Φυλαχτείτε από το επόμενο οικονομικό τσουνάμι!

«Όλες οι μεγάλες ήττες μπορούν να περιγραφούν με δυο μόνο λέξεις: πολύ αργά», ισχυριζόταν ο στρατηγός Μακ 'Αρθουρ (MacArthur). Θα περιμένουμε άραγε κι εμείς να είναι πολύ αργά πριν συνειδητοποιήσουμε τη σοβαρότητα της κατάστασης; Θα περιμένουμε να είναι πολύ αργά για να αλλάξουμε την πορεία που μας οδηγεί κατ' ευθείαν στον τοίχο;

Επισήμως, τον Απρίλιο προστέθηκαν στη Γαλλία 40 χιλιάδες νέοι άνεργοι. Αλλά το ίδιο το υπουργείο παραδέχεται πως σε ένα μήνα ενεγράφησαν 534 χιλιάδες στα γραφεία ευρέσεως εργασίας του «πόλου της απασχόλησης». Αν οι νέοι άνεργοι είναι «μόνο» 40 χιλιάδες, αυτό συμβαίνει διότι το ίδιο διάστημα διαγράφτηκαν από τα γραφεία του «πόλου της απασχόλησης» 494 χιλιάδες. «Σχεδόν οι μισοί εξ αυτών επανήρθαν στην αγορά εργασίας», διευκρινίζει το υπουργείο. Συμπεραίνουμε πως το άλλο μισό εξακολουθεί να παραμένει άνεργο: μερικοί εξ αυτών ενεγράφησαν σε προγράμματα κατάρτισης, άλλοι μπορεί να αντιμετωπίζουν γραφειοκρατικά προβλήματα με την παραμονή τους στις λίστες των ανέργων· πάντως, κάθε μήνα 80 ως 100 χιλιάδες άνεργοι χάνουν κάθε κοινωνική τους προστασία.

Στον ευρωπαϊκό νότο τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα: στην Ιταλία η ανεργία πλήττει 3 εκατομμύρια ενήλικες, αλλά υπάρχουν κι άλλα 3 εκατομμύρια «αποθαρρυμένοι» που έχουν πάψει να αναζητούν καν δουλειά. «Οργανώνουμε ένα κοινωνικό σφαγείο» σχολιάζει η εργοδοτική ένωση της χώρας. Η Ισπανία έχει 6.2 εκατομμύρια ανέργους, και πόσους ακόμα φτωχούς; «Στη Μαδρίτη, κανένας γιος εργάτη δεν πηγαίνει πια στο πανεπιστήμιο», αφηγείται μια νεαρή Ισπανίδα. «Λες κι έχει σπάσει κάτι. Χωρίς αλλαγές, η Ισπανία δεν θα ορίζει πια το μέλλον της».

Αλλά μήπως είναι καλύτερη η κατάσταση σε άλλα μέρη του κόσμου; Στις Ηνωμένες Πολιτείες, παρά τα κολοσσιαία ελλείμματα (μέσα σε ένα χρόνο, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε κατά 1.1 τρις δολάρια), παρά τη στήριξη της ομοσπονδιακής τράπεζας, που κάθε μήνα παράγει εκ του μηδενός 85 δις δολάρια για να χρηματοδοτεί το έλλειμμα, το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού έπεσε στα χαμηλότερα επίπεδα της ιστορίας: 63.3%! Η ανεργία φαίνεται να έχει σταθεροποιηθεί αριθμητικά, αλλά μέσα σε ένα μήνα 495 χιλιάδες άνεργοι έπαψαν να αναζητούν εργασία και διαγράφηκαν έτσι από τους καταλόγους των ανέργων. Ακόμα κι εφαρμόζοντας υπερβολικά «βολικές» δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές, οι ΗΠΑ δεν καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν την ανεργία. Το Μάιο, η βιομηχανική παραγωγή άρχισε να μειώνεται!

