Ασφαλιστικό: Η ολοκλήρωση της μνημονιακής μεταρρύθμισης και το πλαστό δίπολο

Τις επόμενες ημέρες θα ψηφιστεί νέος ασφαλιστικός νόμος που αντικαθιστά τον νόμο που ψηφίστηκε το 2010. Τι θα είναι όμως αυτό που θα ψηφίσουν στην Βουλή και τι αυτό που απορρίπτουν;

Θα είναι ένα νέο σύστημα ΣΥΡΙΖΑνελ, πατρότητας Κατρούγκαλου, που αντικαθιστά ένα διαφορετικό σύστημα ΠΑΣΟΚ/ΝΔ, μεικτής πατρότητας Λοβέρδου/Βρούτση; Η μήπως είναι ένα ενιαίο μνημονιακό σύστημα που νομοθετείται με δόσεις;

Το πολιτικό μας σύστημα βασίζεται στην αντιπαράθεση. Επομένως η συζήτηση για το ασφαλιστικό θα επικεντρωθεί στις διαφορές μεταξύ του προτεινόμενου μοντέλου, το οποίο καλείται να αντικαταστήσει το εναλλακτικό. Η συζήτηση θα μονοπωληθεί από το δίπολο ΣΥΡΙΖΑνελ - ΠΑΣΟΚ/ΝΔ. Έτσι θα φωτιστούν οι διαφορές μεταξύ τους (αν υπάρχουν), θα συσκοτιστούν τα κοινά σημεία και θα αποσιωπηθεί κάθε άλλη πρόταση.

Συγκεκριμένα θα αποσιωπηθεί η θεώρηση που βλέπει τις αλλαγές απλώς ως την αυτονόητη συμπλήρωση των προηγούμενων νομοθετημάτων με τρόπο ώστε να προκύψει, επι τέλους, ενιαίο συνεκτικό σύστημα - το σύστημα των Μνημονίων. Αυτό αποτελείται από τέσσερα συστατικά στοιχεία που κατανέμονται χρονικά ανάμεσα στα διάφορα Μνημόνια:

Πρώτον, το σύστημα των νέων, αποτελούμενο από κύριες συντάξεις δύο επιπέδων και επικουρικές για όσο διάστημα αυτές αντέξουν. Αυτό εφαρμόζεται σε όλη την εργασία που προσφέρεται από το 2011 και μετά. (Πρώτο Μνημόνιο)

Δεύτερον, τις περικοπές που εφαρμόστηκαν και θα εφαρμοστούν στις καταβαλλόμενες συντάξεις. Οι περικοπές επιβλήθηκαν εξ ανάγκης, δεδομένου ότι τα έσοδα δεν επαρκούσαν, και έχουν (κατά το ήμισυ) κριθεί αντισυνταγματικές (Πρώτο και δεύτερο Μνημόνιο).

Τρίτον, τη μεγάλη και απότομη αύξηση στα όρια ηλικίας που έγινε το καλοκαίρι του 2015 (Δεύτερο και προαπαιτούμενα τρίτου Μνημονίου).

Τέταρτον, τη γενίκευση και επέκταση των συστήματος των νέων σε όλους τους ασφαλισμένους (Τρίτο Μνημόνιο). 

Για να θεωρήσουμε ότι προς απόφαση τίθεται δίπολο και όχι ολοκλήρωση ενός μόνο συστήματος απαιτείται η εκτίμηση ότι θα μπορούσε να συνεχίσει η κατάσταση όπως ήταν το 2014 χωρίς επιπλέον παρεμβάσεις - δηλαδή ότι τον Δεκέμβριο 2014 η Ελλάδα διέθετε ένα πλήρως καθορισμένο βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα. Η ερμηνεία αυτή προσκρούει στα εξής:

