Κούβα: Το αύριο της πτώσης του τελευταίου ψυχροπολεμικού τείχους

«Η αυστηρή αμερικανική πολιτική απέναντι στην Κούβα δεν είχε αποτέλεσμα. Σήμερα οι ΗΠΑ αλλάζουν τις σχέσεις τους με τον λαό της Κούβας», ήταν τα λόγια του Μπαράκ Ομπάμα που σήμαναν την έναρξη μιας νέας ιστορικής περιόδου. Την ίδια στιγμή  στην Κούβα έκανε διάγγελμα ο Ραούλ Κάστρο χαιρετίζοντας την αποκατάσταση των σχέσεων με τις ΗΠΑ. Σημείωσε ότι παραμένουν σημαντικές οι διαφορές ανάμεσα στις δύο χώρες, σε τομείς όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η εξωτερική πολιτική και τα ζητήματα εθνικής κυριαρχίας, υπογράμμισε όμως πως οι δύο χώρες πρέπει να μάθουν να ζουν με τις διαφορές τους με έναν πολιτισμένο τρόπο. Πρόκειται στα αλήθεια, για την πτώση του τελευταίου ψυχροπολεμικού τείχους.

Ο  Larry Birns, διευθυντής  του "Council on Hemispheric Affairs" (ενός οργανισμού που παρακολουθεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολιτικές εξελίξεις στη Λατινική Αμερική) και ο Reese Erlich - ο βραβευμένος συγγραφέας του "Dateline Havana: The Real Story of U.S. Policy and the Future of Cuba",  μιλούν για τις εξελίξεις που οδήγησαν στην αποκατάσταση των σχέσεων ΗΠΑ – Κούβας και απαντούν στο ερώτημα αν η «Κούβα του Φιντέλ Κάστρο» πεθαίνει, σκιαγραφώντας το μέλλον που οι εξελίξεις φέρνουν για το νησί της Επανάστασης.

Το χρονικό του «ψύχους»

Ήταν το 1960, έναν μόλις χρόνο μετά την κουβανική επανάσταση που ανέτρεψε τον υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα και οδήγησε στην  εξουσία τον Φιντέλ Κάστρο, που οι ΗΠΑ θα προχωρήσουν σε εμπορικό εμπάργκο κατά της Κούβας. Το 1961 ΗΠΑ και Κούβα θα διακόψουν τις διπλωματικές τους σχέσεις, με τον πρόεδρο Κένεντι να οργανώνει με την  CIA την αποτυχημένη Εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων, με σκοπό να ανατρέψει τον Κάστρο. Την επόμενη χρονιά, η Κούβα αποβάλλεται από τον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών (OAS) και ο Κένεντι επιβάλλει ολικό εμπάργκο. Τον Οκτώβριο του 1962 ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση θα βρεθούν στα πρόθυρα πυρηνικού πολέμου όταν ο Κένεντι ανακοινώνει μέσω τηλεοπτικού μηνύματος το ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας σε μία ζώνη 500 μιλίων, μετά την εγκατάσταση στο νησί 42 σοβιετικών πυραύλων με πυρηνικές κεφαλές. Θα ακολουθήσουν 12 μέρες πριν ο πρόεδρος της ΕΣΣΔ Νικίτα Χρουτσόφ αποφασίσει να αποσύρει τους πυραύλους, έπειτα από αμερικανικές διαβεβαιώσεις ότι δε θα υπάρξουν νέες επιχειρήσεις στο νησί της επανάστασης.

Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν  Κουβανοί που αντιτίθενται στη διακυβέρνηση Κάστρο και θέλουν τη δημοκρατία, θα φύγουν με πλοιάρια από το νησί της Καραϊβικής  και θα βρουν καταφύγιο στο Μαϊάμι της Φλόριντα, όπου θα γίνει το προπύργιο των αντι-Κάστρο. Στις 16 Οκτωβρίου του 1976 ανατινάζεται  εν πτήσει ένα αεροσκάφος της Cubana Aviación, με αποτέλεσμα το θάνατο 73 επιβατών. Πίσω από την τρομοκρατική ενέργεια βρίσκονται ο Λουίς Ποσάδα Καρίλες και το alter ego του, Ορλάντο Μπος, δύο Κουβανοί αντιφρονούντες που σε συνεργασία με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες θα πραγματοποιήσουν επιθέσεις με μπαζούκας στην καρδιά της Νέας Υόρκης και στον κόλπο του Μαϊάμι, θα βάλουν βόμβες σε ξενοδοχεία της Αβάνας και θα αποπειραθούν να σκοτώσουν τον Φιντέλ Κάστρο, για να λάβουν την ασυλία των αμερικανικών αρχών. Αντιθέτως βαριές είναι οι ποινές για τους «5 του Μαϊάμι»  - αξιωματικούς των μυστικών υπηρεσιών του καθεστώτος Κάστρο, που συνελήφθησαν στο Μαϊάμι τον Σεπτέμβρη του 1998 και καταδικάστηκαν για εγκλήματα που είχαν διαπράξει οι προαναφερόμενοι. Είναι το 1976 επίσης που ο Χένρι Κίσινγκερ σχεδίαζε να συντρίψει την Κούβα με αεροπορικούς βομβαρδισμούς, εξαιτίας της εμπλοκής Κούβας και Σοβιετικής Ένωσης στην ανεξαρτησία της Ανγκόλα. Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν ο Αμερικανός  πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ δημιουργεί συνδέσμους για την επίλυση διμερών διαφορών με την Κούβα, ενώ ο διάδοχος του Ρόναλντ Ρίγκαν κάνει βήματα πίσω, ξεκαθαρίζοντας ότι η στάση της χώρας του απέναντι στην Αβάνα δεν πρόκειται να μεταβληθεί.

Σημείο σταθμός για την κουβανική ιστορία είναι η πτώση της ΕΣΣΔ, που θα επιφέρει και την πτώση της κουβανικής οικονομίας. Η Κούβα χάνει το 30-40% του ΑΕΠ της και το 60-70% των διεθνών οικονομικών της ανταλλαγών,. Την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ βαθαίνουν την κρίση απαγορεύοντας στις θυγατρικές αμερικανικών εταιρειών να συναλλάσσονται με το νησί και τον ελλιμενισμό επί εξάμηνο σε βορειοαμερικανικά λιμάνια πλοίων που είχαν προσεγγίσει κουβανέζικα. Τρόφιμα και φάρμακα σε έλλειψη και νέο κύμα αντιφρονούντων να εγκαταλείπει το νησί οι άμεσες επιπτώσεις. Το 1996 ο Μπιλ Κλίντον μάλιστα,  υπογράφει νόμο με τον οποίο διώκονται όσα φυσικά ή νομικά πρόσωπα επιχειρούν στην Αβάνα επί αμερικανικών συμφερόντων.

Το 2000, ο εξάχρονος Κουβανός Ελιάν Γκονσάλες προκαλεί νέο διπλωματικό επεισόδιο ανάμεσα στις δύο χώρες, όταν φτάνει με βάρκα στο Μαϊάμι και συγγενείς του που ζουν στη Φλόριντα απαιτούν να μείνει εκεί ενώ ο πατέρας του να επιστραφεί στην Κούβα. Την ίδια χρονιά η Βενεζουέλα υπογράφει συμφωνία με την Κούβα, με την οποία θα τις χορηγεί πετρέλαιο και η δεύτερη γιατρούς, ενώ συστήνουν συμμαχία κατά των καπιταλιστικών κρατών του δυτικού ημισφαιρίου.

Ακολουθεί η διακυβέρνηση Μπους που δηλώνει φανατικά αντίθετος του Φιντέλ, αλλά δεσμεύεται για ταμείο βοήθειας και ανάπτυξης της Κούβας υπό την προϋπόθεση ότι η χώρα θα κάνει αληθινά βήματα προς τη Δημοκρατία, το 2007.