Στη Ιαπωνία, εδώ και τρεις μήνες παραιτήθηκε ο πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας, αρνούμενος να συνεχίσει να εφαρμόζει μια πολιτική που μέσα σε είκοσι χρόνια διόγκωσε το δημόσιο χρέος ως το... 230% του «ακαθάριστου εγχωρίου προϊόντος» (ΑΕΠ). Παρά τα φαραωνικά αναπτυξιακά έργα και τη φιλόδοξη πολιτική έρευνας, από τότε που έσκασε η «φούσκα» της οικονομίας της, τη δεκαετία του 1990, η Ιαπωνία δεν κατορθώνει να αναπτυχθεί παρά κατά 0.7% ετησίως. Επιπλέον, αυτό το 0.7% βασίζεται στις εξαγωγές της προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη... Τέλος, παρά την παραίτηση του προέδρου της κεντρικής τράπεζας της Ιαπωνίας, ο διάδοχός του, αντί να σκεφθεί κάποια εναλλακτική προσέγγιση αποφάσισε να συνεχίζει στην ίδια πορεία, αλλά πολύ πιο γρήγορα! Μπορούμε άραγε να αντιμετωπίσουμε ένα κακό μεθύσι πίνοντας κάθε πρωί ένα μεγάλο μπουκάλι σακέ; Στις 30 Μαΐου το «διεθνές νομισματικό ταμείο» (ΔΝΤ) προειδοποίησε την Ιαπωνία πως εκτινάσσοντας το έλλειμμα στο 9.8% του ΑΕΠ αναλαμβάνει «πελώριο ρίσκο».

Στην Κίνα, η φούσκα των ακινήτων μόλις έσκασε

Στην Κίνα, αμφότεροι οι κινητήρες της ανάπτυξής της άρχισαν ταυτόχρονα να χάνουν στροφές: οι πωλήσεις ακινήτων μειώθηκαν κατά 25% μέσα σε ένα χρόνο, ενώ οι εξαγωγές της προς την Ευρώπη έπεφταν κατά 9.8%. Επισήμως, η κινεζική οικονομία δεν υπέστη παρά μια «αμελητέα επιβράδυνση». Αν όμως δούμε την κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος (έναν δείκτη που «μαγειρεύεται» πολύ πιο δύσκολα από το ΑΕΠ), η Κίνα βρίσκεται πολύ εγγύτερα στην ύφεση, παρά στην ανάπτυξη της τάξης του 6% που συνεχίζουν να καταγράφουν τα επίσημα στοιχεία. Τον Μάιο η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε και στην Κίνα: δεν μιλάμε απλά για επιβράδυνση, αλλά για ανατροπή της αναπτυξιακής της πορείας.

Είδαμε τι συνέβη στην Ισπανία όταν έσκασε η «φούσκα» των ακινήτων: η ανεργία τριπλασιάστηκε και ο Χοσέ Λουίς Θαπατέρο (José Luis Zapatero) παραιτήθηκε. Στην Κίνα, η «φούσκα» των ακινήτων είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι στην Ισπανία. Και κινδυνεύει να προκαλέσει πολύ σοβαρότερες κοινωνικές επιπτώσεις, λόγω της απουσίας κάθε κοινωνικής κάλυψης των ανέργων, αλλά και της εξάρθρωσης του οικογενειακού δικτύου προστασίας για τα εκατομμύρια των ξεριζωμένων Κινέζων. Κι όμως, οι Κινέζοι ηγέτες δεν δείχνουν καμία διάθεση να εγκαταλείψουν την εξουσία: προτίμησαν να ανακοινώσουν τον υπερδιπλασιασμό των αμυντικών τους δαπανών ως το 2015, ούτως ώστε να δαπανούν για τις ένοπλες δυνάμεις τους τέσσερις φορές όσα ο προαιώνιος εχθρός τους, η Ιαπωνία. Στις αρχές Μαρτίου, ενώ το ΔΝΤ ανακοίνωνε πως το ιδιωτικό χρέος της Κίνας έφτασε μέσα σε ένα χρόνο στο 30% του ΑΕΠ, χωρίς αυτό να αρκεί να πυροδοτήσει την ανάπτυξη, η Ταϊβάν ανακοίνωνε πως θα εγκαταστήσει πενήντα πυραύλους που θα σκοπεύουν ισάριθμες κινεζικές στρατιωτικές βάσεις... Όπως είπε ο πρόεδρος της «τράπεζας της Αγγλίας», «η επόμενη κρίση κινδυνεύει να είναι σοβαρότερη από εκείνη της δεκαετίας του 1930».