Πρώτον, η κυβέρνηση ΝΔ/ΠΑΣΟΚ ουδέποτε δημοσιοποίησε την έκθεση για την ενδιάμεση εφαρμογή των ασφαλιστικών αλλαγών. Η συγγραφή έκθεσης ήταν υποχρέωση του Β' Μνημονίου για τον Νοέμβριο 2014. Η έκθεση έγινε από το ΚΕΠΕ, πλην όμως κρατήθηκε μυστική. Αν κατέληγε η έκθεση σε τεκμηρίωση της βιωσιμότητας, τότε για ποιο λόγο κρατήθηκε μυστική;

Δεύτερον, το σύστημα ΠΑΣΟΚ/ΝΔ είναι ένα σύστημα-φάντασμα, αφού δεν εξέδωσε ούτε μία σύνταξη. Παρά το ότι οι πρώτες συντάξεις του νέου συστήματος έπρεπε να χορηγηθούν ήδη από την 1η Ιανουαρίου του 2015, οι ίδιοι οι εμπνευστές του φρόντισαν να μην εκδώσουν την ερμηνευτική εγκύκλιο που χρειαζόταν για τους υπολογισμούς. Αποτέλεσμα είναι να μη γνωρίζει κανείς το πώς θα λειτουργούσε το σύστημα, παρά μόνο στο περίπου.

Τρίτον και σημαντικότερο, το σύστημα ΠΑΣΟΚ/ΝΔ άφηνε τελείως κενό το πώς θα λειτουργούσε το σύστημα για αυτούς που θα συνταξιοδοτούνταν κατά το αμέσως επόμενο διάστημα - δηλαδή τους σημερινούς 50άρηδες - που είναι και οι πιο άμεσα ενδιαφερόμενοι. Το «σύστημα ΠΑΣΟΚ/ΝΔ» άρα δεν ήταν πλήρες και απαιτούσε συμπλήρωση.

Πού στηρίζεται αυτή η παραπλάνηση;

Σε μια προσπάθεια να περιοριστεί το πολιτικό κόστος, καταβλήθηκε εναγώνια προσπάθεια μεταξύ 2010 και 2014 να οικοδομηθεί η εντύπωση ότι ισχύουν τα παλαιά ασφαλιστικά δικαιώματα. Δόθηκαν επανειλημμένες διαβεβαιώσεις ότι ισχύουν τα παλιά καταστατικά, διευρύνθηκε ο κύκλος των ατόμων που είχαν «κλειδώσει» τις παλιές ρυθμίσεις (μέσω εξαγορών και θέσπισης νέων εξαιρέσεων για μητέρες ανηλίκων). Ακόμη και στα Βαρέα και Ανθυγιεινά, όσοι δουλεύουν σε επαγγέλματα που αποχαρακτηρίστηκαν το 2011, διατηρούν ακέραια τα δικαιώματά τους αν είχαν περισσότερα από δέκα χρόνια εργασίας. Καταβλήθηκε δηλαδή προσπάθεια άρνησης της πραγματικότητας και της ανάγκης προσαρμογής.

Η προσπάθεια αυτή, όμως, ήταν καταδικασμένη. Συντάξεις «παλαιού τύπου» μπορούσαν να πληρωθούν μόνο με συνεχή δανεισμό. Η αδυναμία δανεισμού άφηνε μια τρύπα - η μόνη θεραπεία για την οποία αποδείχθηκαν οι περικοπές των συντάξεων. Προκειμένου να διασωθεί ο μύθος ότι προστατεύονται οι παλιές συντάξεις, το φταίξιμο αποδόθηκε στην τρόικα ή στην κρίση. Ακόμη και σήμερα, και ακόμη και για τις νέες συντάξεις, κάθε τριμηνιαία βεβαίωση των συνταξιούχων αρχίζει από το ποσό που προκύπτει από τα καταστατικά του 2009 και αφαιρεί μια-μία τις 12 και άνω περικοπές συντάξεων. Το ότι από το 2013 οι μισές από αυτές είναι (θεωρητικά) παράνομες καθιστά το όλο εγχείρημα ακόμα πιο παράλογο. Παρά ταύτα, ακόμη και σήμερα, οι περικοπές μπαίνουν σε διαφορετικό κουτί- εξετάζονται ωσάν να μην είχαν τίποτε να κάνουν με τις συνθήκες που ισχύουν στο ίδιο το σύστημα συντάξεων (όπως η γήρανση ή η πρόωρη συνταξιοδότηση) ή ως κάτι που θα ανακτηθεί με το τέλος της κρίσης.

