγουν τη δουλειά τους από αυτούς που δεν το κάνουν. Οι σημερινοί νέοι ως επί το πλείστον δεν την επιλέγουν. Εάν έχουν εργασία, είναι συχνά δουλοπρεπείς. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αυτοπροσδιορίζονται χωρίς το όφελος της επαγγελματικής ταυτότητας. Πολλοί το κάνουν μέσω της κατανάλωσης: είσαι το Mac σου ή το αγαπημένο σου είδος καφέ. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν άλλες στρατηγικές. Στο Twitter, έχεις 160 χαρακτήρες για να γράψεις τη βιογραφία σου -κατ' ουσίαν, να δηλώσεις την ταυτότητά σου. Οι νεότεροι άνθρωποι συχνά αναφέρουν μόνο τις αγαπημένες τους ομάδες ή συγκροτήματα, ή χρησιμοποιούν μια ετικέτα όπως: «Το μόνο πράγμα που με εμποδίζει από το να είμαι ένα καθαρό λευκό σκουπίδι είναι η έλλειψη κινήτρων».

Για πολλούς από αυτούς τους ανθρώπους λογαριασμός τους στο Twitter ή μια σελίδα στο Facebook είναι η ταυτότητά τους. Είναι ο τόπος όπου παρουσιάζουν τον εαυτό τους στον κόσμο. Αυτά τα sites έχουν απογειωθεί εν μέρει επειδή οι άλλες ταυτότητες μας έχουν αποδυναμωθεί - ή, όπως το θέτει ο κοινωνιολόγος Ζίγκμουντ Μπάουμαν, έχουν γίνει «ρευστές». Οι άνθρωποι κάποτε καθορίζονταν από τη δουλειά τους, την εκκλησία τους, το έθνος τους και την οικογένειά τους. Αλλά σε αυτούς τους κοσμικούς, άνεργους,  παγκοσμιοποιημένους καιρούς, όταν όλο και περισσότεροι από εμάς ζουν μόνοι, δεν είμαστε πλέον πολύ σίγουροι για αυτό που είμαστε.

www.ft.com