Σε αυτό το περιβάλλον, στις 20 και 21 Ιουνίου στη Γαλλία ξεκινά η «κοινωνική διάσκεψη». Στόχος της να ανοίξει ένας νέος κύκλος διαπραγματεύσεων για την απασχόληση. Ένας από τους ανώτερους υπαλλήλους της λογιστηρίου του κράτους, που επωμίστηκε να διαμορφώσει το «κείμενο-πλαίσιο» αυτής της διάσκεψης, ισχυρίστηκε πρόσφατα πως η Γαλλία έχει ήδη εισέρθει σε μια «συνήθη ύφεση». Από λογιστικής απόψεως, κι αν θεωρήσουμε πως η Γαλλία είναι μόνη στον κόσμο, έχει δίκιο. Μπορούμε όμως να μείνουμε στο λογιστικό επίπεδο ανάλυσης; Όχι! Δεν έχουμε εδώ να κάνουμε με καμία «συνήθη ύφεση», σαν κι αυτές που ήδη βιώσαμε τέσσερις φορές σε σαράντα χρόνια. Ο Εντγκάρ Μορέν (Edgar Morin) έχει δίκιο: βιώνουμε μια κρίση του πολιτισμού μας. Που όπως εκείνη του 1929, μπορεί να μας οδηγήσει στη βαρβαρότητα: σε πολέμους στα σύνορα της Κίνας, πολέμους για την πρόσβαση στο νερό ή την ενέργεια, λαϊκές εξεγέρσεις και άνοδο της ακροδεξιάς στην Ευρώπη.... Κι αν συνεχίσουμε να αφήνουμε την κατάσταση αυτή να σαπίζει, αν συνεχίσουμε τα μερεμέτια, προσβλέποντας σε μια θαυματουργική εμφάνιση της ανάπτυξης (στην οποία ουδείς πλέον πιστεύει στα σοβαρά) μπορεί μέσα σε λίγα χρόνια όλα αυτά να καταρρεύσουν, με τεράστιο πάταγο.

Να αλλάξουμε εκ βάθρων το υφιστάμενο αναπτυξιακό μας μοντέλο

Ήδη από σήμερα είμαστε πολλοί εκείνοι που νιώθουμε δυσθυμία σε ένα πολύ βαθύτερο επίπεδο: μα γιατί να επιφυλάσσεται στους ανθρώπους μια τέτοια μοίρα; Γιατί να αποδεχόμαστε να ζούνε εκατομμύρια άνθρωποι μέσα στην πιο απόλυτη φτώχεια, την ίδια ώρα που η ανθρωπότητα ουδέποτε ήταν πλουσιότερη; Γιατί να μην κατορθώνουμε να ορίζουμε τη μοίρα μας; Γιατί να σαρωνόμαστε σαν τα στάχυα, από τη μια κρίση στην άλλη; Είμαστε άραγε πράγματι οι Homo sapiens sapiens ή μήπως οι Homo nullus nullus;

Κοινωνική κρίση, οικονομική κρίση, κλιματική κρίση, δημοκρατική κρίση, κρίση νοήματος... Βρισκόμαστε παντού κοντά στο σημείο της μη-επιστροφής. Οι ανθρωπότητα κινδυνεύει να εκτροχιαστεί. Χρειάζεται επειγόντως να αλλάξουμε εκ βάθρων ολόκληρο το αναπτυξιακό μας μοντέλο.