Έτσι η κατάσταση που ίσχυε κατά τα τέλη του 2014 παρουσίαζε ένα σχετικά σαφές σύστημα για τους νέους. Όμως για όλους που θα συνταξιοδοτούντο τα επόμενα 10-15 χρόνια κυριαρχεί το απόλυτο κενό: Ισχυαν τυπικά νόμοι -τα καταστατικά των Ταμείων - οι οποίοι στην πράξη έχουν ήδη αναιρεθεί και οι οποίοι θα αναιρεθούν με βεβαιότητα και στο μέλλον. Αντί προγραμματισμό ζωής, το προσφερόμενο μενού είχε την βεβαιότητα αρνητικής ρουλέτας - στην οποία θα κληρώνονται μια σειρά από αρνητικοί αριθμοί/ περικοπές.

Στην ερώτηση ενός 5άρη «πόση περίπου θα είναι η σύνταξη που θα πάρω όταν συνταξιοδοτηθώ» δεν υπάρχει και δεν μπορεί να δοθεί πραγματική απάντηση - τουλάχιστον χωρίς την παρουσία πλήθους αστερίσκων. 

Ο νόμος Κατρούγκαλου/ΣΥΡΙΖΑνελ έρχεται (με την προτροπή των θεσμών) να συμπληρώσει το κενό που άφησαν ΠΑΣΟΚ/ΝΔ. Υποχωρεί από την πλασματική επίκληση της προστασίας κεκτημένων και τοποθετεί στην θέση των καταστατικών διατάξεων τις διατάξεις που ισχύουν για τους νέους. Με αυτόν τον τρόπο ελπίζει να δικαιολογήσει την πληρωμή των συντάξεων, όχι όπως αυτές ήταν το 2009 (που ήταν η αρχική θέση του ΣΥΡΙΖΑ τον Ιανουάριο 2015) αλλά όπως ήταν τον Δεκέμβριο 2014 - μετά δηλαδή από τις μνημονιακές περικοπές. Διατηρεί και συντηρεί όλες τις βασικές επιλογές της προηγούμενης κατάστασης.

Το συνολικό σύστημα ΠΑΣΟΚ/ΝΔ τώρα με συνδρομή ΣΥΡΙΖΑ οδηγεί επί τέλους σε ένα πλήρες ασφαλιστικό σύστημα. Η ψήφιση του νόμου Κατρούγκαλου, με άλλα λόγια, ολοκληρώνει τις αλλαγές που άρχισαν το 2010, παράγοντας έτσι το νέο ενιαίο, μεταμνημονιακό σύστημα.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του ενιαίου συστήματος; Ταιριάζει στην Ελλάδα; Μήπως θα έπρεπε να σκεφτούμε κάτι άλλο, πιο ευέλικτο, πιο σύγχρονο, πιο κοινωνικό; Πώς θα επηρεάσει την έξοδο από την κρίση;

Η συζήτηση στην Βουλή, δεν θα ασχοληθεί με τέτοια ερωτήματα - όσο και αν είναι αυτά που απαιτούν απάντηση. Δυστυχώς, οι τρεις εισηγητές του νέου συστήματος θα παραμείνουν εγκλωβισμένοι στο δίπολο προσπαθώντας να αναδείξουν διαφορές που δεν υφίστανται.

Πλάτων Τήνιος  Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Visiting Senior Fellow στο London School of Economics

www.huffingstonpost.gr