Το Φεγγάρι στο Δημοτικό Τραγούδι

                                 Γράφει ο Χρίστος Α. Τούμπουρος

Στην ποίηση το Φεγγάρι χρησιμοποιείται συχνά και άλλοτε συμβολοποιεί την ομορφιά, άλλοτε παρουσιάζει θετικά ή αρνητικά στοιχεία της ζωής.

Χαρακτηριστική, σχετικά με τις ιδιότητες του Φεγγαριού, είναι η αντίθεση από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου.

   Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε!
Είναι καλό το φεγγάρι, - δε θα φαίνεται
που άσπρισαν τα μαλλιά μου. Το φεγγάρι
θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις.
Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου.

Όταν έχει φεγγάρι, μεγαλώνουν οι σκιές μες στο σπίτι,
αόρατα χέρια τραβούν τις κουρτίνες,
ένα δάχτυλο αχνό γράφει στη σκόνη του πιάνου
λησμονημένα λόγια - δε θέλω να τ' ακούσω. Σώπα.

Στο Δημοτικό Τραγούδι υπάρχουν πολλές παρομοιώσεις του ανθρώπου ή μελών του ανθρώπινου σώματος με ουράνια σώματα.  Συνηθέστερα είναι ο Ήλιος και το Φεγγάρι, είτε χωριστά είτε μαζί, που συμβολοποιούν κυρίως τη γυναικεία ομορφιά.  Συνήθως ο Ήλιος συμβολίζει την ομορφιά στο πρόσωπο και το Φεγγάρι τα ωραία στήθη.

                  ▪ Βάνει τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθη

                  ▪ Έχεις ελιά στο μάγουλο, κι ελιά στην αμασκάλη,

                  καταμεσής στα στήθια σου, τ’ άστρη και το φεγγάρι.  

              

Πολλές φορές το Φεγγάρι συνοδεύεται από επίθετα. Έτσι, τονίζεται η λαμπρότητα και αποτυπώνεται η ομορφιά ως ύψιστο φυσικό και αισθητικό -βέβαια- αποτέλεσμα. (Αυγουστιάτικο, χρυσό, λαμπερό, ολοστρόγγυλο…).

Φεγγάρι Λαμπερό

                               Εσύ ‘σαι ένας Ήλιος Φεγγάρι λαμπερό,

                               μου θάμπωσες τη βλέψη και δεν μπορώ να διω

Το έκπαγλο φως που εκπέμπουν ο Ήλιος και το Φεγγάρι θαμπώνουν τον ερωτευμένο, κάθε ερωτευμένο, περιορίζουν την όρασή του και τον τυφλώνουν.

Φεγγάρι Λαμπρότατο

Φεγγάρι μου λαμπρότατο, γύρω γύρω κυκλωμένο,

τράβα  λεβέντη μου , ωρέ τράβα το χορό.

Αχ, αυτού ψηλά, ψηλά που περπατάς, και χαμηλά λογιάζεις,

τράβα λεβέντη μου, τράβα το χορό.

Αχ, μην είδες τον ασίκη μου, τον άντρα της καρδιάς μου

που είναι στην ξενιτιά, ωχ δεν βρίσκω αλησμονιά.

Αχ, εψές, προχτές τον ειδαμε με μιαν άλλη στο πλευρό του

να μην τον καρτερείς να πας να παντρευτείς.

Επίσης, το Φεγγάρι χρησιμοποιείται στα νανουρίσματα μαζί με το αστρί και την αυγή.

Κοιμήσου αστρί, κοιμήσου αυγή, κοιμήσου νιο φεγγάρι,

κοιμήσου που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει.

Ακόμη χρησιμοποιείται και στα μοιρολόγια.

Φεγγάρι μου ολοστρόγγυλο, που πας να βασιλέψεις,

τη  μάνα αφήνεις σκοτεινά κι αλλού θα πας να φέξεις.

Στο δημοτικό τραγούδι χρησιμοποιήθηκε, παραχρησιμοποιήθηκε –Αθαμανική αδεία η κατάχρηση του ρήματος- ως επιβοηθητικό στοιχείο επίτευξης ενός σκοπού.

Φέξε μου φεγγαράκι μου

να πάω στην αγάπη μου.

Δεν είναι απλή μετάβαση ενός ερωτευμένου. Είναι κατάκτηση ψυχής.

Φέξε ψηλά και χαμηλά
γιατί είναι λάσπες και νερά.

Σηματοδοτεί τον αγώνα, τα εμπόδια, ακόμη και τοις θυσίες που απαιτούνται για την κατάκτηση του στόχου, «το αντάμωμα των ερωτευμένων».

Χαρακτηριστική είναι η παράκληση, αφού στο φεγγάρι ο ερωτευμένος/η εξομολογείται.   

Ορέ φεγγάρι μου αργά αργά
τα βήματα σου κόψε
κι άκου το κλάμα μιας καρδιάς
που χώρισε απόψε

Στα πέρατα εκεί που πας
σε λαμπερό φεγγάρι
ριξ τον καημό μου σε γιαλό
καημός να μην τον πάρει

Μην τύχει και τον δει η αυγή
και δεν ξαναχαράξει
ούτε κι ο ήλιος μην τον δει
γιατί στρατί θ’ αλλάξει.

(Εξαιρετικά  το ερμηνεύουν η Παγώνα  και ο Γιάννης Παπακώστας).

Στο φεγγάρι παρουσιάζεται ο πόνος, η αγωνία, το παράπονο και γενικά σ’ αυτό ΣΥΜΒΟΛΟΠΟΙΕΙΤΑΙ το συναίσθημα.

Τέλος, αρκετές σύνθετες λέξεις πλάστηκαν για την ομορφιά του παρομοιαζόμενου με το φεγγάρι προσώπου της ωραίας γυναίκας. 

Μικρή φεγγαροπρόσωπη, του ήλιου θυγατέρα,
συ μ' έκανες κι αρνήθηκα και μάνα και πατέρα,
σύρε να πεις στη μάνα σου να κάμει κι άλλη γέννα,
να κάψει κι αλλονών καρδιές πως έκαψε κι εμένα,
βασιλοπούλα να σου 'να δε θα 'χες τέτοια χάρη,
να σου ζυγίζουν το φλουρί με το μαργαριτάρι.