Αν θέλουμε να προστατεύσουμε την πραγματική οικονομία από το επόμενο χρηματοοικονομικό τσουνάμι, αν θέλουμε να πολεμήσουμε ριζικά την αισχροκέρδεια και τους κινδύνους της υπερχρέωσης των κρατών, η Γαλλία χρειάζεται να ζητήσει όσο πιο σύντομα γίνεται ένα νέο Μπρέτον Γουντς, μια σειρά συμφωνιών που θα αναδιοργανώνουν το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, όπως συνέβη μετά το Β' παγκόσμιο πόλεμο, το 1944.

Για να βγει η Ευρώπη από τη λιτότητα και την ύφεση, χρειάζεται να μπει ένα τέλος στα απίθανα προνόμια των ιδιωτικών τραπεζών όσον αφορά τον τρόπο χρηματοδότησης των κρατικών ελλειμμάτων, να αποπληρώνουμε με επιτόκιο 1% τα παλιά κρατικά χρέη, να επιτεθούμε κατά μέτωπο κατά όλων των «φορολογικών παραδείσων» (ένας νέος δημοσιονομικός κώδικας θα πρέπει να απαγορεύει κάθε κρατική παραγγελία στις επιχειρήσεις που δεν αποδίδουν πλήρως τους φόρους τους) και να διαπραγματευθούμε έναν ευρωπαϊκό φόρο επί των μερισμάτων (μέσα σε είκοσι χρόνια, η φορολόγηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων στην Ευρώπη μειώθηκε κατά μέσο όρο από 37% σε 25%!). Αν τα κάνουμε όλα αυτά, τα δημόσια οικονομικά θα ισορροπήσουν χωρίς λιτότητα.

Χρειάζεται επίσης να αγωνιστούμε αποφασιστικά κατά της ανεργίας και της εργασιακής επισφάλειας, θέτοντας στην κοινωνική διαπραγμάτευση που αρχίζει στις 20 και 21 Ιουνίου έναν πολύ φιλόδοξο στόχο: στην Ολλανδία και τη Δανία, οι κοινωνικοί εταίροι κατόρθωσαν μέσα σε λίγες εβδομάδες να συνάψουν ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, που εξασφαλίζει πολύ πιο ισότιμη διανομή των κερδών της παραγωγικότητας, περιέκοψε την ανεργία στο ήμισυ και αποκατέστησε την ισορροπία στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Γιατί να μην μπορούμε να κάνουμε κι εμείς το ίδιο;

Συνήθης κρίση ή κρίση πολιτισμού; Η απάντηση είναι προφανής. Πολιτικοί και κοινωνικοί εταίροι οφείλουν οπωσδήποτε να αντιδράσουν στην κρίση. Κανείς δεν πρόκειται να τους καταλογίσει αν πούνε την σκληρή αλήθεια, αντιθέτως! «Η ακινησία και η μικροψυχία είναι πάντοτε πιο επικίνδυνα από την τόλμη», έγραφε ο Πιερ Μεντές Φρανς (Pierre Mendès France). «Τα προβλήματα είναι τόσο δύσκολα, και τέτοιας κλίμακας, η αντίδραση των εγωισμών είναι τόσο λυσσαλέα, ώστε το πρώτο που χρειάζεται σήμερα είναι η τόλμη. Τόλμη διανοητική και τόλμη πολιτική, τόσο σπάνιες -αλίμονο!- σήμερα».

Ο καλύτερος τρόπος να ενισχύσουμε τη συνοχή και την ανθεκτικότητα των κοινωνιών μας, είναι η κοινοποίηση της αλήθειας και η από κοινού σφυρηλάτηση ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου, προσαρμοσμένου στις δυσκολίες και τις επιθυμίες των καιρών μας.

των Μισέλ Ροκάρ και Πιερ Λαρουτιρού
Ο Michel Rocard είναι πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας· ο Pierre Larrouturou είναι οικονομολόγος

www.ppol.gr