Η αναθέρμανση

Το 2009 ο Μπαράκ Ομπάμα αναλαμβάνει την προεδρία διακηρύσσοντας μια πιο ανοιχτή εξωτερική πολιτική. Ένα χρόνο νωρίτερα ο ιστορικός ηγέτης της Κούβας είχε αποσυρθεί από την εξουσία, παραδίδοντας τα ηνία στον αδελφό του Ραούλ.

«Εφόσον ο Ομπάμα ανέλαβε καθήκοντα είχαν γίνει μερικά μικρά αλλά σημαντικά βήματα στις σχέσεις των δύο χωρών, αφενός με τη χαλάρωση των ταξιδιωτικών περιορισμών, αφετέρου με τη χαλάρωση των περιορισμών των τηλεπικοινωνιών στην Κούβα», σημειώνει ο Larry Birns. Η αλλαγή κλίματος όσον αφορά τις σχέσεις των δύο χωρών αρχίζει να διαφαίνεται όταν τον Ιούλιο του 2010 οι ΗΠΑ ψηφίζουν την άρση των περιορισμών όσον αφορά τα ταξίδια Αμερικανών πολιτών στην Κούβα και την κατάργηση των περιορισμών στις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων από τις ΗΠΑ στο νησί της επανάστασης. Δύο χρόνια αργότερα Αμερικανοί και Κουβανοί αξιωματούχοι συναντώνται με στόχο να αποκατασταθεί η «παγωμένη» από το 1963 αλληλογραφία μεταξύ των δύο χωρών.

Στο μεταξύ οι διεθνείς πιέσεις για την άρση του εμπάργκο που απαγορεύει την εισαγωγή κάθε προϊόντος που περιέχει υλικά αμερικανικής προέλευσης, ακόμη και μέσω τρίτων χωρών, εντείνονται. «Εδώ και πολύ καιρό υπήρχε μία όλο και εντεινόμενη διεθνής πίεση για τον τερματισμό του αμερικανικού εμπάργκο εις βάρος της Κούβας, η οποία ήταν εμφανής στα αποτελέσματα των ψηφοφοριών του ΟΗΕ. Φέτος ήταν η 23η φορά που ψήφισε ο ΟΗΕ καταδικάζοντας την εχθρότητα των ΗΠΑ προς την Κούβα», σημειώνει ο Larry Birns. «Οι ΗΠΑ ήταν κάτω από τεράστια διεθνή πίεση, τόσο από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, όσο και τις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Όλος ο κόσμος ήθελε  το εμπάργκο των ΗΠΑ να αρθεί. Ακόμη και οι εγχώριες δημοσκοπήσεις καταδεικνύουν ότι οι περισσότεροι Αμερικανοί έτειναν στην κανονικοποίηση των διπλωματικών σχέσεων  με την Κούβα και την άρση του εμπάργκο», θα συμπληρώσει ο Reese Erlich.

«Σε ορισμένα διεθνή ζητήματα, όπως η καταπολέμηση του ιού Έμπολα, η Κούβα διαδραμάτισε  έναν αναντικατάστατο ρόλο με την αποστολή γιατρών και νοσηλευτών στην πρώτη γραμμή του μετώπου, σε συνεργασία με τις προσπάθειες των ΗΠΑ για παροχή οικονομικής βοήθειας», υπογραμμίζει ο Larry Birns. Ο Έμπολα είναι η αιτία που φέρνει τις δύο χώρες πιο κοντά με τον Φιντέλ να προτείνει με άρθρο του τη συνεργασία για την καταπολέμηση του ιού και τις ΗΠΑ να αποστέλλουν ένα σπάνιο για την Ουάσινγκτον ευχαριστήριο μήνυμα προς την Κούβα για τη συμβολή της στη διεθνή εκστρατεία για την αντιμετώπιση του Έμπολα.

Σημαντικό παράγοντας για το παρόν και το μέλλον των σχέσεων των δύο χωρών είναι και το γεγονός ότι η νέα ηγεσία της Κούβας με μία σοβιετικού τύπου οικονομία να βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης, επιχειρεί πρωτόγνωρες μεταρρυθμίσεις χρησιμοποιώντας  ένα γνώριμο δίλημμα:  «Ή αλλάζουμε  ή  βουλιάζουμε». «Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις της Κούβας συνέβαλαν επίσης στην άμβλυνση των εντάσεων ανάμεσα στις δύο χώρες. Το 2011, η ιδιωτική πώληση ακινήτων  νομιμοποιήθηκε, γεγονός που σηματοδότησε τη Νέα Κουβανική Οικονομία», θα πει ο Larry Birns.

Η πραγματική όμως μεταστροφή του κλίματος στις διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών έρχεται ως απότοκο της ανταλλαγής κρατουμένων για «ανθρωπιστικούς λόγους», μιας πρακτικής που άρχισε να εφαρμόζεται για πρώτη φορά από τον Οκτώβριο, μετά και την έξαρση της επιδημίας Έμπολα. Η απελευθέρωση του Αμερικανού Άλαν Γκρος, ο οποίος είχε συλληφθεί στην Κούβα το 2009 και είχε καταδικαστεί σε 15ετή κάθειρξη, με την κατηγορία της κατασκοπείας, αλλά και των 3 από τους 5 του Μαϊάμι από την αμερικανική πλευρά θα επισφραγίσει μία νέα εποχή, που αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον το τι θα φέρει.

«Η συμφωνία λοιπόν δεν προέκυψε ξαφνικά, αλλά  ήρθε ως αποτέλεσμα των αμοιβαίων προσπαθειών, μετά από μια περίοδο τουλάχιστον 18 μηνών κατά την οποία γίνονταν  μυστικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των ηγετών των δύο χωρών», θα καταλήξει ο Larry Birns.

Μια νέα εποχή, μια νέα Κούβα;

«Αυτή η συμφωνία είναι αμοιβαία, και για τις δύο χώρες, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να επιμένουν προφανώς στους στόχους για επιτάχυνση του εκδημοκρατισμού της Κούβας. Η εξέλιξη αυτή σηματοδοτεί μια νέα εποχή, καθώς το τελευταίο απομεινάρι εχθρότητας  του Ψυχρού Πολέμου ελπίζουμε ότι θα εξαλειφθεί ως αποτέλεσμα της εξομάλυνσης  των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών», δηλώνει στο tvxs.gr ο Larry Birns.

«Πρόκειται για ένα μεγάλο επίτευγμα της κουβανέζικης αλλά και γενικότερα λατινοαμερικάνικης πολιτικής. Δε θα δούμε παρόμοιες τομές στα ανοιχτά ζητήματα του Ιράν ή στο Παλαιστινιακό, γιατί οι κόκκινες γραμμές των ΗΠΑ είναι πολύ πιο αδιαπέραστες σε αυτές τις υποθέσεις», σχολιάζει ο Reese Erlich.

«Η Κούβα με το να είναι η μόνη κομουνιστική χώρα στο ημισφαίριο - πρώην σύμμαχος με τη Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και διατηρώντας εδώ και μισό αιώνα φιλικές σχέσεις εμ τον γίγαντα της Ασίας την Κίνα -  αποτελεί ένα κομβικό σημείο στην οικονομική και πολιτική σκηνή της Λατινικής Αμερικής . Η αποκατάσταση των αμερικανικο - κουβανικών δεσμών θα σημάνει μια αναδιάρθρωση της παγκόσμιας τάξης όσον αφορά την Αμερική, η οποία  όλο ενώνεται πιο στενά όσο η Κούβα αποκαθιστά τις σχέσεις της με τις Ηνωμένες Πολιτείες», λέει ο Birns.

«Η Κούβα του Φιντέλ Κάστρο δεν πεθαίνει. Η Αβάνα συνεχίζει να κυβερνάται από το κομουνιστικό κόμμα και θα συνεχίσει  τα σοσιαλιστικά δόγματα, τα οποία ε΄ναι ιδιαίτερα ανθεκτικά στις διεθνείς αναταράξεις», συνεχίζει ο Larry Birns. «Ωστόσο, ο ίδιος ο Φιντέλ Κάστρο έχει παραδεχθεί δημοσίως ότι ο σοσιαλισμός στην Κούβα δεν λειτουργεί αν δεν επιφέρει τα υποσχόμενα αποτελέσματα. Παρ 'όλα αυτά, θα χρειαστεί ένα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ότι θα περιμέναμε για την Κούβα για να σταματήσει να θεωρείται ως η Κούβα του Φιντέλ Κάστρο», σημειώνει. «Το μοντέλο διακυβέρνησης θα μπορούσε να αλλάξει  λόγω της σταδιακής ευημερίας της κοινωνίας των πολιτών, καθώς  η Κούβα γίνεται όλο και πιο ανοικτή στον υπόλοιπο κόσμο, ειδικά κατά την τρέχουσα χρονική περίοδο, με την εξομάλυνση των δεσμών της με τις ΗΠΑ», τονίζει ωστόσο.

«Οι αλλαγές θα έρθουν σταδιακά καθώς οι σχέσεις ΗΠΑ-Κούβας θα βελτιώνονται, ιδίως όσον αφορά την οικονομική και εμπορική  διευκόλυνση. Πιθανώς, ένα νέο οικονομικό μοντέλο να αναπτυχθεί στην Κούβα, αλλά είναι μάλλον απίθανο το να αλλάξει η κουβανική πολιτική δομή στο προσεχές μέλλον. Το ιδεολογικό χάσμα μεταξύ της Κούβας και των ΗΠΑ θα παραμείνει χάσμα, αν και η εχθρότητα του  μάλλον θα μετριαστεί», θα καταλήξει ο Birns.

«Οι οικονομικές πολιτικές της Κούβας εξελίσσονται εδώ και πολλά χρόνια. Το παλιό σοσιαλιστικό οικονομικό σύστημα της κρατικής ιδιοκτησίας όλων των επιχειρήσεων είναι ήδη νεκρό. Οι Κουβανοί προσπαθούν μεταρρυθμίσεις της αγοράς την ίδια στιγμή που διατηρούν τον σοσιαλιστικό έλεγχο νευραλγικών τομέων όπως ο τουρισμός, το πετρέλαιο, η εξόρυξη νικελίου κτλ. Θέλουν να εφαρμόσουν κάποιες από τις οικονομικές πολιτικές που ήδη η Κίνα και το Βιετνάμ έχουν εφαρμόσει, χωρίς όμως τη διαφθορά και τα λοιπά αρνητικά τους. Μέχρι στιγμής, οι Κουβανοί έχουν αντιδράσει θετικά. Μείνετε συντονισμένοι για περισσότερες εξελίξεις», θα καταλήξει ο Reese Erlich.

Ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε. Η Κούβα όμως δεν τελειώνει. Ακόμη κι αν αναζητά έναν νέο σοσιαλιστικό μοντέλο θα παραμείνει κομουνιστική, όπως πιστές στις ιδεολογίες τους παρέμειναν και η Κίνα και το Βιετνάμ παρά τους στενούς δεσμούς τους με τις ΗΠΑ. Ότι και να φέρει το μέλλον, σε κάθε περίπτωση οι Κουβανοί δικαιούνται την άρση κάθε περιορισμού εις βάρος τους στη βάση της ισότητας των κρατών αλλά και της παγκόσμιας ειρήνης.

Στη φωτογραφία ο Μπαράκ Ομπάμα συνομιλεί με τον Ραούλ Κάστρο λίγο πριν το διάγγελμα με το οποίο ανακοινώθηκε η αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων των δύο χωρών

Ελένη Μπέλλου

www.tvxs.gr